نشریه هفت آسمان
پیاپی 83 (پاییز و زمستان 1401)

مفتخرم که عهده دار ایراد دومین سخنرانی سالانه «عبد الرزاق سنهوری» در این مرکز معزز علمی هستم ، کسی که او را «احیاگر و مجدد بی منازع حقوق عرب در قرن بیستم» خوانده اند . درست تر آن است که بگوییم نه تنها قانونگزاری نوین عرب بل تبویب و تدوین حقوق مدنی اسلامی به زبان علمی امروز تا حد زیادی مرهون و وامدار کوشش احیاگرانه اوست .برای من اضافه بر این ، نام او موجب تجدید خاطرات گذشته های دور است . وقتی در بهار سال 1966 برای اولین و آخرین بار (تا کنون) در زندگی خود وارد نجف شدم . در حوزه علمی آن شهر که از کهن ترین حوزه های علمی اسلامی است برخی از اساتید آن ، دانشجویان فقه را به خواندن آثار سنهوری تشویق می کردند ، نه تنها مصادر الحق فی الفقه الاسلامی یا نظریه العقد فی الفقه الاسلامی که مستقیما با فقه در تماس بود بلکه مشخصا کتاب الوسیط فی شرح القانون المدنی که شرح متوسط او بر قانون مدنی مصر بود ، تا شاگردان با طرز کارکرد فقه در حقوق مدرن و مباحث روز در حقوق عرب آشنا شوند و با مساهمتی که هر یک می توانست در دیگری داشته باشد آشنا گردند

تفسیر منسوب به امام حسن عسکری (ع)، از تفاسیر روایی شیعه با نزدیک به یکصد نسخه خطی است، که در نوع خود کم نظیر است. درباره نسخ خطی این تفسیر، تاکنون کار مستقلی انجام نشده و غیر از معرفی مختصر نسخه ها در فهارس، مطلبی یافت نشد. بنابراین، لازم بود تحقیق مستقلی درباره کهن ترین نسخه خطی این تفسیر با پیش کشیدن پرسش هایی انجام شود: 1. کهن ترین نسخه خطی مستقل و غیرمستقل تفسیر عسکری کدام است؟ 2. این نسخ خطی، اصیل هستند یا خیر؟ 3. ویژگی های قدیمی ترین نسخ خطی تفسیر کدام است؟ در نوشتار حاضر، ضمن پاسخ به این پرسش ها، مشخص شد که قدیمی ترین نسخه مستقل تفسیر، نسخه خطی دانشگاه تهران، به تاریخ 808 ه.ق. است؛ و از آن سو، قدیمی ترین نسخه خطی (با تاریخ 736 ه.ق.) غیرمستقل از تفسیر که حدود چهل روایت از 363 روایت موجود آن را در بر دارد، نسخه خطی کتاب احتجاج است. همچنین، روشن شد که نسخه کهن تفسیر، دوخطه و ترمیمی است؛ و در 16 برگ اول، به صورت حرفه ای، ترمیم شده است؛ و به نظر می رسد نام کاتب و تاریخ کتابت، مخدوش و نونویس باشند؛ هرچند با توجه به متن اصلی نسخه، این نسخه متعلق به قرن هشتم یا نهم است؛ و کاتب نسخه، حلی کیاء یا علی کیاء، احتمالا از نسل شیعیان زیدی گیلان، بوده است.

با شیوع گسترده ویروس کرونا در مناطق مختلف جهان، مسیولان بهداشتی برای مقابله با ویروس کرونا مقررات و محدودیت هایی وضع کردند که اعمال این محدودیت ها تاثیرات چشمگیری بر مسایل اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، دینی و سیاسی مردم جهان گذاشته است. مقاله حاضر موضوع مراقبت های بهداشتی در دوران شیوع کرونا را از منظر فقهی بررسی می کند و نتیجه می گیرد که در سطح فردی چنانچه حفظ نفس و صیانت از جان و سلامتی دیگران منحصر در رعایت فاصله اجتماعی و مقررات بهداشتی باشد، به استناد بسیاری از آیات و روایات واجب است. چنانچه فردی با رعایت نکردن مقررات بهداشتی سبب ورود ضرر به جان و مال دیگران شود، در صورت فقدان قصد ضرر موجب دیه می شود، اما اگر شخص از بیماری خود مطلع باشد و مقررات بهداشتی را رعایت نکند، در ورود ضرر به جان افراد مسیولیت دارد.

