پژوهش نامه فرهنگ و معارف دینی
سال سوم شماره 2 (پیاپی 6، پاییز و زمستان 1401)

(بیان مساله) برخی از پژوهشگران معتقد هستند که مسیر تشیع ایرانیان، ابتدا سیاسی بوده است و بعد به مرور زمان، رشد و تکامل اعتقادی خویش را طی کرده است. ولی سوال اساسی همین جاست که آیا رفتار سیاسی می تواند موجبات گرایش اعتقادی را در میان عجمان به دست آورد؟ و یا این که در میان تشیع سیاسی و اعتقادی یک حلقه مفقودی به نام اخلاق وجود دارد که ره آورد آن باعث عمیق تر شدن اعتقاد به سیره و رفتار امام علی (ع) بوده است؟ (روش و هدف) این تحقیق با رویکرد توصیفی و تحلیلی، در صدد است نقش اخلاق فضیلت مدارانه امام علی (ع) در قبال ایرانیان را، به عنوان حلقه واسطه میان تشیع سیاسی و اعتقادی مورد واکاوی و تحلیل قرار دهد.(آخرین یافته ها) منطقی نیست که تشیع سیاسی ایرانیان به یکباره تشیع اعتقادی خودش را طی کند؛ لذا در این وسط پلی میان تشیع سیاسی و اعتقادی بوده است که ایرانیان مجذوب امام علی (ع) شده اند و آن عبارت است از تاثیرات شگرف اخلاق امیرالمومنین (ع) بر عموم مسلمانان خصوصا ایرانیان بوده است. اخلاق الهی امام علی (ع) حلقه واسطه میان تشیع سیاسی و اعتقادی ایرانیان است که سبب شد ایرانیان فارغ از گرایشات سیاسی به علویان، مجذوب سیره اخلاقی مولی علی (ع) شوند.

این نوشتار کوشیده است تا با تحقیق در منابع روشن کند که چه اصول و روش های تربیت اخلاقی در سیره و کلام امام رضا (ع) قابل استخراج است و هدف غایی از تربیت اخلاقی آن حضرت چه می باشد؟یافته ها حاکی است، سیره امام رضا (ع) اصول و روش های تربیتی متعددی را در بر می گیرد، که در این مقاله به 6 اصل مهم و روش های تربیتی قابل استخراج از آنها پرداخته شد. اصل اول عبودیت است و روش های تربیتی ناظر به آن، روش دعا و توکل می باشد. اصل دوم،اصل زهد و تقوا می باشد و روش های ناظر بر آن،روش دوری از ریا و روش پرهیز از گناه است. اصل سوم اصل تذکر است و روش ناظر بر این اصل نیز روش سپاس از نعمت های خدا و روش انذار است. اصل چهارم اصل اعتدال می باشد و روش ناظر بر آن، روش میانه روی در کارها و روش نرمش قهرمانانه است و سرانجام اصل ششم، اصل عزت است که روش های تربیتی ناظر بر آن، روش تکریم شخصیت افراد، روش نپذیرفتن ظلمت و سرانجام روش احترام به آزادی دیگران می باشد. هدف غایی تربیت اخلاقی در سیره و کلام امام رضا (ع)، نیز قرب به خداوند و کسب فضایل اخلاقی و کمالات الهی است.روش تحقیق در این پژوهش توصیفی- تحلیلی و جمع آوری اطلاعات به شیوه کتابخانه ای انجام شده است.

مدیریت جهادی یکی از مهمترین رویکردهای پیشبرد اهداف انقلاب اسلامی می باشد. امام خامنه ای (مدظله العالی) مدیریت جهادی را راه رسیدن به اهداف و مقاصد انقلاب اسلامی دانسته به طوری که ایشان معتقد است که این امر با تنبلی و سستی محقق نمی گردد.ازطرفی بیانیه یگام دوم انقلاب اسلامی به عنوان چراغ راهی برای رسیدن به این مقصود است بنابراین هدف اصلی از این نوشتار ساخت یابی مدیریت جهادی با تاکید بر بیانیه ی گام دوم انقلاب اسلامی است(هدف) اکنون این سوال مطرح است که با استفاده از بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی چگونه می توان مدیریت جهادی را ساخت یابی نمود؟ (سوال اصلی) این تحقیق از روش توصیفی و تحلیلی استفاده شده و از نظریه ی ساخت یابی گیدنز بهره گرفته است.(روش) یافته های تحقیق نشان می دهد که برای ساخت یابی مدیریت جهادی مبتنی بر بیانیه ی گام دوم انقلاب اسلامی؛ هم کارگزاران باید باور به مدیریت جهادی داشته باشند و هم ساختارها بر اساس مدیریت جهادی طراحی گردند. (نتیجه)در نهایت پیشنهاد می گردد راهبردهای عملیاتی شدن هر یک از این یافته ها به صورت تحقیقی مجزا انجام گردد. (پیشنهاد)

