نشریه طبیعت ایران
سال هفتم شماره 6 (پیاپی 37، بهمن و اسفند 1401)

موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور با بیش از پنجاه سال فعالیت پژوهشی، تدوین و اجرای طرح های ملی و کلان تحقیقاتی، هم اکنون، جهت گیری های راهبردی و تکاملی مناسبی را برای خود پیدا کرده است، از یک سو، ظرفیت علمی نظریه پردازی مناسب را به دست آورده است و از سوی دیگر، در فرصت های مناسب نشان داده است که توانایی تدوین و عملیاتی کردن برنامه های اجرایی و کاربردی را در مقیاس ملی و اکوسیستمی دارد. در این ارتباط، مثال ها متنوع و فراوان است. حفظ تنوع گیاهی خارج از رویشگاه، مدیریت کنترل ریزگردها، برنامه ملی زراعت چوب و برنامه جامع اقتصاد مقاومتی در گیاهان دارویی از جمله این برنامه های اجرایی است. برای ادامه مسیر، شناخت خلاهای موجود تحقیقاتی و تمرکز بر عملیاتی کردن آنها، حفظ و توسعه مداوم و پایدار ظرفیت های زیرساختی و نیروی انسانی ضروری و اجنتاب ناپذیر است. البته ظرفیت های موجود پژوهشی در دانشگاه ها به ویژه پایان نامه های دانشجویی و توانمندی های پسا دکترا نیز می توانند در کنار پژوهشگران توانمند موسسه در ستاد و مراکز استانی بسیار کارساز باشند. موضوع مهمی که در این ارتباط مطرح است، حفظ مسیر ساختاری پژوهش در محیط های طبیعی است. همان طور که در نمودار زیر ارایه می شود، ساختار اکوسیستم ها به صورت هرمی، زنجیره ای و چند لایه عمل می کنند و شناخت آنها در چگونگی حفظ، احیا، توسعه و بهره برداری از آنها کارساز خواهد بود.

دستیابی به اطلاعات پایه و بهنگام از اکوسیستم های مرتعی، نیازمند اندازه گیری مناسب، همچنین پایش متوالی آنها در یک دوره چندین ساله است. چنین داده هایی برای برنامه ریزان کلان کشوری و نیز بهره برداران از مراتع، اهمیت بسیاری دارد و از طرف دیگر، زمینه را برای به کارگیری فناوری های ارزیابی نظیر سیستم اطلاعات جغرافیایی، سنجش از دور و مدل سازی فراهم می کند. این گونه اطلاعات، برای برنامه ریزی در مراتع، کاربرد گسترده ای دارد، تغییرات در ویژگی های ساختاری و عملکردی اکوسیستم های مرتعی در طول زمان باید پایش شوند (ارزانی و عابدی، 1394).هر کشور باید با توجه به شرایط اکولوژیک و اقتصادی- اجتماعی، دستورالعمل مجزایی برای ارزیابی مراتع داشته باشد. برای ارایه دستورالعمل یادشده، نیاز به اطلاعات پایه جامعی است که ضرورت دارد در گام اول، این اطلاعات در چهارچوب طرح های ملی، جمع آوری شوند. برای تحقق این امر و به منظور ایجاد اطلاعات مناسب برای ارزیابی مراتع، طرح های متعددی اجرا شده است که با هدف معرفی وضعیت مراتع ایران و برجسته کردن تغییرات درصد پوشش تاجی و مقدار تولید علوفه سایت های اکولوژیک واقع در رویشگاه های استپی و نیمه استپی، طی سال های مختلف، خلاصه ای از اقدامات و یافته های آنها، در گزارش پیش رو بیان شده است.

