نشریه آماد و فناوری دفاعی
پیاپی 17 (بهار 1402)

در دنیای امروز، مهم ترین رقابت بین کشورها، در ارتباط با توسعه علم و فناوری است. این موضوع آن چنان اهمیت دارد که عموما به عنوان یک الزام بالادستی به شمار می آید. از طرف دیگر، برخی کشورها در زمینه توسعه علم و فناوری پیشتازند. این دغدغه وجود دارد که کشورهای متاخر بدون در نظر گرفتن اقتضایات بومی خود نظیر مسایل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و زیست بومی دست به تقلید مطلق در جهت توسعه علم و فناوری بزنند. می دانیم که بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی توسط مقام معظم رهبری به منظور ساخت ایران نوشته شده است. از طرف دیگر، چنین نوشته ای چون توسط بالاترین مقام جمهوری اسلامی ایران تنظیم شده، نقشه راه سایر اجزای نظام را تعیین می کند. به همین دلیل چنانچه این خطوط راهنما در تصمیم گیری های راهبردی با توسعه علم و فناوری همگام شود منجر به توسعه جمهوری اسلامی ایران و رفع دغدغه مذکور خواهد شد. در این مقاله، مدل های تصمیم گیری راهبردی برای این منظور شناسایی شدند. سپس چالش های مدل ها در مواجهه با این نوع از تصمیم گیری ها تشریح شد. آنگاه راهکارهایی از طریق توسعه مدل های بهینه سازی ریاضی در شرایط قطعی و غیرقطعی بیان شده است.

با توجه به قرارگیری ایران در کمربند خشک جهانی و مواجه بودن آن با بحران بیابان زایی، طی سالیان اخیر راهبردهایی در حوزه های مختلف به منظور مواجهه با این پدیده بکار گرفته شده است. در پژوهش حاضر ضمن معرفی دانش فن فناوری "ماسه آب گریز" به عنوان یک فرآورده مهم نانو فناوری در عرصه بیابان زدایی، تجربیات جهانی در این زمینه و همچنین قابلیت بهره برداری از آن در مناطق کویری و بیابانی کشور موردبررسی قرار می گیرد. بررسی ها نشان می دهد که کاربست یک پانل از این نوع ماسه در زیر لایه ای از ماسه کویر، می تواند آب حاصل از باران یا آبیاری را در خود نگه داشته و بدین ترتیب آب موردنیاز ریشه گیاهان و محصولات را به طوری موثر تامین کند که این خود کاهش 75 درصدی در نیاز به آبیاری و نیز محصولات بیشتر و بهتر را به دنبال خواهد داشت. در مطالعه موردی روی درخت خرما در این پژوهش، به بررسی تاثیر استفاده از این نانو ماسه بر روی پارامترهای رشد پرداخته شد. در گام اول بررسی ها نشان داد که در شرایط استفاده از نانو ماسه آب گریز، طول ریشه نسبت به حالت معیار، 40% افزایش می یابد. از طرف دیگر، به کارگیری این نوع نانو ماسه سبب افزایش غلظت مواد مغذی لازم رشد در ریشه نخل خرما می شود. همچنین، نتایج مربوط به میزان فلزات سنگین در برگ و ریشه نخل خرما نشان داد که میزان فلزات سنگین (کادمیم،مولیبدن، سرب و سلنیم) در محدوده توصیه شده قرار داشتند. همچنین بررسی مطالعات مزرعه ای صورت گرفته نشان می دهد، ازآنجایی که مناطق جنوبی ایران مستعد کاشت نخل است، استفاده از این نوع ماسه، می تواند اثرات شگرفی در توسعه پایدار منطقه ازجمله صرفه جویی در مصرف منابع آبی، حفظ محیط زیست، کاهش روند بیابان زایی در منطقه، رونق کشاورزی و ایجاد اشتغال ایجاد کند.

تسلیحات لیزری به علت برخورداری از ویژگی هایی همچون سرعت بالای هدف گیری، هزینه جاری کم، دقت بالا و طراحی انعطاف پذیر، جایگاه ویژه ای در صنایع نظامی و جنگ های آینده خواهند داشت. در حال حاضر بسیاری از سلاح های مبتنی بر فناوری لیزر در انبارهای تسلیحاتی برخی از کشورها ازجمله ایالات متحده آمریکا وجود دارد. ازاین رو، مقاله حاضر سعی دارد ضمن تعریف نوآوری به اهمیت نوآوری نظامی در صنایع نظامی بپردازد و در این راستا با تاکید بر فناوری لیزر به معرفی لیزر و بیان کاربردهای نظامی آن و توجه به توانایی ها و محدودیت های این قبیل تسلیحات، پرداخته و راهکارهایی برای مقابله با آن را ارایه دهد. نگارندگان  طرح مهم ترین مسایل مربوط به نوآوری نظامی در جنگ های آینده و ارایه راهکار عملیاتی برای استفاده در حوزه دفاعی جمهوری اسلامی ایران هستند.