این پژوهش با روش هرمنوتیکی- تحلیل و تبیین معنایی - به دنبال درک چرایی و چگونگی معنا و مفهوم دیالکتیک و گفتمان، ارتباط آن ها و همسانی و ناهمسانی آن دو در تاریخ اندیشه غرب است. ازآنجایی که؛ انسان همواره با حقیقت -به عنوان مهم ترین مفهوم- و حس حقیقت طلبی از گذشته های دور تا اکنون سروکار داشته و دارد؛ و شاید این حقیقت و حقیقت طلبی انسان، دیرینه ترین مفهوم فلسفی باشد که فلاسفه به آن پرداخته اند. دیالکتیک و گفتمان دو روش زبانی هستند که یکی برای درک و کشف حقیقت و دیگری برای ساخت حقیقت به وجود آمده اند. دیالکتیک ابداع فلاسفه ی باستانی است و گفتمان توسط اندیشمندان جدید ظهور یافته است. ازاین رو؛ زبان به مثابه نقطه ی اتکال آن دو؛ بنیادی ترین ابزار تعامل انسانی است- که سازنده دنیای او نیز هست- و تنها وسیله ای است که می تواند حقیقت را به آدمی نشان دهد و فیلسوف بر خود می داند که با زبان و روشی درست حقیقت را آشکار کند. نتایج و یافته های پژوهش نشان داد که رویه ی گفتمان درواقع ادامه ی سنت دیالکتیک است که با توجه به تغییرات اجتماعی و سیاسی دوران جدید شکل یافته است. این نوشتار درصدد است ضمن بررسی دو مفهوم دیالکتیک و گفتمان و سیر تحول آن ها به تبیین رویه گفتمانی که در حقیقت ادامه سنت دیالکتیک است، بپردازد.

از جمله مباحث پر مناقشه میان فقیهان اسلامی، اعم از امامیه و عامه، تشبه به کفار است، که فی الجمله و بعضی احکام آن؛ مانند حاکمیت عرف در تعیین مصادیق تشبه یا قاعده بودن آن مورد اتفاق است. اما در خصوص برخی جزییات دیگر اختلاف شده، که نگارنده اعتقاد دارد؛ حق با غالب فقیهان امامیه به خصوص برخی معاصرین شیعه از جمله رهبر انقلاب است. ایشان گفته اند؛ تشبه به خودی خود مانعی ندارد، اما اگر عالمانه و به قصد تبلیغ کفر و تضعیف اسلام انجام شود و عمل ارتکابی نیز ذاتا مذموم باشد، حرام است. بر این اساس هر دو قید باید با هم باشند؛ یعنی هم قصد تبلیغ کفر و هم انگیزه تضعیف اسلام وجود داشته باشد. علاوه بر این درگیری نهی از تشبه با امر به بعضی مباحات، مستحبات و حتی واجبات در قالب اجتماع امر و نهی تعریف می-شود، که به خاطر اولویت عقلی دفع مفسده بر جلب منفعت، جانب نهی مقدم و ارحج است.

مناسبات اقتصادی، از عوامل موثر تداوم حیات انسانی است، از مهم ترین مولفه های رهبران شیعه (علیهم-السلام)، در مواجهه با بحران های اقتصادی پیش روی این اقلیت، تقویت «نهاد خمس» بوده است که نتیجه آن راهکار راهبردی، پایه ریزی نهادهای توانمندی مثل «نهاد وکالت» در عصر حضور و «نهاد مرجعیت» در عصر غیبت برای برون رفت از تنگناهای فراگیر اجتماعی بوده است. بر اساس منابع تاریخی و با رویکردی توصیفی تحلیلی، «نهاد خمس» یکی از پرسابقه ترین نهادهای اقتصادی شیعه در پاسخگویی به نیازهای روزافزون و تامین استقلال مالی شیعه بوده است، که توانسته است، ظرفیت های پنهان خود را در برابر هجمه ها، تحریم ها و محدودیت های حکومت ها نشان داده و در نتیجه نقش موثری در شکوفایی اقتصادی تشیع در چهارده قرن گذشته داشته باشد. به نظر می رسد دستیابی به تصویری شفاف تر از این نهاد کارآمد، بتواند الگوی کارآمدی برای عبوردادن قافله تشیع از گردنه های سخت اقتصادی در زندگی نوین اجتماعی ارایه دهد. چنان که تعمیق باور ضرورت تداوم آن می تواند نقش آفرینی شیعه در جهت نیل به تمدن نوین اسلامی را تقویت کرده تا ضمن حفاظت از تفکرشیعه، آنان را به گروه اجتماعی منسجم، موثر و پویا تبدیل کند.