تجزیه و تحلیل ارتباط گونه های گیاهی با محیط دارای قدمت زیادی در مباحث بوم شناسی است، اهمیت اقلیم در توزیع و پراکنش گیاهان، از دیرباز کاملا شناخته شده است (Walter, 1985). تاثیر اقلیم به عنوان مهم ترین عامل پراکنش موجودات و به ویژه گیاهان، به دلیل سکون آنها توسط همه اکولوژیست ها و اقلیم شناسان تایید شده است (Kosanic et al., 2018). بررسی های پالیوبتانیک نیز بر این موضوع تاکید می کند که اقلیم بر پراکنش گیاهی موثر است و مرزهای پراکنش جوامع گیاهی با تغییر اقلیم جابه جا شده است (Zwicke et al., 2015 ؛ Dalmaris et al., 2015؛ Woodward, 1987, 1988). به همین دلیل، تجزیه و تحلیل ارتباط بین اقلیم و الگوی پراکنش گونه های گیاهی، به عنوان موضوعی بحث برانگیز طی سالیان دراز در محافل علمی و پژوهشی جغرافیای زیستی مطرح بوده است (Brovkin et al., 1997).فرضیه اساسی در بوم شناسی گیاهی این است که اقلیم مهم ترین عامل در پراکنش و جابه جایی جوامع گیاهی است. نگاهی گذرا به نقشه های اقلیم و پوشش گیاهی، ارتباط بسیار نزدیکی را میان دو پراکنش نشان می دهد. چگونگی پراکنش گونه ها در یک جامعه گیاهی، بر اساس تفاوت های فیزیولوژیک آنها و تحت تاثیر نوع خاک، توپوگرافی، تغییرات کاربری، معدن کاوی، فاصله از کانون های بحران و به عبارتی آشفتگی های محیطی شکل می گیرد، درواقع، واکنش گیاه به اقلیم علت قطعی حضور آن در یک محیط به شمار می رود (Woodward, 1987؛ Kosanic, et al., 2018).به طور کلی، متناسب با تغییر عرض جغرافیایی، محدودیت عناصر اقلیمی بیشتر می شود، پوشش گیاهی نیز تقریبا به همین گونه تغییر می کند (Woodward & Rochefort, 1991). به طوری که در بسیاری از مطالعات، بر محدودیت گسترش گونه و جوامع گیاهی به سوی قطب تاکید شده است (Woodward & Williams 1987) به عبارت بهتر گوناگونی تاکزونومیک و تنوع گونه ای، از استوا به سوی قطب، کاهش می یابد. این فرضیه، با تغییر شمار تیره های نهان دانگان (Heywood, 1979) و بازدانگان (Hora, 1981) با عرض جغرافیایی آزمون شده است.

واژه «جنگل های کران رودی» (Riparian Forests)، به پوشش گیاهی مناطق کران رودی یا پوشش گیاهی که به طور مستقیم در مجاورت رودخانه ها یا مسیل ها می رویند، اتلاق می شود. جنگل های کران رودی، به صورت جانبی از حاشیه رودخانه فعال شروع می شوند و در ادامه، دشت های سیلابی و تراس ها را نیز در بر می گیرند (شکل 1) (Naiman et al., 1991). این تعریف، جنگل هایی را که مواد آلی (نظیر برگ، شاخه و بقایای چوبی بزرگ) را به طور مستقیم وارد رودخانه فعال یا دشت سیلابی می کنند، نیز در بر می گیرد (Gregory et al., 1991). در محدوده زیست اقلیمی هیرکانی، به دلیل وضعیت توپوگرافیکی و قرارگیری میان دریای کاسپین (خزر) در شمال و رشته کوه های البرز در جنوب، رودخانه های دایمی حیات بخشی نظیر سفیدرود، چالوس، بابل رود، تجن و گرگان رود جریان دارند. به دلیل حاصلخیزی و ارزش در محدوده زیست اقلیمی هیرکانی، به دلیل وضعیت توپوگرافیکی و قرارگیری میان دریای کاسپین (خزر) در شمال و رشته کوه های البرز در جنوب، رودخانه های دایمی حیات بخشی نظیر سفیدرود، چالوس، بابل رود، تجن و گرگان رود جریان دارند. به دلیل حاصلخیزی و ارزش اقتصادی بالای زمین از نظر زراعی، گردشگری و تجاری در استان های شمالی، در عمل، پوشش گیاهی بیشتر مناطق کران رودی این رودخانه ها با تبدیل اراضی از بین رفته اند، اما همچنان به صورت موردی محدوده هایی بیشتر در مناطق حفاظت شده باقی مانده اند که در آنها گونه های درختی رطوبت دوست مانند سفیدپلت (Populus caspica Bornm.)، توسکا قشلاقی (Alnus glutinosa) و ییلاقی (Alnus subcordata) و لرگ (Pterocarya fraxinifolia) غلبه یافته اند.