این مقاله به تجزیه و تحلیل شکل گیری اسلام شناسی روسی در نیمه دوم سده 19 تا اوایل سده 20 اختصاص دارد. دانشکده زبان های شرقی دانشگاه سن پترزبورگ به سال 1855 افتتاح شد و شعبه ضداسلامی آکادمی دینی کازان در سال 1854 شروع به کار کرد و هر یک مکتبی در اسلام شناسی پایه گذاری کردند. از این دو مکتب معمولا با تعابیر مکتب «آکادمیک» و «مسیونری کازان» یاد می شود. شخصیت های کلیدی مکتب آکادمیک الکساندر قاسمویچ کاظم بیگ (1802-1870)، ویکتور راماناویچ رزن (1894-1908) و واسیلی ولادیمیرویچ بارتولد (1869-1930) ایگناتی یولیانویچ کراچکفسکی (1883-1951) هستند که مطالعاتشان از مذهب گرایی دور بود؛ زیرا آنان بررسی عینی اسلام و فرهنگ مسلمانان را دنبال می کردند. اگرچه مانند سایر نقاط اروپا، بسیاری از آنها برتری مسیحیت بر اسلام را در نظر داشتند. در مقابل، مکتب مسیونری کازان قرار داشت که آثار ضداسلامی منتشر می کرد. میخاییل الکساندرویچ ماشاناف (1852-1924) و ییوفیمی الکساندرویچ مالف (1835- 1918) از نمایندگان این مکتب اند. برخی از نمایندگان این مکتب به تدریج جدال های مستقیم ضداسلامی را کنار گذاشتند.

آلیزا شنیزر، در مقاله «قداست و گردآوری قرآن» با اتکا و استشهاد به روایات موجود در منابع اسلامی، از برخی مباحث مطرح در حوزه تاریخ قرآن سخن می گوید. هرچند رویکرد وی در عموم مباحث، توصیفی است، اما در صدد است نشان دهد که با وجود تاکید مسلمانان نخستین بر قداست قرآن و منشا آسمانی اش، در دسته ای از روایات تاریخ قرآن، تفکیک میان دو نسخه قرآن، یکی در آسمان و دیگری مصحف عثمانی، به شفافیت انجام شده است. وی با استشهاد به گزارش های اسلامی و کنار هم نهادن آنها به نحوی معین، در گام نخست، تصاویری از قدسی انگاری قرآن آسمانی را، که منشا قرآن زمینی بوده است، به نمایش می گذارد. در گام دوم، قداست نسخه زمینی و رسمیت یافته قرآن را با رویکرد هواداران مصحف عبدالله، که با مصحف عثمانی مخالفت می کردند، نقض شده معرفی می کند. مقاله حاضر نظرگاه های شنیزر راجع به تاریخ قرآن را تقریر، تبیین و نقد می کند.

از زمان نهضت اصلاحات دینی، متفکران فمینیست پروتستان، صدای اعتراضشان را بلند کرده اند. آنها به عنوان مومنان راستین دین مسیح، ضمن اشاره به اصول اعتقادی پروتستان، خواستار شرکت دادن زنان در کلیه حوزه های زندگی شده اند. این متفکران، عاشق این سنت بوده اند، از آن انتقاد کرده اند و در شکل گیری اش سهیم بوده اند. در بررسی رابطه فمینیسم و تاریخچه آیین پروتستان، جنبش ها و اشخاصی که هدفشان ارتقای انسانیت کامل زنان یا شکوفایی آنان بوده است بررسی می شوند. طبق نظر فمینیست های پروتستان، پیشرفت واقعی و نمود در این جهان، صرفا زمانی میسر است که خلقت برابر زنان در تصور خدا عملا و نظرا تایید شود. اعتقادات پروتستان ها راجع به ویژگی آفرینندگی خداوند، اساس تلاش برای پذیرش زنان به عنوان مبلغ، رای دهنده و اعضای منصوب شده کلیسا را شکل می دهد. در این بخش پس از مطرح کردن گزارشی تاریخی، متون، موضوعات و اشخاص برجسته دوران اخیر را بررسی می کنیم و در آخر با به تصویر کشیدن آینده، رابطه بین فمینیسم و آیین پروتستان را بررسی خواهیم کرد.

در میان مسیحیان سراسر خاور نزدیک و مدیترانه، ارتباط خاص خسرو دوم با مسیحیان و قدیسان مسیحی موجب مطرح شدن گزارش هایی درباره تغییر دین پنهانی وی شد، تا آنجا که حتی امپراتور روم در پندار تشکیل دولتی ایرانی مسیحی بود. از نظر زرتشتیان، احتمال وجود شاهنشاهی مسیحی، حتی به اندازه مقطعی کوتاه از تاریخ سلسله ساسانی، تصورناپذیر بود و استفاده خسرو دوم از نمادهای مسیحی به هیچ وجه موقعیت وی را به عنوان حاکمی ایدیال و ایرانی تضعیف نمی کرد. بنابراین، تناقض های آشکار سلطنت خسرو دوم نتیجه سوءتعبیرهای مسیحیان از اقدامات نمادین ایرانیان بود. شخص شاهنشاه که از قدیسان مسیحی درخواست دعا داشت، آنها را به همراهی با خود در سفرها و جنگ ها دعوت می کرد، صلیب راستین را ارج می نهاد، یهودیان را از اورشلیم اخراج، و تحقیق درباره مباحث اختلافی عقاید مسیحی را سازما ن دهی می کرد، به نظر می رسید به وضوح مسیحی است، اما زرتشتیان این درک منحصر به فرد و خاص از هویت دینی را در منافات با به دینی زرتشتی نمی دیدند. در مرام نامه به دینی پرسش اصلی این نبود که آیا کسی مانند شاهنشاه ایران می تواند در سنت های دین دیگری شرکت کند یا خیر، بلکه این بود که آیا چنین مشارکتی مخالف سنت های به دینی زرتشتی بود یا مکمل آن به شمار می آمد.