در اندیشه امام خمینی (ره) دو عنصر تحجر و جزم اندیشی؛ و خودباختگی آفت بیداری اسلامی است. مولفه اصلی بیداری اسلامی حاضر در جهان رویکرد پایدارانه امام خمینی (ره) است که نویدبخش بیداری ملل مستضعف جهان است. بی تردید اندیشه امام (ره) که در ادبیات گفتاری و نوشتاری وی متبلور است، بن مایه اصلی در بیداری اسلامی ملت مسلمان ایران و سایر کشورهای اسلامی و حتی سایر ملل غیر مسلمان در دوره معاصر و متاخر محسوب می شود. ایشان از بزرگ ترین پایه گذاران بیداری اسلامی در جهان است.موضوع بیداری اسلامی در نگاه امام (ره) با موضوع صدور انقلاب نیز ملازمه دارد. از اقدامات عملی ایشان برای صدور انقلاب این نکته دریافت می شود که برای تحقق این مهم (صدور انقلاب) نیازی به کاربرد زور نیست، بلکه تاکید بر آگاهی بخشی و بیداری اسلامی است. آگاهی و انسجام ملت، تکیه بر اسلام در مبارزه علیه قدرت های شیطانی، دعوت به ایمان و وحدت اسلامی، تقویت روحیه ایمان، اعلام حمایت همه جانبه از بیداری اسلامی است. پرسش مقاله این است که از دیدگاه امام خمینی (ره) بیداری اسلامی چیست؟ یافته های پژوهش نشان می دهد که بیداری اسلامی، برانگیختن روح تعهد بیداری و خودباوری و ظلم ستیزی ایشان نسبت به مسلمانان منطقه و تاکید بر عدم جدایی دیانت از سیاست، جها نشمولی حکومت اسلامی، لزوم حمایت و دفاع از مظلومان جهان، نفی سبیل و عدم تعهد به دول شرق و غرب، استکبار ستیزی، تاکید بر امت واحده و نفی ملی گرایی والگویی برای بیداری اسلامی و انقلابی برای سایر کشورها و ملت های مظلوم و ستمدیده جهان ترسیم نمودند.

بیانیه گام دوم نوشته شده توسط مقام معظم رهبری، نقشه راهی دقیق برای رسیدن به تمدن نوین اسلامی و بستر سازی برای ظهور منجی عالم است. در این راستا همه اقشار جامعه می توانند با یافتن جایگاه و نقش خود در تمدن سازی، در راه نقش آفرینی و ایفای وظایف یک منتظر واقعی، وظایف لازم را انجام دهند. از سوی دیگر جایگاه اساتید در جامعه ایجاب می کند، نقش فرماندهی و پیشگامی را در تمدن سازی داشته باشند. مقاله حاضر تلاشی است برای تبیین جایگاه اساتید دانشگاه در مرحله دوم از مراحل سه گانه «خودسازی، جامعه پردازی و تمدن سازی» که به گونه توصیفی تحلیلی و با شیوه کتابخانه ای و با توجه به گفتارهای معظم له در دیدار با اساتید دانشگاه سامان یافته است. بر اساس این هدف، مهمترین وظایف استاد در حوزه دشمن شناسی، جهاد کبیر، انقلابی گری و انجام مسیولیت های حرفه ای مورد بررسی قرار گرفته است. در این مقاله همچنین مطالبات مقام معظم رهبری از اساتید در حوزه های گوناگون بیان شده است.

مفسران مصادیق زیادی را برای «امانت» در آیه «إنا عرضنا الامانه...» ذکر کرده اند. با توجه به قرار گرفتن این آیه در سوره احزاب این سوال مطرح میشود که سیاق این سوره به چه میزان در تعیین این مصادیق موثر بوده است؟ «موثر بودن سیاق در رساندن مراد خداوند»، «بهره گیری از آیه امانت در علوم مختلف مانند عرفان و انسانشناسی» و غیره به خوبی ضرورت بررسی این مساله را ثابت میکند. بررسی تحلیلی-انتقادی آثار مفسران و محققان نشان میدهد همه مصادیق بدون توجه به سیاق آیات سوره احزاب، به وسیله تمرکز بر مواردی مثل «قابلیتهای انسان»، «رابطه بین آیه امانت و آیات قبل و بعد آن» و غیره استخراج شده اند. این در حالی است که بررسی تحلیلی فضا و سیاق کلی سوره احزاب و آیات نزدیک به آیه امانت «رهبری پیامبراکرم (ص)» را به عنوان یک دیدگاه قابل توجه مطرح میکند. پذیرش این دیدگاه آثاری از قبیل «رعایت سیاق آیات سوره احزاب در تعیین مصداق»، «ملتزم شدن به روایات»، «رعایت ارتباط بین آیه ی امانت و آیات قبل و بعد آن» و غیره را در پی دارد.

