ماهنامه اکتشاف و تولید نفت و گاز
پیاپی 206 (بهمن 1401)

تعیین دقیق خواص پتروفیزیکی سنگ مخزن و بررسی کیفیت مخزن یکی از مهمترین چالش ها به ویژه در مخازنی است که داده های مغزه در آن ها موجود نبوده و یا به اندازه کافی نیست. مخزن مورد مطالعه یک مخزن کربناته در جنوب غربی ایران است که به دلیل عدم وجود داده مغزه کافی و نیاز به مدلسازی مخزن تحت بررسی قرار گرفته است. در این تحقیق با استفاده از تفسیر پتروفیزیکی نگارهای چاه پیمایی تحت مدل احتمالی خواص اولیه سنگ و اشباع سیالات تعیین و سپس با بکارگیری مدل خوشه بندی گرافیکی چند تفکیکی MRGC نوع سنگ تعیین می گردد. در ادامه با استفاده از مدل ژو، شاخص ناحیه جریانی، شاخص کیفیت مخزن و تراوایی تخمین زده شده و برای انواع سنگ ترسیم می گردند. به عنوان نتیجه نهایی 5 نوع سنگ در این مخزن شناسایی گردید که بر اساس پارامتر های تخلخل مفید، میزان رس، جنس سنگ، تراوایی و کیفیت مخزنی دسته بندی شده اند.

برای کنترل چاه و غلبه بر فشار های تحت الارضی،مجبور به افزودن وزن سیال حفاری هستیم که این کار به وسیله مواد افزودنی به سیال، تحت عنوان وزن افزا ها  انجام میپذیرد.این مواد که در اکثر مواقع باریت است میتواند عملکرد مطلوبی به ما بدهد، اما با این حال ته نشینی باریت  یک مشکل بسیار جدی در حفاری تلقی میشود.طی آزمایش هایی، این نتیجه به دست آمده که ترکیب باریت با غلظت های مختلف ایلمینیت  یا ترکیب آن با غلظت های مختلف میکرومکس ،باعث کاهش تمایل سیال به ته نشینی باریت میشود.جدا از حل مشکل ته نشینی باربت، این افزودنی ها باعث بهبود خواص سیال حفاری میشوند و روی نقطه واروی ، ویسکوزیته پلاستیک ، خاصیت ژله ای  و کیک گل تاثیر دارد.افزودن 30% وزنی میکرومکس، یا 40% وزنی ایلمینیت به باریت، باعث کاهش تمایل سیال حفاری به ته نشینی باریت در مقایسه با زمانی که باریت به عنوان افزودنی پایه، به صورت 100% استفاده شود،میشود.در این مقاله مروری میکنیم بر تاثیر این ترکیبات در سیالات حفاری پایه نفتی و امولسیون معکوس و نتایج آزمایش های انجام شده را بررسی میکنیم.

با گذشت مدت زمانی از شروع تولید، بدلیل افت فشار مخزن یا کاهش تولید پذیری چاه و در نتیجه کاهش فشار جریانی ته چاه؛ انتقال نفت به سطح با نرخ مطلوب بصورت طبیعی صورت نمی پذیرد. لذا در این شرایط، ضرورت دارد از روش هایی موسوم به فرازآوری مصنوعی (شامل فرازآوری با گاز و فراز آوری با پمپ) بمنظور کمک به تولید سیال استفاده گردد. تصمیم گیری در مورد انتخاب روش فرازآوری مصنوعی برای سودآوری بلندمدت یک میدان از اهمیت ویژه ای برخوردار است. انتخاب روش بهینه (از منظر فنی) با در نظر گرفتن پارامترهای مرتبط با سیالات مخزن (نسبت گاز به مایع تولیدی، گرانروی نفت، چگالی نفت و خورندگی نفت و گاز)، تولید  دبی تولید، فشار ته چاهی، تولید شن و ذرات جامد، رسوب پارافین و scale ، چاه  نوع از منظر خشکی یا دریا، عمق، اندازه دیواره، زاویه انحراف)، شرایط محیطی و عوامل اقتصادی (هزینه های سرمایه ای و عملیاتی) انجام می شود. انتخاب روش فرازآوری مصنوعی می تواند بر اساس ملاحظات دیگری نظیر موقعیت میدان، فاصله چاه ها، وضعیت مکانیکی چاه و تجربه عملیاتی تیمی که سیستم را انتخاب می کند نیز باشد. اکثر چاه ها می توانند توسط چند روش فرازآوری مصنوعی بطور رضایت بخشی تولید کنند. مطالعه حاضر، با مرور منابع قبلی، ضمن بیان مزایا، معایب، محدودیت ها و شرایط بکارگیری هر کدام از انواع مختلف روش های فرازآوری مصنوعی، برنامه ای جامع بمنظور غربالگری این روش ها را ارایه می دهد.

