مجله مطالعات تطبیقی قرآن و حدیث
پیاپی 18 (بهار و تابستان 1401)

آیه 42 سوره آل عمران «و إذ قالت الملایکه یا مریم إن الله اصطفاک و طهرک و اصطفاک علی‏ نساء العالمین</strong>» از جمله آیاتی است که مقاماتی را برای حضرت مریمc بیان می کند. در پژوهش حاضر تلاش شده است تا به شیوه توصیفی- تطبیقی به بررسی مقام «اصطفاء، تطهیر و اصطفاک علی نساءالعالمین» با هدف رفع اختلاف ظاهری از آرای مفسرین فریقین در آیه 42 آل عمران بپردازد. در همین راستا با مبنا قرار دادن تفاسیر و روایات مشخص می شود، مفسران فریقین بر این باورند که اصطفاء اول در معنای «برگزیدگی به صورت مطلق، گوهر ذات حضرت مریم، عبادت و کسب توفیقات جهت خشنودی حق تعالی» آمده است و اصطفاء دوم در وجوهی چون «نوع ولادت حضرت عیسی، خطاب فرشتگان، فرمانبرداری و اطاعت کامل» به کار رفته است. در وجه طهارت آیه به «طهارت از تمام آلودگی ها و رذایل اخلاقی، مثل کفر و ناپاکی های جسمی» اشاره شده است. هم چنین نساءالعالمین به معنای «برگزیدگی بر تمام زنان جهان و بر زنان معاصر ایشان» است. درنتیجه می توان بر مشابهت، عدم تهافت و هم سویی نظر مفسران در این باره تاکید ورزید.

همواره یکی از مسایل مهم آیات قرآن کریم، توجه به جایگاه و شخصیت اهل بیت است. قرآن پژوهان با دیدگاه های مختلف مذهبی حضرت فاطمهc را که یکی از اهل بیت پیامبر  هستند؛ مورد توجه ویژه ای قرار داده اند. این پژوهش، دیدگاه جوادی آملی که یکی از مفسران مشهور امامیه معاصر است با دیدگاه ابن کثیر که جزء معروف ترین مفسران روایی سلفیه است تطبیق می دهد. براین اساس، تفسیر تمام آیاتی که مضمون آن ها به حضرت فاطمهc اشاره شده در دو تفسیر مزبور مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفت و مشخص شد که ابن کثیر و جوادی آملی اوصافی همچون سرور زنان عالم، محبوب پیامبرj و مقام ارسال رزق الهی را به طور مشترک بیان می کنند. در موارد اختلافی نیز ابن کثیر مصادیق آیه تطهیر را همسران پیامبر و آل علی و آل عقیل و غیره می داند. اما مولف تسنیم با دلایل برون متنی، مصداق اهل بیت در آیه تطهیر را معصومین بیان می کند. جوادی آملی مصادیق آیه مباهله را با دلیل عقلی و روایی، اهل بیت بیان کرده، درحالی که ابن کثیر این روایات را غریب یا مرسل می شمارد. او در سوره انسان و کوثر به جایگاه حضرت فاطمهc اشاره ای ندارد. پس در این مقاله به روش توصیفی و تحلیلی، استناداتی که ابن کثیر از طریق تحلیل محتوای روایات بیان کرده، از زبان جوادی آملی پاسخ داده می شود.

گرایش اخباری و حدیث گرایانه، رویکردی در معرفت دینی و دانش های شیعی است که نه فقط در حوزه فقه، بلکه در تفسیر، اخلاق و جز این ها، یکی از جریان های فعال، باسابقه و تاثیرگذار ارزیابی می شود. پرسش اساسی تحقیق حاضر که به روش توصیفی، تحلیلی، نقلی و بنیادین نگارش یافته، چگونگی کنش های آرای اخباریان بر دو قاعده تفسیری «ضرورت استناد تفسیر به معرفت های بدیهی و احکام عقلی» و «دستاوردهای قطعی علوم تجربی» (اعم از علوم طبیعی و علوم انسانی) است؛ دستاورد مقاله عبارت است از: پذیرش حجیت ادراکات بدیهی عقلی (عقل فطری) در حوزه برون‏دینی؛ انکار احکام نظری عقلی؛ انکار حکم عقل در مبادی غیرحسی، قیاس اولویت، قیاس منصوص العله و تنقیح مناط قطعی عقلی؛ انکار ملازمه بین حکم عقل و شرع؛ ترجیح دلیل نقلی بر عقلی در موارد تعارض؛ توقیفی دانستن تفسیر آیات الاحکام؛ انکار منبعیت علوم تجربی قطعی در تفسیر قرآن، از منظر اخباریان شیعه.