پژوهش حاضر باهدف تحلیل محور مقاومت در دوره پس از فرماندهی سردار سلیمانی تنظیم شده است و تلاش نویسندگان در این پژوهش ارایه تحلیلی شایسته مبتنی بر نظریه مقاومت اسلامی در اندیشه رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت االله خامنه ای (مدظله العالی) است. روش این پژوهش توصیفی- تحلیلی و با ابزار کتابخانه ای است. فرضیه پژوهش حاکی از آن است که از آغاز شکل گیری محور مقاومت تاکنون که چندی از شهادت سردار سلیمانی می گذرد؛ مشاهده می شود که مبتنی بر نظریه مقاومت اسلامی امام خامنه ای (مدظله العالی)، اندیشه مقاومت اسلامی بر رشد و توسعه قدرت محور مقاومت در منطقه و جهان معنا بخش بوده است. ازاین رو، همواره اندیشه مقاومت اسلامی راه گشای مسیر قدرتمندی برای محور مقاومت بوده است ولیکن شهادت سردار سلیمانی باعث شده است که محور مقاومت در ادامه این مسیر که مبارزه برای حق و نابودی باطل است، در مقابله با استکبار جهانی و رژیم صهیونیستی مصمم تر و قدرتمندتر از قبل عمل نماید. در این راستا نظریه مقاومت اسلامی به شکل گیری محورهای سه گانه قدرت « مقاومت »، «دفاع »و «امنیت» در دوره فرماندهی سردار سلیمانی و صورت بندی قدرت در محورهای «اتحاد متخاصم »و «هامونی قدرت » با محوریت مقاومت اسلامی در دوره پس از شهادت سردار، در جبهه مقاومت دست زده است. حمله به پایگاه نظامی عین الاسد، خروج نظامیان آمریکایی از عراق، اتحاد کشورهای منطقه همچون عراق، لبنان، یمن و ایران با محور مقاومت و در نهایت گسترش ژیوپلیتیک اسلام در منطقه، مصادیق عینی توسعه قدرت مبتنی بر عناصر قدرت در نظریه مقاومت اسلامی در دوره پساشهادت است.

خانواده به منزله بنیادین ترین نهاد اجتماعی و زیر بنای جوامع انسانی، خاستگاه فرهنگ ها و تمدن ها بوده است و از همین رو دین اسلام توجه ویژه ای به آن نموده و هر چه موجب تزلزل آن گردد، نفی و برای سالم ماندن این نهاد مقدس از آسیب، دستورات زیادی بیان کرده است. از جمله این دستورات، مباحث اعتقادی موجود در قرآن کریم است. باورها از آن رو که ریشه رفتارها هستند از نگاه قرآن کریم بسیار مورد توجه قرار گرفته است و باور به معاد یکی از این اعتقادات اثرگذار در زندگی و رفتار آدمی است. پژوهش حاضر با هدف تبیین و بررسی نقش معادباوری در آسیب زدایی از نظام خانواده و با استفاده از روش توصیفی _ تحلیلی به بررسی آیات قرآن کریم و اقوال مفسرین پرداخته و تاثیر باور به معاد را در جلوگیری از گرفتار شدن خانواده به آسیب های حقوقی، اقتصادی، عاطفی و اخلاقی تشریح و تبیین کرده است.واژگان کلیدی: قرآن کریم، معاد، معاد باوری، نظام خانواده، آسیب زدایی از خانواده

بررسی رابطه معرفت دینی با هنر، به عنوان دو عرصه سترگ حیات معنوی بشرهمواره هدفی مهم برای پژوهش های تطبیقی بوده است. مذهب تشیع نیز به عنوان یکی از تاثیر گذارترین نحله های دینی جهان، رابطه ای عمیق با هنر دارد که محورهای آن باید به طور تحلیلی فهم شود. هدف این مقاله، معرفی روابط معرفتی و بنیادی تشیع و هنر با تکیه برعرصه هایی است که در تشیع مهم و با هنر نیز بالقوه مرتبط هستند. مطلوب نه مرور مصادیق، بلکه بررسی معرفت شناسانه ای است در جهت تشخیص محورها و محمل هایی که زمینه را برای پیوند بین تشیع وهنر فراهم می آورند. بدین منظور اهم مقولات قابل اشتراکی که در معرفت شیعی ومبانی هنر- خصوصا هنرمعنوی- جایگاه ویژه دارند، برشمرده و با توضیح معنا و جایگاه هرمقوله در تشیع و رابطه آن با هنر، مجموعا محورهای پیوند دهنده تشیع و هنر که عبارت از ولایت و وجه عاطفی تجربه دینی، باطن گرایی، عالم مثال، نگرش کهن الگویی، نیایش ها و ادعیه شیعه،ارزش دراماتیک تاریخ شیعه است تبیین می گردد.