نشریه معماری سبز
پیاپی 33 (تابستان 1402)

باتوجه به بحرانهای زیستمحیطی و انرژی، امروزه بحث معماری پایدار و سبز از مباحث پرطرفدار است. جهت رسیدن به این هدف در صنعت ساختوساز، سیستم های ارزیابی ساختمانها و استانداردهای ساخت از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند. در کشورهای توسعه یافته، جهت دستیافتن به ساختوساز پایدار با ایجاد سامانه های ارزیابی پایداری ساختمانها را مورد ارزیابی قرار میدهند. علیرغم اشتراکات در موضوعات مشترک دغدغه های جهانی؛ باتوجه به شرایط متفاوت زمینه در هر کشور، نمیتوان از یک نسخه مشترک برای همه کشورها استفاده نمود. با توجه به اینکه در مقایسه با ساختمانهای موجود، ساختمانهای جدید درصد کمی هستند بسیاری از کشورها بخشی برای بازسازی در سامانه های ارزیابی خود تهیه کرده اند. در این مقاله با مطالعه و شناخت تعدادی از سامانه های بین المللی و سامانه های کشورهای درحال توسعه به بررسی اصول موردتوجه در هر سامانه پرداخته شد. بر اساس این مطالعه متغیرهای بومی و منطقهای و استانداردهای ساخت و ساز در معیارهای ارزیابی سامانه های بین المللی تاثیرگذار است و الزاما نمیتوان از سامانه های ارزیابی مطرح بین المللی برای همه کشورها استفاده نمود، بلکه ارایه سامانه بومی و پایدار برای هر کشور با توجه به شرایط اقلیمی، اولویت های منطقهای و شرایط ساختوساز حاکم در آن ضرورت دارد

طراحی مراکز درمانی با توجه به گستردگی خدمات، طیف وسیع استفاده کنندگان و استانداردهای عملکردی از جمله طراحی های پیچیده محسوب می شود. اصوال اغلب طراحان بر روی حل روابط فضایی متمرکز میشوند و از پرداختن به جنبه های دیگر و به خصوص جنبه های روحی روانی باز میمانند. طراحی سالوتوژنیک به جای اینکه صرفا بیماری را درمان کند، سعی در ترویج و حمایت از سالمت فعال دارد. طراحی بیوفیلیک به مشارکت انسان با طبیعت به منظور کمک به روند درمان  بیماران  اشاره دارد. در اینجا، ریچارد مازوخ، متخصص مراقبتهای بهداشتی از شرکت طراحی و فناوری جهانی Group IBI، بسیاری از پروژه هایی را که شرکت او اخیرا در سراسر بریتانیا ارایه داده است معرفی و این مفاهیم را به صورت عملی نمایش میدهد. در این مقاله که پژوهشی تحلیلی-توصیفی است که از منابع کتابخانهایی و پایگاه های داده برای جمع آوری اطالعات استفاده شده است. در این مطالعه پس از بررسی اصول سالوتوژتیک و بیوفلیک عوامل ایجاد کننده آن به ارگونومی و مشکالت محیطی ارگونومی مراکز درمانی پرداخته شد و عوامل محیطی مانند نور و رنگ، سر و صدا و شلوغی، تهویه و جانمایی مناسب وسایل، مورد ارزیابی و بررسی قرار گرفت. در پایان به این نتیجه رسیدیم که با رعایت اصول ارگونومی در محیط درمانی سبب افزایش مدیریت و کنترل پذیری افراد و به تبع آن موجب ایجاد حس انسجام میشویم.