این مطالعه بر روی یکی از میادین  نفتی ایران در منطقه غرب کارون انجام شده که در آن تولیدی صورت نگرفته است. منطقه غرب کارون در بحث تولید نفت یک منطقه توسعه نیافته می باشد که برنامه توسعه آن در این سال ها مورد توجه وزارت نفت بوده است. به منظور به دست آورن پتانسیل تولیدی میادینی که هنوز تولیدی از آن ها صورت نگرفته برآورد حجم نفت درجا می تواند کمک شایانی در حفر چاه های تولیدی در برنامه توسعه این میادین داشته باشد که در نهایت می تواند کاهش هزینه های حفاری و تولید را در بر داشته باشد. در این تحقیق به مطالعه خصوصیات مخزنی سازند سروک، بررسی پتانسیل تولیدی و تخمین میزان نفت درجای آن جهت برنامه ریزی های آتی پرداخته می شود. در این پژوهش، پس از اخذ اطلاعات مخزن و پیاده کردن داده های مربوط به آزمایش روی نمودار، می توان نمودار به دست آمده از مخزن واقعی را با نمودارهای مدل منطبق کرده و براساس آن دیگر پارامترهای مهندسی مخزن (نفوذپذیری، ضریب پوسته و...) را به دست آورده، و یا درحالت عدم انطباق کامل با نمودارهای مدل، برخی از پارامترهای نمودار مدل را تغییر داده تا بهترین نمودار بیان کننده ی حالت واقعی مخزن را شناسایی کند. نتایج حاصل نشان می دهند که سازند سروک میدان مورد مطالعه در غرب کارون دارای پتانسیل تولیدی مناسبی می باشد، از طرف دیگر در این سازند با کاهش فشار مواجه خواهیم بود که علت آن تولید از میادین مجاور این میدان می باشد. نتایج نشان می دهد، حجم کل نفت درجای سازند سروک 2281 میلیون بشکه، ضخامت سازند سروک 642 متر، متوسط تخلخل آن v/v 1/0 و متوسط اشباع نفت آن  v/v17/0 می باشد.

فعالیت های اکتشاف، استخراج و بهره برداری نفت و گاز همواره مخاطرات زیست محیطی به همراه دارد. در این پژوهش به شناسایی، ارزیابی و مدل سازی ریسک های زیست محیطی بر اساس فعالیت های صورت گرفته دریکی از میدان های هیدروکربنی جنوب ایران، یعنی میدان هیدروکربنی تابناک پرداخته شده است. در این تحقیق با استفاده روش ردیابی انرژی و تجزیه تحلیل حفاظ ها انواع انرژی هایی که پتانسیل ایجاد حادثه رادارند در تمامی فعالیت ها، شناسایی شده و با بهره گیری از مستندات علمی و نظرات کارشناسی، اولویت دهی به ریسک انجام شده و کار برگ های روش ردیابی انرژی و تجزیه تحلیل حفاظ ها، تکمیل گردید. پس از شناسایی دقیق ریسک ها و ارتباط بین ریسک های زیست محیطی این حوزه، از منظر رها شدن انرژی های ناخواسته، با استفاده از نرم افزار نتیکا مدل سازی ریسک انجام پذیرفت. بر اساس اولویت بندی ریسک های زیست محیطی شناسایی شده، %66 ریسک با اولویت غیرقابل قبول و نامطلوب یافت شد درحالی که تنها 34% از ریسک های ناشی از این فعالیت ها به عنوان کم خطر برای محیط زیست قابل قبول می باشند. فعالیت های حفاری و پالایش نفت و گاز به علت آلودگی ناشی از گل حفاری و پساب آلوده حاصل از پالایشگاه ها به عنوان پرمخاطره ترین فعالیت های صنعت نفت برای محیط زیست شناسایی شدند. با توجه به یافته های این پژوهش درصد قابل توجهی از ریسک های شناسایی شده برای محیط زیست مخاطره آمیز بوده که منجر به انواع آلودگی خاک، آب، هوا و صوتی می گردد که اقدامات کنترلی قابل توجهی برای پیشگیری و برطرف سازی این ریسک ها تعبیه نشده است. بنابراین اثرات مخرب و زیان بار آن قابل انتظار است که برای حذف آن ها باید اقدامات موثری انجام گیرد.

هر یک از این مدلهای قراردادی بسته به شرایط جغرافیایی, سیاسی و هزینه تولید و سایر عوامل، در کشورهای مورد استفاده عملکردهای متفاوتی دارند. بنابراین هر قرارداد صرفنظر از مدل قرارداد تا زمانی که  بتواند منافع بیشتری عایدکشور میزبان کند بهینه تر است و البته که شرکتهای نفتی بین المللی نیز بدنبال قراردادهایی هستند که سود بیشتری نصیبشان کند و این تعارض منافع که سابقه دیرینه دارد همواره قراردادها را به سمتی کشانده است که برای طرفین حالت برد- برد داشته باشد و قراردادهای مربوطه می بایست چنان جذابیتی برای این شرکتها داشته باشد تا تمایل به همکاری و فعالیت در کشور میزبان داشته باشند. بنابر این با توجه به فصل  مشترک کشور ایران  در میادین مشترک با کشورهای همسایه در چندین منطقه جغرافیایی (خلیج فارس, دریای خزر و سایر مناطق خشکی) شناخت از قراردادهای نفتی بکار رفته در این کشورها می تواند بسیار حایز اهمیت باشد. بر همین اساس شناسایی میزان ذخایر هیدروکربوری ، نوع قراردادها ، چگونگی سرمایه گذاری ، شرایط مربوط به مفاد این قراردادها و میزان منافع حاصله در این کشورها کمک شایانی در تامین هرچه بیشتر منافع ملی کشور ایران در استفاده از قراردادهای مشابه می نماید بعلاوه با بررسی قراردادهای این کشورها که دارای مخازن مشترک با کشور ایران هستند می توان از اقداماتی که ممکن است به هدر رفت و مهاجرت منابع هیدروکربوری منجر شود و به منافع ملی لطمه وارد کند جلوگیری کرد.