شب‎پره شمشاد Cydalima perspectalis (Walker, 1859)، یکی از مخرب‎ترین آفات است که از برگ‎ها، جوانه‎ها و پوست شاخه های گونه‎های مختلف شمشاد تغذیه می‎کند. در این تحقیق، چرخه زندگی شب پره شمشاد، طول دوره زندگی، تعداد سنین لاروی، نحوه زمستان‎گذرانی، دشمنان طبیعی در جنگل‎های هیرکانی (شمال ایران) بررسی شده است. مطالعات آزمایشگاهی در دمای 1±25 درجه سلسیوس، رطوبت نسبی 10±70 درصد، دوره نوری 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی انجام شده است. میانگین طول دوره تخم، لارو، پیش شفیره، شفیره، طول دوره زندگی حشرات کامل ماده و نر به ترتیب 04/0±09/5، 17/0±15/23، 02/0±04/1، 05/0±80/7، 73/0±31/15 و 71/0±92/12 روز بود. شب‎پره شمشاد به عنوان یک آفت نوظهور در شمال ایران، دارای 3 نسل در سال است. نتایج این تحقیق برای بهبود استراتژی‎های مدیریت آفت مفید خواهد بود.

مرزه ها (Satureja spp.)، گیاهان معطر یک ساله یا چندساله از خانواده نعنا هستند که قسمت های سبز آنها به صورت خوراکی است و اسانس آنها به وفور در صنایع غذایی و دارویی استفاده می شود. در ایران 16 گونه مرزه معرفی شده که 10 گونه آن انحصاری است. گونه های S. hortensis و S. montana دو گونه معروف مرزه با مصرف خوراکی هستند که در بسیاری از نقاط دنیا کشت می شوند. دو ترکیب فنولی کارواکرول و تیمول ترکیب های اصلی اسانس این دو گونه مرزه هستند. مطالعه روی بازده و ترکیبات اسانس گونه های مرزه بومی و انحصاری ایران نشان داد، برخی از این گونه ها، اسانس با کمیت و کیفیتی بسیار بالاتر از مرزه زراعی (S. hortensis) دارند. از جمله این گونه ها می توان به مرزه خوزستانی (S. khuzistanica) با بازده اسانس 4-3/3 درصد و بیش از 80درصد کارواکرول و مرزه رشینگری (S. rechingeri) با 2/4-8/3 درصد اسانس و تا 90درصد کارواکرول اشاره کرد. مرزه بختیاری (S. bachtiarica) با حدود 3درصد اسانس و 70درصد کارواکرول یا تیمول، تنها گونه ای از مرزه در ایران است که دو کموتایپ دارد. مرزه سهندی (S. sahendica) با بازده اسانس بین 5/1 تا 3 درصد و ترکیب عمده تیمول، از معدود گونه های مرزه است که دامنه پراکنش وسیعی در ایران دارد. در این مقاله جمع بندی مطالعات روی کمیت و کیفیت اسانس و کاربرد نمونه های متعددی از گونه های بومی مرزه ایران ارایه می شود.