زندگی انسان در کره خاکی، همواره با رنج، آمیخته است. قرآن کریم، آفرینش انسان را در رنج و سختی، شناسانده است (بلد: 4) و بودا همه فرآیندهای زندگی را، رنج، معرفی نموده، بدین رو کنکاش در رهیافت های پیش گیرانه و رهایی از رنج، لازم و ضروری است. این یژوهه، با روش تحلیلی- تطبیقی، رهیافت های برون رفت از رنج را مورد بررسی قرار داده است. یافته های این تحقیق نشانگر آن است که رنج در نگاه بودا، انسان مدارانه است و چهره ناخوشایندی دارد که باید از آن رهایی یافت و مسیولیت رهیدن بر عهده سالک است .برابر تعالیم بودا، راه رهایی از رنج، پیمودن راه اعتدال، شامل: 1. ایمان درست؛ 2. اندیشه درست؛ 3. سخن درست؛ 4. رفتار درست؛ 5. معاش درست؛ 6. سعی درست؛ 7. توجه درست و 8. مراقبت است که فرد را به مرحله نیروانا می رساند و از چرخه رنج آفرین حیات و تناسخ، رهایی می یابد. در آموزه های قرآن و روایات، رنج طرحی الهی، حکمت مدارانه و دارای آثار مثبت و پاداش است و خداوند در مشکلات، همواره امدادکننده و یاور انسان است. در آموزه های قرآن کریم، رنج به سه نوع: 1. رنج برخاسته از آفرینش؛ 2. رنج ناشی از ابتلایات و 3. رنج برخاسته از اکتسابات نادرست، قابل تقسیم است که برای پیش گیری و رهایی از هر دسته، راهکارهایی خاص، ارایه شده است.

تحقیق حاضر به بررسی و تحلیل تطبیقی قصر نماز مسافر در دیدگاه اخباری ها و قرآنی ها به روش توصیفی- تحلیلی و کتابخانه ای می پردازد و تفسیر دو گروه از آیه 101 سوره نساء را به پژوهش می گیرد تا اشتراکات و اختلافات آن ها را درک کند و به بحث بگذارد. درباره نماز مسافر فقط یک آیه (نساء: 101) نازل شده است؛ لذا میدان تفسیر تنگ و دشوار اما اختلافات بسیار است. اخباری ها آیه را به نماز مسافر و وجوب قصر تفسیر کرده اند، که نمازهای چهاررکعتی باید دورکعتی خوانده شوند. مبنای تفسیر آن ها نیز اخبار عترت است. قرآنی های اهل سنت از آن جا که سنت را مرجع استنباط حکم شرعی نمی دانند، بعضا آیه را طبق ظاهر و سیاق آن به نماز خوف تفسیر کرده اند و قصر را رخصت می دانند، نه وجوب. علاوه براین، قصر را قصر در ارکان و هیات نماز تفسیر می کنند، نه قصر در رکعات. قرآنی های شیعه به رغم اختلاف مبنایی اما در برخی وجوه قصر نماز مسافر با اخباری ها اشتراک نظر دارند؛ یعنی با نظر به اخبار معصومین درباره احکام نماز مسافر فتوا داده اند و بر همین اساس، با قرآنی های اهل سنت اختلاف نظر دارند و بعضا به آن ها نزدیک‏اند.

تعد مساله رویه الله تعالی من اهم المسایل العقدیه التی دار سجال المتکلمین حولها بناء علی المذاهب التی انتموا إلیها معتمدین فی إثبات دعواهم علی العقل ونص القران الکریم والموروث الروایی، هذه المقاله تستقرء بعض الآیات التی تناولها مفسرین المذاهب الشایعه بین المسلمین واختلاف ارایهم حولها تبعا للاتجاه العقدی التی تبنوها، فذهب بعضهم الی إمکان رویه الباری دون تجسیم وزعم آخرون انها ممکنه بلا کیف وذهب بعضهم إلی عدم وقوعها فی الدنیا رغم الإمکان واصر آخرون علی استحالتها فی الدنیا والآخره،وتکمن اهمیه الدراسه فی تحریر هذه المساله الشایکه التی دارت فی اروقه المذاهب حول إمکانیه رویه الباری وعدمها وطرق الاستدلال علی ذلک ضمن منهج وصفی یهدف لتحلیل المساله وبیانها من اجل التقریب بین المذاهب حیث لمسنا تشتتا قایم بینهم، فقد ذهب اهل السنه إلی القول بجواز رویه الله تعالی یوم القیامه ووقوعها للمومنین واستدلوا علیه من القرآن الکریم والسنه النبویه و تمسکوا بظواهر النصوص لعدم وجود قرینه عندهم للتاویل، وذهبت المعتزله والشیعه إلی القول بعدم جواز رویه الله تعالی یوم القیامه وعدم وقوعها، واستدلوا علی العقل فی تاویل الآیات القرآنیه لانهم قطعوا بان الرویه یلزم منها الجهه والمقابله والتحیز واتصال الشعاع بین الرایی والمریی، وکل هذه المعانی یجب تنزیه الله عنها وهی شروط لا یمکن تخلفها بینما رای السنه إمکان تخلف هذه الشروط.