ازآنجایی که شهرک های صنعتی از اساسی ترین زیرساخت های توسعه کشور به شمار می رود، نیاز مبرمی به تدوین ملاحظات دفاعی و امنیتی برای این تاسیسات حیاتی کشور وجود دارد. این پژوهش، با طرح یک پرسش اساسی (چه الزاماتی را می توان در توسعه پایدار شهرک های صنعتی از منظر پدافند غیرعامل در نظر گرفت؟) در سه حوزه کاربری زمین، شبکه معابر و نمای ساختمانی بر اساس روش پژوهش آمیخته در این راستا گام برداشته است. بدین ترتیب که باهدف تدوین مجموعه الزامات طراحی و توسعه شهرک های صنعتی با رویکرد پدافند غیرعامل، ابتدا بر اساس روش توصیفی-تحلیلی، بامطالعه و تحلیل مهم ترین منابع کتابخانه ای در زمینه های پدافند غیرعامل و شهرسازی، ملاحظات (شاخص های) اساسی در راستای دفاع غیرعامل تدوین شده است. این شاخص ها در گام بعدی به لحاظ میزان تاثیر و کارآمدی در طراحی یک شهرک صنعتی، از طریق پرسشنامه در میان خبرگان به شور گذاشته شده و نتایج آن بر اساس روش تحلیل عاملی (PCA) تحلیل و شاخص های اساسی استخراج شده اند. سپس به کمک روش تحلیل رگرسیونی (Linear regression)، این شاخص های اساسی به لحاظ میزان اثرگذاری و اهمیت در دستیابی به یک شهرک صنعتی ایمن، اولویت بندی شده اند. در گام پایانی، به منظور تدوین الزامات اجرایی مربوط به این شاخص ها، با روش تحلیل نمونه و تکنیک SWOT به تحلیل برخی از مهم ترین نمونه شهرک های صنعتی داخل و خارج کشور بر اساس اصول استخراجی پدافند غیرعامل پرداخته شده است. در پایان و به عنوان دستاوردهای پژوهش، مجموعه الزامات طراحی شهرک های صنعتی با رویکرد پدافند غیرعامل در سه بخش نظام کاربری زمین، نظام دسترسی و شبکه معابر و فرم و نمای ساختمانی به همراه بیان تصویری هریک، تدوین شده است.

امروزه استفاده از فناوری های ارتباطی، مکان مبنا و استفاده از داده های اشتراکی از راه دور در موضوعات و حوزه های مختلف رواج پیداکرده است. یکی از کاربردهای مهم این فناوری ها می تواند در حوزه های امنیتی و مدیریت گردشگری مطرح شود. کویرها و بیابان های کشور، در کنار پتانسیل ها و توان های اقتصادی، به ویژه گردشگری، به دلیل شرایط خاص محیطی، می تواند تهدیداتی نیز برای گردشگران به همراه داشته باشد. لازمه مدیریت و کنترل امنیت در کویر، داشتن داده های ضروری و لحظه ای و آگاهی لحظه ای و مکان محور گردشگران از آن است. به همین منظور در این پژوهش مدل و فرایندی را با استفاده از فناوری تله-ژیوانفورماتیک و کیوتوریسم به منظور نیل به چنین هدفی ارایه شده است. در این مدل و فرایند، گردشگران ورودی به مناطق کویری از طریق ابزارهای ارتباط از راه دور، خطرات و تهدیداتی که به درجات مختلف با آن روبه رو می شوند را از طریق دستگاه های مختلف به صورت مکان مبنا، به مراکز مدیریت امنیتی و مدیریت بحران به صورت اشتراکی و لحظه ای گزارش می کنند و در این مراکز از طریق داده های اشتراکی گردشگران و داده های دیگر، نقشه امنیتی گردشگران در کویر تهیه شده و سپس با استفاده از فناوری کیوتوریسم، به صورت مکانی و به شکل فیزیکی و مجازی در اختیار گردشگران قرار داده می شود. این مدل می تواند به صورت مطلوبی امنیت پایدار گردشگران و محیط کویری و بیابانی کشور را مدیریت و آن را به محیطی امن تبدیل نماید.

امروزه رسانه های اجتماعی جزء غیرقابل انکار جامعه بشری شده است. توسعه این نوع رسانه ها موجب ایجاد تغییر و تحولات در اکثر ابعاد زندگی بشر شده و با خود مجموعه ای از مولفه ها و پیامدها را آورده است. یکی از این مولفه ها، توانایی فرماندهی متمرکز ذهنیت افراد است. امروزه این موضوع از طریق ایجاد مرکز فرماندهی در رسانه های اجتماعی محقق شده است. مرکز فرماندهی مقیم در رسانه های اجتماعی[1] و یا به عبارتی اتاق جنگ رسانه های اجتماعی[2] ترکیب ویژه ای از مباحث فرماندهی و کنترل، اصول و مبانی بازاریابی در رسانه های اجتماعی[3]، ایجاد آگاهی وضعیت اشتراکی[4] بین اعضاء رسانه های اجتماعی، اصول و مبانی عملیات روانی و سایر موارد است که وارد مباحث جنگی شده است. در این نوشته سعی شده است با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی اصول نوین و علمی، معماری مفهومی مرکز فرماندهی مقیم در رسانه های اجتماعی طراحی و پیاده سازی شود. یافته های پژوهش نشان می دهد، معماری مذکور موجب ایجاد دید جامع و مشترک بین ذینفعان شده و فرماندهان و استراتژیست های فضای مجازی و همچنین جنگ سخت را قادر می سازد اهداف عملیات خود را بیش ازپیش عملی ساخته و از فرصت به دست آمده در این فضا به نحو احسن استفاده نمایند. نتایج تحقیق نشان می دهد که پیاده سازی معماری مذکور در کشور ما به سهولت شدنی است.