این بررسی با هدف انتخاب و معرفی کلن های پرمحصول و سازگار صنوبر بومی و غیر بومی در اراضی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان انجام شد. در این پژوهش، تعداد 22 کلن برتر از بین کلن های بررسی شده در مرحله اول آزمایش (خزانه های سلکسیون) در دو گروه 8 کلن تاج باز با فاصله کشت 4×4 متر و 14 کلن تاج بسته با فاصله کشت 3×3 متر در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار برای یک دوره 6 ساله انتخاب شد. انجام عملیات داشت از جمله آبیاری، وجین، هرس و... به صورت یکنواخت برای کلن ها در مزرعه اعمال شد. در پایان هر فصل رویش، ویژگی های رویشی شامل قطر برابر سینه و ارتفاع اندازه گیری و حجم تولید چوب در هکتار در سال محاسبه شد. نتایج میانگین عملکرد 6 ساله کلن های با فرم رویشی تاج بسته شامل P.n. 62/149،P.a. 58/57  و P.n. 74/1 به ترتیب با تولید 85/9، 83/6 و 77/6 مترمکعب در هکتار در سال و کلن هایP.x.e. 154  و P.x.e. vernirubebsis  با فرم رویشی تاج باز به ترتیب با تولید 94/8 و 40/8 مترمکعب در هکتار در سال بیشترین عملکرد به عنوان کلن های سازگار صنوبر با تولید زیاد چوب و کلن های ناموفق تاج بسته شاملP.n. betulufolia 17/13 و P.n. 56/52 و تاج باز شاملP.d. 72/51  و P.d. missouriensis در شرایط استان همدان بودند.

یکی از مهم ترین اولویت ها برای حفظ پایداری اکوسیستم، شناخت و ارزیابی گونه های گیاهی و برنامه ریزی برای حفاظت و احیای آنهاست. این پژوهش با هدف بررسی وضعیت کمی و کیفی ذخایر جنگلی استان قم با مراجعه به رویشگاه های جنگلی، برای تعیین وضعیت پوشش، پراکنش و تنوع گیاهی انجام شد. در این استان 30/28187 هکتار اراضی جنگلی و بیشه زار وجود دارد که 94/21892 هکتار رویشگاه های جنگلی طبیعی و 36/6294 هکتار جنگل کاری است. در این پژوهش، 28 گونه درختی و درختچه ای جنگلی شناسایی شد که به 13 خانواده تعلق داشتند. عمده ترین پوشش درختی و درختچه ای جنگلی در بخش کوهستانی و کوهپایه ای شامل بادام کوهی (Spach. Amygdalus scoparia) و درختان پراکنده بنه (mutica Desf. Pistacia) و در بخش دشتی- بیابانی شامل گونه های مختلف گز (Tamaeix spp.) بود. با بررسی عکس های هوایی و تصاویر ماهواره ای و مراجعه به رویشگاه ها، نقشه پراکنش اراضی جنگلی تهیه شد. با توجه به تنوع گونه ای و اهمیت گونه های مختلف گز در پایداری اکوسیستم، آماربرداری با روش منظم تصادفی به ابعاد شبکه 400×400 مترمربع و قطعات نمونه مربع شکل با مساحت 1600 مترمربع در رویشگاه های گز انجام شد. میزان تاج پوشش جنگلی گز از 5 تا 50 درصد متغیر بود. حداکثر ارتفاع جست گروه های گز 20/4 متر، ارتفاع متوسط آنها 35/2 متر و قطر جست در هر جست گروه کمتر از 5 سانتی متر بود. حدود 11000 هکتار از بقایای جنگل های گز به عنوان درخت جنگلی شوره زار در استان قم وجود دارد که به دلایل مختلف ازجمله قطع ورودی آب رودخانه ها و رواناب ها و بروز خشک سالی های متعدد در معرض تخریب و نابودی هستند.

