نشریه اسلام و پژوهش های مدیریتی
سال یازدهم شماره 2 (پیاپی 23، پاییز و زمستان 1400)

زندگی سازمانی امروزه بخش جدایی‌ناپذیر حیات انسانی است. توسعه سازمان‌ها در عرصه‌های گوناگون آموزش، فرهنگ، اقتصاد، سیاست و امنیت نیازمند توجه بیشتر به سلامت اداری و پرهیز از فساد اداری است. مدیران چون سکانداران سازمان‌ها هستند، بیش از دیگران نیاز دارند که به سلامت‌شان توجه شود. با مطالعه آثار ارزشمند علامه مصباح یزدی، می‌توان عوامل شناخت و پرورش مدیران صالح را ارایه کرد. این پژوهش که با روش «متن‌خوانی» و تحلیل آثار مکتوب معظم‌له انجام شده، معیار مدیران صالح از منظر معظم‌له را ارایه کرده است. در این بررسی، دو عامل اساسی «علم و مهارت مدیران» و «پایش مدیران» مبنای شناسایی خصوصیات مدیران صالح قرار گرفته است. در مطالعه عامل «علم و مهارت مدیران» به عوامل درونی (اصالت خانوادگی، معنویت، تقوا، اخلاق، و تعهد) و عوامل بیرونی (تحقیقات محلی، آموزش کارکنان، فرهنگ سازمانی، پرورش مدیران) توجه شده است. سپس عامل پایش مدیران صالح بررسی گردیده که به آگاهی دادن، تشویق کردن، و مواخذه نمودن پرداخته شده است.

هدف این مقاله مقایسه اندیشه‌های مدیریتی علامه مصباح یزدی و شهید صدر، دو شخصیت شاخص اصیل اسلامی است. این پژوهش از روش «مطالعه تطبیقی بردی» برای تحلیل و مقایسه این دو اندیشه استفاده کرده است. منابع استفاده‌‌شده عمدتا چهار کتابی است که عمده دیدگاه‌های این دو اندیشمند را درباره موضوع بحث، دربر دارد. یافته‌ها نشان می‌دهد صاحبان این اندیشه‌ها هر دو بر مبانی فکری و نقش آن در دانش مدیریت تاکید دارند. همچنین بر تنوع ماهوی و تفکیک گزاره‌های توصیفی و تجویزی مدیریت نیز تصریح می‌کنند. اما علامه مصباح تولید گزاره‌های تجویزی را لازم می‌داند و شهید صدر بر تولید گزاره‌های توصیفی و ناظر به موضوعات تاکید می‌ورزد. با تلفیق این دو اندیشه، می‌توان الگوی مفهومی منسجم و جدیدی استخراج و از آن برای حل مسایل مدیریتی استفاده کرد. با تلفیق این دو دیدگاه، می‌توان همزمان از حسن فعلی و فاعلی برای حل مسایل مدیریتی استفاده نمود.

علامه مصباح یزدی یکی از تاثیرگذارترین نظریه‌پردازان قرن گذشته در حوزه علوم انسانی اسلامی است. همان‌گونه که دیدگاه‌های نظری ایشان تحولات دانشی ماندگاری به وجود آورد، مطالعه رفتارهای عملی ایشان نیز می‌تواند راهنما و الگویی برای تحول در سازمان‌ها باشد. ایشان قریب چهل سال تجربه مدیریتی سازمان‌ها و نهادهای حوزه‌ای را در کارنامه خود دارد. تجربه به‌کارگیری ایده‌های نظری یک اندیشمند مدیریت اسلامی در میدان عمل، می‌تواند الگوی موفقی برای مشتاقان مدیریت اسلامی به‌شمار آید. این تحقیق براساس مشاهدات میدانی و مرور خاطرات همراهی با علامه مصباح یزدی طی سه دهه به انجام رسیده است. ساحت‌های مدیریتی ایشان را می‌توان در چهار مهارت رفتاری، فرهنگی، ساختاری، و کنترلی دسته‌بندی و مطالعه کرد. هریک از این ساحت‌ها دارای مولفه‌های متعددی است که در مجموع 16 نمونه شناسایی شده که قابل الگوبرداری برای مدیران جامعه اسلامی است.