هر چند که برخورداری از منابع انرژی برای صاحبان آن ها در درجه اول به عنوان یک نقطه قوت و یک نعمت الهی محسوب می شود ولی گاه وابستگی اقتصادی به همین منابع به تنگنایی برای صاحبان آن ها تبدیل می شود. بی گمان تحریم های اقتصادی و نفتی نقش قابل توجهی در رکود صنعت نفت طی سال های گذشته داشته است؛ به ویژه از جولای سال 2012 که تحریم های بین المللی علیه ایران شدت گرفت و میزان تولید کاهش و صادرات نفت ایران به نصف تنزل یافت. اما بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که تحریم ها تنها عامل رکود صنعت نفت نبوده و مشکلات مدیریتی در سطح  مدیریت دولت و در سطح صنعت نفت نیز در رکود این صنعت موثر بوده است. تعدادی از کارشناسان نیز بر نقش تحولات بازارهای جهانی نفت تاکید دارند. هدف اصلی پژوهش حاضر، ارزیابی موانع کلیدی در توسعه صنعت نفت با رویکرد ترکیبی تحلیل مسیر و تکنیک دیمتل فازی است. بدین منظور در این پژوهش، ابتدا با مرور ادبیات و مصاحبه با خبرگان، متخصصان و تحلیلگران حوزه صنعت نفت، پنج عامل (تحریم ها، نبود تکنولوژی، سوء مدیریت، عدم آموزش نیروی انسانی، کاهش صادرات) به عنوان موانع کلیدی در توسعه صنعت نفت شناسایی و مدل مفهومی موانع و فرضیات پیشنهادی ارایه شد. این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و از نظر روش گردآوری داده ها از نوع پیمایشی می باشد. جامعه آماری این پژوهش در خصوص بررسی و آزمون موثربودن موانع توسعه با رویکرد تحلیل مسیر و نرم افزار SMART PLS، شامل خبرگان، متخصصان و کارشناسان شرکت حفاری مپنانور کیش به تعداد تقریبی 70 نفر و در خصوص رتبه بندی موانع توسعه با تکنیک دیمتل فازی شامل کلیه خبرگان، متخصصان و مدیران بخش حفاری شرکت مپنا نور کیش به تعداد تقریبی 15 نفر می باشد که با توجه به محدود اعضای جامعه در هر دو بخش بررسی و تحلیل، اندازه نمونه با جامعه یکسان درنظر گرفته شد. نتایج نهایی تحلیل مسیر نشان از تایید تمامی فرضیات (تاثیرگذاری تمامی موانع توسعه) دارد. خروجی نهایی تکنیک دیمتل فازی هم نشان داد که کاهش صادرات به عنوان مهم ترین مانع در توسعه می باشد که خود می تواند ناشی از عوامل دیگری همچون تحریم ها و نداشتن روابط مناسب با کشورهای منطقه باشد. فقدان تکنولوژی در رتبه دوم قرار داشته، تحریم ها در رتبه سوم، آموزش ناکارآمد نیروی انسانی در رتبه چهارم و عامل سوء مدیریت در رتبه آخر قرار دارد. بدین ترتیب با تعیین مهم ترین موانع، راهکارهای مناسبی جهت توسعه به شرکت مذکور پیشنهاد داد.

در جامعه امروز، نقش شرکت های بزرگ و بین المللی در تامین مالی پروژه های کشورهای در حال توسعه در حال افزایش است. در کنار مشکلات مالی و چالش های دولت ها برای تامین مالی پروژه ها، ضعف تکنولوژی و دانش فنی در کشورهای در حال توسعه برای اجرای عملیات نیز بر نیاز به استفاده از توانایی های شرکت های چند ملیتی می افزاید. شرکت پروژه یا SPV از راه های تامین مالی از خارج از کشور است. این مقاله با تمرکز بر صنعت نفت و گاز ایران و با استفاده از روش تحقیق کتابخانه ای - اسنادی و با مطالعه مقالات چاپ شده در نشریات، مقالات ارایه شده در کنفرانس ها، کتاب ها و پایان نامه ها به بررسی ویژگی های شرکت پروژه، تحولات آن و نقاط ضعف و قوت آن پرداخته و در انتها پیشنهادهایی را برای استفاده بهتر از این شرکت ها و کاهش خطرات مرتبط با آن ها ارایه می کند.