مبانی و مباحث نظری احیا و توسعه جنگل در شماره 36 نشریه طبیعت ایران مطرح شد. همچنین، به قسمتی از چالش ها و نقاط ضعف برنامه های احیا و توسعه در سال های گذشته و موضوعاتی مثل ضرورت احیا و توسعه جنگل ها، تصمیم های غیرکارشناسی مسیولان کشور درمورد احیا و توسعه، توسعه بی رویه و بی توجهی به توسعه پایدار، بی توجهی به مدیریت اکوسیستمی، مشکلات اجرایی و مقطعی بودن برنامه ها، تغییر برنامه ها با تغییر مدیران و نبود اراده ملی برای احیا و توسعه جنگل ها اشاره شد.در این شماره به برنامه های جاری و چشم انداز برنامه احیا و توسعه جنگل های ایران با توجه به شروع برنامه هفتم توسعه و موضوع کاشت یک میلیارد نهال در 4 سال خواهیم پرداخت. برنامه سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور و توصیه و برنامه بخش پژوهش برای احیا و توسعه جنگل های کشور در این گفت وگو بررسی خواهد شد. در این جلسه از حضور آقایان دکتر نقی شعبانیان، دکتر کامران پور مقدم، دکتر عادل جلیلی و دکتر مهدی پورهاشمی بهره بردیم و با ایشان به گفت وگو نشستیم.

کوه میشینه مرگ، با ارتفاع تقریبی 4050 متر از سطح دریا با بافتی سنگی و صخره ای، یکی از قله های مرتفع ایران و رشته کوه البرز محسوب می شود که در مرز بین استان تهران و مازندران قرار دارد. کوه های مرتفع و بلند ایران دارای گونه های گیاهی و جانوری منحصر به فردی هستند که بیشتر به دلیل شرایط سخت صعود و دسترسی، از مناطق تقریبا بکر به حساب می آیند. امروزه برخی از این مناطق به دلایل مختلفی از جمله مهم ترین آن ها یعنی چرای دام به مخاطره افتاده اند. مناطق کوهستانی کشور به ویژه کوه های مرتفع از نظر شناخت فلور و پوشش گیاهی نسبت به سایر مناطق کمتر بررسی شده اند و چنین مطالعاتی می تواند کمک شایانی به شناسایی تنوع گیاهی این مناطق باشد. در مطالعه ای که در منطقه آلپی و نیمه آلپی میشینه مرگ طی سه سال انجام شد، 287 آرایه گیاهی شامل گونه و واحد فروگونه ای (زیرگونه و واریته) از 165 جنس و 48 تیره جمع آوری و شناسایی شدند که شامل 72 گونه انحصاری ایران، 20 آرایه نیمه انحصاری و 40 آرایه نادر و کمیاب در منطقه هستند. جنس های Astragalus با 17 گونه، Veronica با 8 گونه، Allium با 7 گونه، Silene و Tanacetum هر کدام با 6 گونه بزرگ ترین جنس های گیاهی منطقه را تشکیل می دهند. چرای دام، هجوم زیاد گردشگران، شکارچیان و خودروهای مخصوص مناطق صعب العبور از عوامل اصلی تهدیدکننده تنوع زیستی و تخریب محیط زیست در کوه میشینه مرگ هستند. با توجه به غنای بالای گیاهی و وجود گونه های منحصر به فرد پیشنهاد می شود، کوه میشینه مرگ به عنوان منطقه حفاظت شده توسط سازمان محیط زیست اعلام شود.

سه منبع سرمایه ای منابع طبیعی، منابع انسانی و زیرساخت، منابع اصلی تولید ثروت، انباشت سرمایه و تداوم توسعه هستند. بی توجهی و کم توجهی به هر کدام از این منابع، در میزان فعال سازی و آزادسازی ظرفیت سایر منابع تعیین کننده است. زیرساخت ها، یکی از این منابع مهم و نوعی انباشت سرمایه برای تداوم توسعه هستند. زیر ساخت های یک سیستم ازنظر عمق، فرایند و ظرفیت بسیار پیچیده هستند، ماهیت دینامیکی دارند و با توجه به دستاوردهای دانش و فناوری انسان نسبت به گذشته، روز به روز پیچیده تر می شوند، فرایند و فرهنگ حاکم بر یک ساختار نیز جزو زیرساخت محسوب می شود. به عنوان مثال، رشد و فناوری در دنیای مجازی، تنها یک امر سخت افزاری نیست، بلکه سخت افزار، نرم افزار، فرایند ارتباطی، فرهنگ حاکم و مسیر به کارگیری آنها زیرساخت محسوب می شوند.