طراحی مطلوب و کاربردی محیط آموزشی، منطبق با نیازهای دوران کودکی، بر سلامت و رشد شناختی کودکان موثر است. تحقیقات گسترده ای که در این زمینه انجام شده، تالش برای بهبود فرآیند یادگیری و شناخت دوره کودکی و ارتقا سطح مهارت های فردی و اجتماعی او را نشان می دهد. رشد شناختی-ادراکی کودک در محیط به ویژه در سالهای اولیه ورود او به مدرسه که با عنوان دوره کودکی میانی شناخته می شود، به سبب شروع دوره یادگیری جدی کودک، بیشتر نیاز به توجه دارد. با در نظر گرفتن این مسایل به عنوان خط مشی هدایت کننده، هدف تحقیق حاضر آنست که ادبیات موجود در زمینه تاثیر فضای معماری محیط آموزشی بر رشد و ادراک شناختی کودکان را شناسایی کرده و اصول طراحی مورد تامل قرار گرفته را بررسی کند. برای دستیابی به این هدف، پرسش های اساسی اینگونه مطرح می شوند: ادراک شناختی کودک چیست؟ و عوامل محیطی موثر بر آن کدامند؟ پاسخ این پرسش ها می تواند به درک کامل تر و جامع تر از عوامل کالبدی موثر بر رشد و ادراک شناختی کودکان کمک کند.

یاز انسان به مسکن نه تنها به عنوان سرپناه و سقفی بالای سر، بلکه محلی برای آسودن و آرامش و دوری از دغدغه های روزانه دارای اهمیت میباشد. امروزه با توجه به روند جدید ساخت و سازها و به سبب نگاه سرمایه ای برای مسکن، بسیاری از مولفه های کالبدی- فیزیکی مسکن دستخوش تغییرات قرار میگیرد. این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی و گردآوری منابع به روش کتابخانه ای، با در نظر گرفتن این فرضیه که نگاه سرمایه ای به ساخت و ساز و مسکن باعث نمود تغییرات کالبدی- فیزیکی در بطن مسکن میگردد، به دنبال استخراج تغییرات کالبدی-فیزیکی میباشد. جامعه آماری و مدارک معماری مورد بررسی از سازمان نظام مهندسی استان آذربایجان شرقی به عنوان ارگان اصلی در ارایه خدمات تخصصی به اشخاص حقیقی و حقوقی، انتخاب شده است. این پلانها و تغییرات ایجاد شده در آنها از منظر ویژگی های کالبدی- فیزیکی مسکن مورد بررسی و ارزیابی قرار داده شد. یافته های حاصل از این مطالعه و بررسی نشان میدهد که سازندگان واحدهای مسکونی به سبب افزایش سود اقتصادی و گریز از محدودیتهای شهرداری دست به تغییر و تحولاتی در کالبد و فیزیک مسکن میزنند که پس از اتمام کار و در مرحله اخذ پایان کار از شهرداری، با پرداخت جریمه ی نقض محدودیت های شهرداری علاوه براخذ پایان کار پروژه، سود اقتصادی خود در ساخت پروژه مسکونی را افزایش میدهند. یافته های تحقیق نشان میدهند، تغییرات در مولفه های کالبدی- فیزیکی مسکن به سبب نگاه سرمایه ای به آن، در سه حوزه قابل دسته بندی میباشند؛ این سه حوزه شامل: -3 حوزه رفاهی؛ -1 حوزه اقتصادی؛ -1 حوزه قانونی میباشند که از منظر رفاهی، استفادهکنندگان و از منظر اقتصادی، سازندگان و از منظر قانونی، شهرداری ها و مراجع ذی صالح جزو ذی نفعان این تغییرات محسوب میگردند.

