نشریه پژوهش های زبان عربی
پیاپی 6 (پاییز و زمستان 1401)

یکی از راه های دلتیابی به مقصود خداوند از آیات قرآن کریم بررسی عمیق واژه های این کتاب از راه معناشناسی است. در علم زبان شناسی، ارتباط میان واژه و معنا را معناشناسی گویند. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی به معناشناسی واژه خلف و مشتقات آن در قرآن کریم میپردازد. این واژه در قرآن کریم به معنی مختلفی به کار رفته و در مواضع مختلف کاربردهای متفاوتی دارد. مقاله حلاضر سعی دار د تا با بررسی واژه خلف از نظر لغوی، ذکر کاربردهای این واژه در سیاق آیات و بیان دیدگاه مفسرین، گامی در راه فهم بهتر و دقیق تر آیات الهی بردارد. در پژوهش حاضر ابتدا واژه خلف بررسی و سپس مشتقات آن از نظر لغویون مطرح میشود. همچنین معانی پشت و عقب بودن، جانشینی و تغیر از معانی اصی آن ذکر شده است. سپس کاربردهای این ماده در قرآن کریم با بیان هییت های مختلف آن مثل: پشت سر یا عقب بودن، نیابت، مخالفت، تخلف از جنگ، خلف وعده، عوض و اختلاف بیان شده است. در پایان، همه مشتقات خلف در معنی تعقب، تاخر و در پشت بودن مشترک هستند و این عقب بودن از نظر زمان، مکان یا کیفیت است.

تحقیق حاضلر، نکات بلاغی موجود در سلوره شمس را تحلیل میکند. نکاتی که در معنای آیات تاثیرگذار بوده و عدم توجه به آنها موجب ازدست رفتن بخشی از معارف این سوره میشود. بنابراین، نگاشته شدن چنین تحقیقاتی که در آن به نکات ادبی به ویژه بلاغی پرداخته شده بسیار لازم است. نکاتی که درک آن موجب به دست آمدن بخش مهمی از معارف این سوره میشود و معارف بسیاری در آنها نهفته است. تحقیق حاضر، تحقیقی کاربردی و با روش توصیفی تحلیلی نوشته شده است. موارد و نتایج بررسی بلاغی به دست آمده از سوره مبارکه شمس عبارت است از: موارد متعددی از علم معانی، بیان و بدیع در این سوره به کار رفته اند از جمله ایجاز، حذف، اطناب بالتذییل، مجاز عقلی، استعلاره، طباق و جناس تام که به زیبلایی لفظی و معنلایی سوره بسیار افزوده اند.

امروزه یکی از رویکردهای مهم در پژوهش های مربوط به علم نشانه شناسی، مطالعات بینامتنی است که یادآور تعامل متون با یکدیگر است. این نوع پژوهش ها با کشف و تحلیل نشانه های رابط میان متون به درک بهتر متن و خوانش نو از آن کمک می کند. پژوهش حاضر به روش توصیفی-تحلیلی درصدد شناخت و تحلیل چگونگی و میزان تاثیر قرآن بر لفظ و محتوای حکمت های نهج البلاغه است و پس از ارائه مباحث نظری، عملیات بینامتنی نهج البلاغه با قرآن کریم که متن غایب در نظر گرفته شده را تحلیل و بررسی می کند. یافته های پژوهش نشان می دهد که بیشترین نوع تناص موجود در آن از نوع تناص اجترار اسللت. امام علی(ع) گاه از کل و گاه از قسمتی از آیه و یا کلماتی از آن بهره گرفته تا هدف خود را بهتر به مخاطب القا کند.

پس از قرآن و نهج البلاغه، ارزشمندترین میراث فرهنگی، کتاب صحیفه سجادیه است که مناجات خمس عشر در آن بسیار معروف و پرمحتواست. یکی از رویکردهای نوین و مورد توجه در پژوهش های ادبی در دهه های اخیر، مطالعات بینامتنی است که موجب آفرینش متن جدید میشود. این نظریه نخستین بار توسط ژولیا کریستوا در سال 1960 مطر شد. براسلاس این نظریه هر متنی براساس متونی که پیشتر خوانده شده است، معنا میدهد و استوار به رمزگانی است که پیشتر شناخته شده اند. پژوهش حاضر با نام بررسی روابط بینامتنی قرآن با مناجلات خمس عشر در نظر دارد براساس نظریه بینامتنیت، میزان و چگونگی تاثیرپذیری قسمتی از مناجات امام سجاد(ع) از قرآن کریم را بررسی کند. مقاله حاضر پس از توضیح درباره اصطلاح بینامتنیت، روابط بینامتنی مناجات خمس عشر با قرآن کریم را با استفاده از معیارهای بینامتنیت بررسی می کند. نتیجه بررسی و تحلیل این روابط نشان می دهد که مناجات خمس عشر هم از نظر ساختاری و هم مضمونی با تاثیرپذیری آگاهانه از آیات قرآنی صورت گرفته است.