شش سال از انتشار نشریه «طبیعت ایران» گذشت. در این مدت 36 شماره منتشر شد. از دغدغه های اعضای هییت تحریریه و مسیولان نشریه پرداختن به چالش ها و مشکلات مبتلا به جامعه بود. یکی از چالش های اصلی و جدی که با آن روبه رو بوده و هستیم، «تغییر اقلیم» و اثرات گسترده آن بر بخش های مختلف است. برای تبیین و توجه به این مهم، «ستون تغییر اقلیم» به این موضوع اختصاص پیدا کرد. از ابتدا سعی کردم، به ابعاد مختلف تغییر اقلیم به طور مختصر و با توجه به مجال ستون اشاره کنم. موضوعات مطرح شده در هر شماره هنوز از اهمیت لازم برخوردار هستند. در اینجا تنها به بیان عناوین ستون های تغییر اقلیم، که در هر شماره ارایه شده است، بسنده می کنم و امیدوارم یادآوری این عناوین تلنگری باشد تا بررسی کنیم، مطالب مطرح شده تا چه میزان مورد توجه و کاربرد قرار گرفته است.

اولین گام برای استانداردسازی هر فراورده از گیاهان دارویی «تدوین استاندارد» و سپس نشر و اجرای آن است. استاندارد، مدرک حاصل از اجماع و مصوب یک نهاد شناخته شده است که با هدف دستیابی به حد بهینه نظم در زمینه ای معین، قواعد، رهنمودها یا ویژگی هایی را برای فعالیت ها یا نتایج آنها برای کاربردهای معمول و مکرر ارایه می دهد. استاندارد باید بر نتایج تثبیت شده علم، فناوری و تجربه، استوار و هدف آن ارتقای منافع بهینه جامعه باشد (سفیدکن، 1398الف). وضعیت استانداردهای موجود در حوزه گیاهان دارویی و فراورده های آنها در کشور و کمبودها و مشکلات این حوزه برای پاسخگویی به نیاز جامعه در ستون دیگری از همین نشریه تشریح شده است (سفیدکن، 1398ب).عرقیات گیاهی جزو پرمصرف ترین فراورده های گیاهان دارویی در کشور هستند که تدوین و اجرای استاندارد برای آنها ضرورتی دو چندان دارد (سفیدکن، 1400) و می تواند سبب ساماندهی بازار و حذف محصولات بی کیفیت یا تقلبی و ارتقای کیفیت عرقیات مورد استفاده جامعه شود، به شرطی که در تدوین استاندارد، اصول علمی به قدر کفایت رعایت شود و استاندارد تدوین شده حاوی مشخصه هایی برای تشخیص عرقیات طبیعی و سالم از عرقیات تقلبی باشد، همچنین رعایت آن «اجباری» باشد نه «تشویقی».

