مجله پژوهش و مطالعات علوم اسلامی
پیاپی 48 (تیر 1402)

یکی از اصلی ترین و مهمترین مسایل اسلامی ، مسیله امر به معروف و نهی از منکر است که آیات و روایات فراوانی بر این مسیله از جهات مختلفی تاکید کرده و این تکلیف دینی ، سیاسی و اجتماعی را گوشزد کرده اند . پدید آمدن بحران های مختلف اجتماعی از جمله آسیب های مهمی که در نبود امر به معروف و نهی از منکر در جامعه ، پیش می آید ؛ زیرا امر به معروف و نهی از منکر از جمله موثرترین اصلاح کننده و کنترل کننده اجتماعی محسوب می شود . پژوهش حاضر با هدف بررسی چگونگی بهبود و اصلاح اجتماعی از طریق امر به معروف و نهی از منکر و به روش توصیفی – تحلیلی انجام شده است . یافته های پژوهش حاکی از آن است امر به معروف و نهی از منکر موتور محرکه جامعه ایمانی و رمز پویایی آن است . گسترش امر به معروف و نهی از منکر در اجتماع نقش موثری در بهبود و اصلاح جامعه ، هدایت افراد و برقراری امنیت در راستای نظم اجتماعی دارد .

تحریف در لغت به معنای کناره، جانب، لبه و اطراف است و در اصطلاح به حاشیه بردن معنای لفظ و ایجاد نوعی دگرگونی و انحراف در مقصود گوینده اطلاق می گردد. امیرالمومنین (ع) در سلامت قرآن از تحریف نقش بی بدیلی داشتند و با اقداماتی که انجام دادند سبب در امان ماندن قرآن کریم از تحریف شدند. از مهم ترین اقدامات امیرالمومنین (ع) در صیانت لفظی قرآن کریم، جمع و تدوین آخرین کتاب آسمانی است. همچنین امیرالمومنین (ع) همواره در فرمایشات خویش به تمسک به قرآن کریم سفارش می نمودند و با توصیه به فراگیری قرآن و همراهی با آن در همه اوقات و تشویق مردم به تلاوت کلام الهی، گامی دیگر در صیانت این امانت الهی بر داشتند. از جمله اقدامات دیگر حضرت علی (ع)، دستور به وضع اعراب قرآن بوده است؛ این اقدام حضرت با توجه به اختلافاتی که در عرصه قرایت قرآن، پس از رحلت رسول خدا (ع) در بین مسلمانان پدید آمده بود، نقش بسیار مهمی در صیانت لفظی قرآن داشت.

یکی از اصول عملیه احتیاط می باشد. احتیاط به معنای مراقبت از تکالیف واقعی، اعم از وجوب و حرمت و پرهیز از پایمال شدن آن ها می باشد. مقتضای اصل احتیاط آن است که در مورد احتمال تکلیف به گونه ای عمل شود که یقین به فراغت ذمه حاصل گردد. مساله ای که زمینه اختلاف میان اصولی ها و اخباری ها در ارتباط با احتیاط را فراهم آورده است عقلی و شرعی بودن اصل احتیاط در برخی موارد تکلیف، همچون شبهه حکمیه تحریمیه است. به این معنا که در مرحله اولیه مواجهه با شبهه حکمیه تحریمیه حکم اولیه عقل برایت ذمه نسبت به آن تکلیف است یا احتیاط ؟ در صورتی که حکم اولیه برایت ذمه نباشد آیا شرع نیز ذمه را نسبت به ترک آن عمل بری نموده است یا حکم به احتیاط نسبت به آن تکلیف نموده است؟ به همین مناسبت احتیاط به عقلی و شرعی تقسیم می شود. اخباری-ها با استناد به ادله نقلی و عقلی قایل به لزوم احتیاط در چنین موردی شده اند. این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای به بررسی ادله قرآنی اخباری ها می پردازد..

