نشریه پژوهش در هنر و علوم انسانی
پیاپی 54 (خرداد 1402)

هنر سنتی به تناسب اهداف و اصول خود، از ابزارهای خاصی برای بیان پیام خویش استفاده میکند و آن ابزار بیانی بر سایر ابزارهایی که تا آن زمان مورد استفاده قرار گرفته است، تاثیر میگذارد. در دین اسلام چون یکی از تجلیات اصلی حقیقت الهی قرآن مجید است، بنابراین، هنر خوشنویسی که جهت انتقال پیام الهی مورد استفاده قرار گرفته، از قداست و مرکزیتی خاص برخوردار است و از سوی دیگر نقش محوری در شکل دادن به مقوله هنر و مبانی هنر اسلامی دارد. هدف پژوهش حاضر درک جایگاه این هنر و نقش آن در مبانی هنر اسلامی از دیدگاه سنت گرایان است.بدین منظور از روش توصیفی تحلیلی بهره گرفته شده است. چهارچوب نظری برگزیده شده برای این پژوهش بر اساس دیدگاه سنتی به - خوشنویسی و مسایل پیرامون آن بوده است. این دیدگاه خوشنویسی اسلامی را به دلیل انتقال پیام الهی در قالب هنری نوشتاری و تصویری، هنر مقدس قلمداد میکند. بر اساس تحلیل های صورت گرفته در این پایان نامه روشن گشته است که اهمیت خوشنویسی در میان سایر هنرهای اسلامی باعث شده است که این هنرها هم به لحاظ محتوایی (فلسفه پیدایش هنر) و هم به لحاظ نحوه بروز و اجرا تحت تاثیر خوشنویسی باشند؛ گرایش به تجرید در اجرا، یکی از تاثرات است.

اهمیت روابط اجتماعی در عصر حاضر به خصوص در محیط های شهری بر کسی پوشیده نیست. محیط های باز مجتمع های مسکونی به عنوان شکل تازهای از زندگی جمعی و نیز گونه ای دیگر از محیط های شهری و محل برخورد ساکنان این محیط ها، بر روابطی که در آن شکل میگیرد، تاثیر می گذارد. در عصر حاضر و با فرهنگی جدید، در مقایسه با گذشته بانوان نقشی مهم و اثرگذار در خانواده ها را ایفا می کنند و حضور بانوان در عرصه های مختلف زندگی جمعی و اجتماع، با تغییر در ذات پویای فرهنگ پر رنگتر گشته است. بنابراین، اهمیت محیط های مجتمع های مسکونی به عنوان عاملی اثر گذار بر روابط بین ساکنین و حضور بانوان در اجتماع، موجب گشته است، این پژوهش به دنبال استخراج مولفه های اثرگذار بر حضور بانوان در محیط های مجتمع های مسکونی باشد. پژوهش حاضر از نظر هدف، پژوهشی کاربردی از نوع کیفی، با روش توصیفی تحلیلی و ساختار پژوهش حاضر برپایه ی مراجعه به منابع کتابخانه ای و مطالعه پژوهش های صورت یافته - در زمنیه حضورپذیری و مطالعه موردی مجتمع های مسکونی تبریز می باشد. در نهایت این پژوهش اذعان دارد که در واکاوی نمونه های موردی، راهبردها و پیشنهادهایی به منظور افزایش حضور بانوان به عنوان شخص مهم و تاثیرگذار خانواده ها، قابل استخراج میباشد که ارایه این راهبردها و استفاده از آنها میتواند در بهبود روابط ساکنین مجتمع ها، تاثیر گذار بوده و در عمیق ترین لایه های خانه، محیطی را فراهم سازد که حس آرامش، آسودن، دوری از دغدغه و مشغله های روزانه را فراهم سازد. شناخت مولفه های کالبدی اثرگذار بر حضورپذیری بانوان در محیط های مجتمع های مسکونی، موضوعی اثرگذار بر افزایش کیفیت زندگی جمعی و بهبود وضعیت روحی، روانی و عاطفی بانوان و در نتیجه اثر مثبت بر کیفیت زندگی خانواده ها دارد. نهایتا در این پژوهش معیارهای حضورپذیری بانوان در 5 دسته ی ایمنی و امنیت، تنوع و سرزندگی، خوانایی، حذف عوامل آزار دهنده و حضور دیگران تنظیم گشت. و مجموعا در 19  شاخصه اصلی قابل استنتاج از این مولفه ها، 19 راهبرد طراحی، به منظور افزایش اجتماع پذیری و حضورپذیری بانوان در محیط های مجتمع های مسکونی در قالب جدولی ارایه شد.

آموزش هنر در ایران تا قبل از دایر شدن مراکز رسمی بر اساس اصل استاد_ شاگردی و روش سنتی بنا شده بود. دانشکده ی هنرهای زیبای دانشگاه تهران، پایه گذار آموزش بسیاری از رشته های هنری در نظام آموزش عالی ایران، سابقه ای درخشان و قدمتی 83 ساله دارد. توجه به آموزش هنرهای تجسمی به ویژه هنر طراحی گرافیک در سطح عالی، از ویژگی های برجسته ی این دانشکده است. این پژوهش درصدد پاسخگویی به این سوال است که کدام مراکز آموزشی، زیرساخت های شکل گیری آموزش گرافیک در ایران را بوجود آوردند؟ این تحقیق، برمبنای ماهیت و روش توصیفی تحلیلی با روش گردآوری اطلاعات از طریق مراجعه به کتابخانه صورت گرفت. برآیند پژوهش نشان داد مدرسه ی دارالفنون، مجمع الصنایع ناصری، مدرسه ی نقاشی کمال الملک (مدرسه ی صنایع مستظرفه)، هنرستان هنرهای زیبا و هنرکده ی هنرهای تزیینی در آموزش هنر و شکل گیری رشته گرافیک در ایران سهم بسزایی داشته اند. عملکرد دانشکده ی هنرهای زیبا نقش موثری در شکل گیری فضای هنری ایران، خطی مشی و ساختار آموزشی سایر دانشگاه ها و مدارس هنری داشته است.

همگام با تحولات سیاسی اجتماعی جنبش مشروطیت و انقراض سلسله قاجار و انتقال قدرت به پهلوی، تحولات فرهنگی هنری عمدهای نیز در جامعه ایران به وجود آمد که باعث پدید آمدن جریان های موازی در هنر نقاشی معاصر ایران شد و هنر نگارگری را نیز در مسیر نوآوری و تجدد قرار داد. این جریان تقریبا از سال 1309 شروع شد زمانی که به همت حسین در تهران تاسیس شد. هادی تجویدی به عنوان اولین معلم نگارگری و بعد از آن » مدرسه صنایع قدیمه « طاهرزاده بهزاد میرزا آقا امامی، حسین بهزاد، حسین مصورالملکی و آندره سوروگین تغییراتی در این هنر بهوجود آوردند که آنها را در زمره پیشگامان و پایه گذاران مکتب نگارگری معاصر قرار میدهد. در این مقاله با استفاده از روش کتابخانه ای، جریان نوگرا در هنر نگارگری بررسی شده و سپس شیوه هنرمندان پیشگام برای احیای این هنر تحلیل شده است.