«برای رویارویی و مقابله با دهه ها تاخت و تاز بر عرصه های زیستی مردم ایران، لحظه ای غافل نمانده ام. در همه حال در همگامی با بی شمار دل باخته فرزندان ایران، هرچه در توان داشتم، به کار گرفته ام. حالا که دیگر توانی نمانده، با دل شکستگی، این آخرین گزارش هشداردهنده، ارایه ای است در پای بندی به پیمانم. البته فلات ایران دوباره بال و پر خواهد گشود و دوباره سرسبزی و طراوت، پهنه های این سرزمین مقدس را فراخواهد گرفت.» این جملات در آغاز کتاب «ایران در بحران زیست محیطی» اثر ارزشمند دکتر عطاءاله قبادیان آمده است. وی در سال 1393 شمسی و در هشتاد سالگی این هشدار را «در پاسخ به فریادهای فلات ایران» به آیندگان داده است.عطاءاله در سال 1313 (ش) در شهر زیراب سوادکوه متولد شد. در سال 1320 (ش) تحصیل ابتدایی را در همان جا شروع کرد و دوران دبیرستان را در سال 1334 (ش) در شاهی (قایم شهر) به پایان رساند. تحصیلات عالی را از سال 1959 میلادی در دانشگاه وین آغاز کرد و در سال 1964 میلادی در همان دانشگاه و با درجه ممتاز به پایان رساند و بالاخره در سال 1968 میلادی با گذراندن امتحانات عالی درجه پرفسوری، رتبه دانشیاری رسمی (با کرسی) دانشگاه وین را به دست آورد.

گونه Ranunculus dalechanensis Iranshahr & Rech. f. (آلاله دالاخانی) گیاهی چند ساله، ریزوم دار از تیره آلاله ییان (Ranunculaceae) و از گیاهان کوهسری انحصاری ایران (استان کرمانشاه) است. جایگاه حفاظتی این گونه بر اساس شیوه نامه اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) و با استفاده از سه معیار میزان حضور، سطح تحت اشغال و اندازه جمعیت تعیین شد. سطح تحت اشغال(AOO)  گونه Ranunculus dalechanensis، با بازدید صحرایی و استقرار پلات در رویشگاه آن، 0006/0 کیلومتر مربع (600 مترمربع) اندازه گیری شد و «در بحران انقراض» (critically endangered: CR) قرار گرفت. تردد فراوان کوهنوردان، همچنین دام های روستاهای مجاور در منطقه سبب شده این محیط طبیعی و چشم انداز زیبا در معرض تخریب قرار گیرد. ذکر این نکته لازم است که با وجود سمی بودن این گیاه، چرای دام نمی تواند تهدیدی جدی برای این گونه محسوب شود، اما سبب له شدن و کنده شدن گیاهان منطقه خواهد شد. پیشنهاد می شود، در قالب اقدام برای حفاظت در خارج از رویشگاه اصلی، بذر این گونه، جمع آوری و در بانک ژن منابع طبیعی ایران، ذخیره سازی و پایه هایی از آن در باغ گیاه شناسی ملی ایران و باغ گیاه شناسی زاگرس کاشته شود تا در صورت لزوم امکان احیای مجدد جمعیت آن در طبیعت وجود داشته باشد. همچنین، با توجه به محدود بودن رویشگاه گونه، توصیه می شود سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور این رویشگاه منحصر به فرد را مورد حفاظت قرار دهد.

از موری-دارلینگ (Murray-Darling) تا حوضه بزرگ آرتزین(Artesian) ، تنها منبع آب در استرالیا، آب زیرزمینی است که سهم سالانه آن در تولید ناخالص داخلی بیش از 8/6 میلیارد دلار برآورد شده است. با این حال، تغییرات آب و هوایی، افزایش دوره های خشک سالی و جمعیت منجر به استفاده بیش از حد از آب های زیرزمینی می شود. کمااینکه در فودبول (food bowl) استرالیا، حوضه موری-دارلینگ (MDB)، کالیفرنیا و کیپ تاون (Cape Town) در آفریقای جنوبی با کاهش آب های زیرزمینی و بحران های آبی مواجه هستیم. چرا این منابع حیاتی خوب مدیریت نشدند؟ در سطح جهانی، مدیریت منابع آب شیرین روز به روز در حال توسعه است. سازمان ملل در سراسر جهان، هشداری جدی برای مناطق پرجمعیت و کشورهای خشک و نیمه خشک صادر کرد. گزارش گروه منابع جهانی در سال 2009 پیش بینی کرد، جهان تا سال 2030 با کسری آب 40 درصدی مواجه خواهد شد.