معاهده «حمایت از حقوق همه کارگران مهاجر و خانواده های آن ها» نقطه عطفی در زمینه توسعه حمایت های تامین اجتماعی به کارگران مهاجر است. این معاهده در رابطه با شمول مقررات حمایتی تامین اجتماعی به کارگران مهاجر معیار رفتار برابر و همچنین عدم استناد دولت های عضو معاهده به اصل رفتار متقابل (که در حقوق بین الملل خصوصی رایج است) را مقرر می دارد. در اسناد سازمان بین المللی کار نیز مقررات مشابهی وضع گردیده است. با این حال در رابطه با انتقال مزایای تامین اجتماعی این اسناد بین المللی مرتبط فاقد مقررات تفضیلی هستند و این امر یکی از نقاط ضعف معاهدات چندجانبه بین المللی در زمینه تامین اجتماعی کارگران مهاجر است. در فقدان جامعیت اسناد بین المللی در خصوص انتقال مزایای تامین اجتماعی نقش موافقت نامه های دوجانبه و چندجانبه بین کشورها کاملا آشکار می گردد. سازمان بین المللی کار نیز انعقاد موافقت نامه های دوجانبه و چندجانبه را جهت هماهنگ سازی مقررات تامین اجتماعی کشورها توصیه نموده است. همچنین، این معاهده حمایت های مشابهی را از کارگران مهاجر قانونی و غیرقانونی مقرر داشته است.

دو تهدید «دزدی دریایی» و «تروریسم دریایی»، شدیدترین آثار ممکن را بر امنیت دریاها و حقوق ذاتی شهروندان گذاشته و گاه تا مرز بحران نیز پیش رفته اند. دولت ها و جامعه جهانی از اهمیت این دو پدیده شوم غافل نبوده و سعی در مقابله با آن دو را داشته اند. از دهه 90 میلادی تا کنون، کنوانسیونهای مهمی در میان دولتها تدوین شد که ضمن شناسایی هریک از این دو معضل، صلاحیت قضایی دولتها را برای محاکمه خاطیان این جرایم به رسمیت شناختند. در این میان، سازمانهای بین المللی و منطقه ای نیز، از پای ننشسته و اقدمات مفیدی را در مقابله با این دو پدیده انجام دادند. اقداماتی که توانست تا حد زیادی از وقوع این دو پدیده جلوگیری کند. نگارندگان در این پژوهش به شیوه توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای به بررسی ابعاد مختلف دزدی و تروریسم دریایی پرداخته اند تا مساله راهکارهای مناسب در مقابله با این دو پدیده به منظور حفظ امنیت دریاها و احترام به حقوق شهروندی به فرجام علمی رسد و نقش سازمانهای بین المللی از دو منظر حقوقی و بین المللی به کمند آزمون درکشیده شود.

خوابیدن و خواب دیدن امری معمول برای انسانهاست. خواب و رویا در مکاتب مختلف و علومی همچون روان شناسی مورد بحث و بررسی و تحلیل قرار گرفته است و در ادیان آسمانی همچون اسلام مطرح شده است. یکی از اندیشمندانی که به صورت غیرمستقیم به این مقوله پرداخته است و در آثارش رویاهایی را از دانشمندان و انسان های پرهیزکار و اهل سیر و سلوک مطرح کرده است، علامه محمدکاظم هزارجریبی (از دانشمندان کثیرال آثار اوایل دوره قاجار) است. هزارجریبی در آثارش هیچ گاه به مفهوم شناسی رویا نپرداخته و حدود و اقسام آن را بررسی نکرده است؛ بلکه از آنجا که دغدغه هدایت و ارشاد عموم مردم را داشته است، خواب ها و رویاهای صادقانه را بیان کرده است تا در ضمن آن ها معاد و پاداش اعمال صالح و عقوبت گناهان را اثبات کند. در این نوشتار، مفهوم «رویا» با محوریت آثار هزارجریبی (اعم از کتاب های چاپی و نسخه های خطی) واکاوی و شخصیت شناسی شده است. روش پردازش اطلاعات تبیینی تحلیلی انتقادی است.

یکی از مباحث مهم علوم قرآنی که همواره مورد بحث و اختلاف نظر بوده است این مسیله است که آیا پیامبر(ص) در زمان نزول وحی از سواد خواندن و نوشتن بهره ای داشته اند یا نه . در این باره اجتهادات شخصی و ساخته های ذهنی برخی پژوهشگران بویژه روشنفکران تا جایی رسیده که در مقابل نص صریح قرآن و صریح تاریخ زندگانی پیامبر موضع گیری کرده و می خواهند عقاید شخصی و آراء خود را بر آیات و ادله تاریخی تحمیل نمایند. پژوهش حاضر با هدف واکاوی عقلی - نقلی امی بودن پیامبر در جریان اخذ وحی و به روش توصیفی – تحلیلی انجام شده است . یافته های پژوهش حاکی از آن است پیامبر اکرم (ص) در زمان اخذ وحی امی (نانویسا) بوده و پس از ابلاغ وحی و رسیدن به مرتبه رسالت و تشکیل حکومت اسلامی به خواندن آیات وحی مبادرت ورزیده است .