«نظام‌های جبران خدمات» که در دو دهه اخیر جایگزین «مدیریت حقوق و دستمزد» و «سیستم پرداخت» شده‌، به کلیه حقوق و مزایای نقدی و غیرنقدی اطلاق می‌شود که کارکنان و مدیران سازمان‌ها متناسب با نوع سازمان و شرایط محیط کار و همچنین ویژگی‌های شغل و نحوه انجام کار از آن برخوردار می‌شوند. این موضوع در نگرش‌های جدید مدیریت منابع انسانی در جهت بهبود کیفیت و در نهایت مطلوبیت زندگی نیروی انسانی مدنظر خاص قرار گرفته است که پرداخت باید جنبه انگیزشی نیز داشته باشد؛ یعنی باید برای پرداخت، سازوکاری طراحی گردد که کارکنان را به عملکرد موثر تشویق کند و محرکی برای سختکوشی و به‌کارگیری همه توانایی‌های بالقوه آنان باشد. نارضایتی از پرداخت نه‌تنها بر کارایی سازمان‌ها اثر منفی دارد، بلکه کیفیت زندگی کاری شاغلان را نیز کاهش می‌دهد و به رفتارهای ناهنجار و مفاسد اجتماعی کارکنان سازمان می‌انجامد. یکی از موضوعات جدید اقتصادی و سیاسی که از سال 1395 به ادبیات عرفی افزوده شد موضوع دریافت پاداش‌ها و مزایای نامتعارف (نجومی) توسط برخی مدیران ارشد دولتی و اعضای هیات ‌مدیره بانک‌ها و شرکت‌ها بود که انتقاد رهبر معظم انقلاب و مراجع عظام تقلید و کارشناسان و قانونگذاران این حوزه را در پی داشت و بر اعتماد مردم به نظام اسلامی خدشه جبران‌ناپذیری وارد ساخت. الگوی این نوع دستمزدها با مدیریت نظام حقوق و دستمزد، اسناد بالادستی، قوانین موضوعه و متون حقوقی نظام اسلامی تضاد دارد. پژوهش حاضر بر مبانی حقوقی و قوانین موضوعه و هر‌گونه تصویب پرداخت و دریافت حقوق و دستمزد پاداش و مزایای نامتعارف خط بطلان کشیده، تصویب حقوق و دستمزد پیشنهاد مطابق با فرهنگ دینی و ملی کشور را بیان می‌کند. نوع پژوهش حاضر کتابخانه‌ای بوده و به روش پژوهش توصیفی تحلیلی صورت گرفته است.

یکی از مفاهیم اثرگذار در حوزه منابع (سرمایه‌های) انسانی با توجه به نقش بی‌بدیل سرمایه‌های انسانی، مفهوم «کرامت» انسانی و احترام به کارکنان است. این موضوع با توجه به جامع و کامل بودن دین مبین اسلام و با اتکا به آموزه‌ها و سیره عملی معصومان اهمیتی روزافزون پیدا نموده است. ازاین‌رو، هدف اصلی این پژوهش طراحی و تبیین الگوی کرامت منابع (سرمایه‌های) انسانی با رویکرد اسلامی بوده که با استفاده از رویکرد مبتنی بر «تحلیل مضمون» به‌صورت کیفی اجرا شده است. برای گردآوری اطلاعات از متون اسلامی استفاده و تجزیه‌ و تحلیل اطلاعات به روش «رمزگذاری» و با استفاده از نرم‌افزار «Maxqda10» و الگوی پارادایمی انجام گرفته است. نتایج داده‌های به‌دست‌آمده از رمزگذاری متون اسلامی مرتبط طی فرایند رمزگذاری باز، محوری و انتخابی، به ارایه یک الگوی کیفی در حوزه کرامت انسانی منجر شد. الگوی ارایه‌‌شده در این پژوهش 7 مقوله اساسی (قانونمندی، شایسته‌سالاری، مسیولیت‌پذیری اجتماعی، عدالت‌ورزی، مشارکت کارکنان، اعتمادسازی، و جبران خدمت) و 22 مقوله فرعی در خصوص کرامت انسانی را نشان می‌دهد.

«عدالت» از شیون و مقومات وجود و محور زندگانی انسان است که بدون آن آدمیان معنای زندگی را درنمی‌یابند و جامعه نیز جز با قیام به قسط و گسترش آن قوام نمی‌یابد. علاوه بر این، عدالت و قسط، عدالت‌خواهی و قسط‌طلبی شانی از شیون فطری انسان است که بدون آن انسانیت انسان معنا نمی‌یابد و آدمی که دارای عقل سلیم است، با جذبه‌ای خاص به سوی عدل و داد در حرکت است. «عدالت اجتماعی» عبارت است از: ارزشی که با فراگیر شدن آن، جامعه دارای شرایط و زمینه‌هایی می‌شود که هر صاحب حقی به حق خود می‌رسد و امور جامعه به تناسب و تعادل، در جای شایسته خویش قرار می‌گیرد. این مقاله کوشیده است با تحلیل مفاهیم و منابعی از قرآن، سیره امیرمومنان علی ، و دیدگاه‌های امام خمینی  و امام خامنه‌ای از سیاست‌گذاری در حوزه عدالت اجتماعی، به بررسی این موضوع بپردازد که تا چه حد این سیاست‌گذاری‌ها مدنظر قرار گرفته است. پس از انقلاب دولت‌هایی بر سر کار آمدند که همه آنها در مسیر عدالت اجتماعی دست به عصا حرکت کردند. این مسیر دو مفهوم را به ذهن متبادرمی‌کند: یا سیاست‌گذاری‌ها ناقص و نارسا بوده و یا دولت‌ها چندان تمایلی به اجرای این سیاست‌گذاری‌ها نداشته‌اند. با بررسی فعالیت این دولت‌ها به این نتیجه می‌رسیم که با وجود سیاست‌گذاری مناسب در تحقق عدالت اجتماعی، دولت‌ها به این سیاست‌گذاری‌ها تن نداده‌اند.