براساس تحقیقات جدید، الگوهای بال در پروانه ها یک طرح پایه برای خود دارند که توسط DNA تنظیمی غیرکدکننده (non-coding regulatory DNA) تنظیم شده است و تنوع بال را در گونه های مختلف پدید می آورد.مطالعه ای با عنوان «تشابه عمیق تنظیم کنندگی طرح الگوی بال پروانه ها» (Deep cis-regulatory homology of the butterfly wing pattern ground plan)، که در مجله Science منتشر شد، توضیح می دهد، چگونه DNA ای که بین ژن ها قرار می گیرد- به نام junk' DNA' یا DNA تنظیمی غیرکدکننده (non-coding regulatory DNA)- یک طرح پایه ای را که طی ده ها تا صدها میلیون سال حفظ شده در خود جای می دهد و در عین حال به الگوهای بال اجازه می دهد تا به سرعت تکامل یابند.این تحقیق از این ایده پشتیبانی می کند که یک طرح با الگوی رنگی قدیمی، قبلا در ژنوم، کدگذاری شده است و DNA تنظیمی غیرکدکننده مانند سوییچ هایی عمل می کند که برخی از الگوها را نمایان می کند و برخی دیگر را نادیده می گیرد.آنی مازو- وارگاس (Anyi Mazo-Vargas) گفت: «ما علاقه مندیم بدانیم، چگونه یک ژن یکسان می تواند این ظاهر بسیار متفاوت پروانه ها را بسازد». او استاد اکولوژی و زیست شناسی تکاملی در کالج کشاورزی و علوم زیستی است.

تحقیقات جدید نشان می دهد، چگونه پس از بارندگی، میکروب ها در خاک بیابان یک شکل از آلودگی را به دیگری تبدیل می کنند. این نوع گازها به گاز شادی آور معروفند.گاز شادی آور یا بیهوشی، اکسید نیتروس، در بیهوشی به کار می رود و استنشاق آن گاهی موجب خنده و شادی می شود. در واقع، گاز اکسید نیتروژن یا N2O سومین گاز گلخانه ای قوی است. دانشمندانی که این تحقیق را انجام دادند از مقدار تولید N2O در گرمای بیابان شگفت زده شدند.الکس کریکلز (Alex Krichels)، دانشمند محیط زیست UCR (University of California, Riverside) و اولین نویسنده این مطالعه جدید، گفت: «این فرایند فقط در خاک های غرقابی اتفاق می افتد. از آنجایی که بیابان در بیشتر مواقع سال خشک است، تصور نمی کردیم که این فرایند در خاک های خشک هم رخ دهد.»محققان در این مطالعه، که در مجلهBiogeochemistry  منتشر شد، بررسی می کنند که چگونه و چرا باکتری های ساکن در بیابان N2O تولید می کنند. این پژوهش بر اساس پژوهش منتشر شده در سال 2020 شکل گرفته است، زمانی که تیمی به رهبری دارل جنرت (Darrel Jenerette)، بوم شناسUCR  دریافتند که خاک های بیابانی پس از باران، مقادیر چشمگیری N2O  تولید می کنند.

کتاب فلور ایران تیره گل گاوزبان(Boraginaceae Juss.) شماره 39 ام از مجموعه کتابهای فلور ایران به زبان فارسی است. نویسنده این جلد خانم دکتر محبوبه خاتم ساز و چاپ اول آن مربوط به سال 1381 است. در این جلد فلور ایران، تیره گل گاوزبان به صورت 41 جنس (سرده) و 218 گونه با معرفی 10 گونه جدید به عنوان یکی از تیره های پیچیده گیاهان گلدار نگاشته شده است. با توجه به تغییرات تاکسونومیکی که در رده بندی جنس ها و طایفه های این تیره صورت گرفته، وضعیت تاکسونومیکی آن با تقسیمات معرفی شده در این فلور مقایسه گردید.