هدف پژوهش حاضر بررسی مکتب تاریخ نگاری قرآنی است.با توجه به اینکه قرآن کریم مهم ترین منبع برای دست یابی تحولات جامعه ی بشری است و این تحولات نقش اساسی در تربیت و هدایت انسان دارد،لذا پرداختن به موضوع ضرورت دارد.پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی و استناد به منابع کتابخانه ای صورت گرفته است.نتایج پژوهش نشان داد دقت و تامل در وقایع تاریخی و تاریخ نگاری مهم ترین دستاورد قرآن کریم برای جوامع بشری محسوب می شود. هم چنین در بررسی ویژگی های تاریخ نگاری قرآنی،می توان آن را به دو دسته محتوایی و روشی تقسیم کرد.

قرآن کریم حجت و دلیلی آشکار از سوی پروردگار و هدایت کننده به راهی است که استوارترین راه هاست. ولی معانی و معارف آن از نظر دلالت در یک سطح و مرتبه نیستند و به دلیل برخی عوامل و ویژگی های عارضی نیازمند تفسیر و تبیین اند. از مهمترین تحولات و دستاوردها در زمینه تفسیر قرآن در عصر حاضر، پیدایش گرایش تفسیر اجتماعی بوده که از شاخصه های اصلی این رویکرد داشتن نگاه جامع گرایانه به قرآن و فهم پیام های اجتماعی است. با توجه به آنکه مقام معظم رهبری تنها راه حل مشکلات جوامع اسلامی را رجوع به قرآن می دانند ، لذا رویکرد تفسیری اجتماعی از قرآن کریم نیز نمود بارزتری یافته است. پژوهش حاضر با هدف بررسی گرایش ها و روش های تفسیری مقام معظم رهبری و به روش توصیفی – تحلیلی، به بیان روش های تفسیری آیت الله خامنه ای پرداخته است. به نظر نگارنده این تحقیق روش تفسیری ایشان روش اجتهادی یا جامع با گرایش به تفسیر اجتماعی است و لذا یافته های این پژوهش به بررسی و تحلیل نظریات ایشان در این روش تفسیری می پردازد.

این تحقیق در مورد میزان و اندازه استحقاق مفقود است در باز گردانیدن مال و همسر وی. کسی که به دلیل غیابت و مفقود بودن آن حکم به وفات آن شده است. این تحقیق شامل سه مبحث است که در مبحث اول مفهوم مفقود و حکم فوت آن توضیح داده شده است و در مبحث دوم به تاثیر بازگشت مفقود به همسرش پرداخته شده است و در مبحث سوم، تاثیر بازگشت مفقود در مال وی اشاره شده است. نتایج این تحقیق نشان می دهد که مفقود تا زمانی که زوجه اش به کسی دیگری ازوداج نکرده باشد و با شخصی دیگری یکجا نشده باشد و یا در حالت انتظار و سپری نمودن عده بوده باشد شوهر اولی اش مستحق تر است در امر ازدواج باوی باهمان عقد اول. اگر شخص مفقود زنده برگشت در حالیکه زوجه اش باکسی دیگری ازدواج نموده باشد در این صورت شوهر اولی اختیار دارد که خانم خود را انتخاب می کند و یا مهر آن را هرکدام را که انتخاب کرد مستحق آن است. فقه اسلامی، غایب را تا زمانی که با دیگری ازدواج نکرده و با او یکجا نشده باشد، مستحق همسرش می داند، مگر اینکه حکم قضایی براساس در خواست خود خانم مبنی بر بطلان نکاح غایب از همسرش صادر شده باشد. و اما حق مفقود در مال او اگر تقسیم نشود آن را می گیرد و اگر بین ورثه تقسیم شود آنچه از مال او باقی مانده است به آنها برمی گرداند نه مال مصرف شده را.