با توجه به اینکه تاکید مراکز درمانی بر کاربری، تکنولوژی و درمان است، طراحی آنها برپایه عملکرد است و همین امر باعث شده است که این فضا کاربر پسند نباشد. کودکان با همه حواس خود فضای اطراف را درک میکنند و محیط ساخته شده را با جزییات بیشتری درک میکنند. ماندن در بیمارستان برای کودکان ترسناک است و تنها چیزی که آنها را آرام میکند یک فضای دلنشین و تنش زدا که متناسب با نیازهای روحی و جسمی آنها طراحی شده و صد البته همراهی خانواده با انها است. کودک زمانی که برای اولین بار به مرکز درمانی مراجعه میکند، احساسی نسبت به انجا ندارد اما چون عموما فضاهای درمانی ما خشن هستند، کودکان شرطی میشوند و نسبت به پزشکان و محیط ترسیده میشوند. اما اگر برعکس این موضوع اتفاق بیفتد و فضا مانندیه شهر بازی یا مهد کودک باشد که بچه ها بیشتر در این فضاها به شادی پرداخته اند و حس خوبی داشتند، شرطی سازی مثبت رخ داده و باعث دید مثبت انها به فضاهای درمانی میشود. از بازی میتوان به عنوان یکی از اصلی ترین و بنیادیترین فعالیت کودکان نام برد. کودک برای بروز علاقه مندی های خود از بازی استفاده میکند و با ان احساسات خود را بیان میکند. بازی باعث کم شدن سطح استرس و اضطراب در کودک میشود، به همین علت پیشنهاد میشود که در مراکز درمانی کودکان از بازی و بازی درمانی استفاده شده و فضاهایی مخصوص این کار طراحی و تعبیه شود. در این پژوهش از ابزار جمع اوری اطلاعات  مطالعات کتابخانه ای، اسناد و مدارک مرتبط  استفاده شده است و اصول و الگوهایی مرتبط با موضوع مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت و سعی شد با شناخت و بکارگیری از بازی درمانی و روانشناسی محیط راهکارهایی برای ایجاد فضای معماری مناسبی برای بازی کودکان در فضای درمانی ارایه شود.

فضای اداری بعد از مسکن برای انسان بااهمیت ترین فضای زندگی روزمره و تعیین کننده در میزان سطح روحیه و سلامت روان کارمندان آن میباشد. انسان بیش از هر زمان دیگر چه از نظر روحی و چه از نظر جسمی نیازمند طبیعت است. افزایش شتاب زندگی مدرن و عدم توجه به محیط در ابعاد روانی فضای شهری، زندگی معاصر را به شدت مورد تهدید قرار داده است. یکی از فضاهایی که انسانها ساعات قابل توجهی را در آن فضا میگذراند و اهمیتی به طراحی آن داده نمی شود فضای اداری است. امروزه حس رقابت خصوصا در زمینه کاری یکی از مسایل اصلی و مهم در دنیای امروز میباشد و آنچه میتواند باعث تحرک و شادابی پرسنل یک مجموعه گردد : احساس رضایت از محیط اطراف خود خواهد بود. چه بسا مکان هایی که افراد شاغل در آن محیط به واسطه نبود نور مناسب یا هوای تازه و چیدمان نامناسب و غیره... دچار کسالت گشته و این عدم بازدهی مناسب میتواند رابطه مستقیم با فضای نامناسب محیطی باشد. گذراندن ساعت های طولانی در محیط های کاری معمولا برای کارمندان خسته کننده و استرس زا است. دسترسی به فضای سبز میتواند حس تعلق به محیط کاری را در کارمندان ایجاد کند و همچنین میتواند در کاهش خستگی و کم شدن استرس کارکنان تاثیر بسزایی داشته باشد. بررسی انجام شده نشان میدهد که استفاده از گیاهان علاوه بر تاثیرگذاری مثبت بر شرایط روحی افراد مانند کاهش استرس، افزایش کیفیت هوای داخل ساختمانها، کاهش هزینه های مربوط به مصرف انرژی، تنظیم رطوبت محیط و کاهش صدا در محیط میشود. هدف اصلی این پژوهش با عنوان تاثیر فضای سبز در واحد اداری جهت بهبود سلامت روان تجزیه و تحلیلی است که چگونه بر روی انسان تاثیر میگذارد و میتواند به سلامت روانی و کاهش استرس کارکنان در فضاهای اداری کمک کند. این مقاله با روش مطالعات کتابخانه ای و پرسشنامه و استفاده مقالات موجود میباشد و در نتیجه فضای سبز به عنوان عاملی مهم در ایجاد حس تعلق به محیط کار مطرح میشود.

معماری زمین پناه یکی از اصیل ترین و کهن ترین نمونه های معماری در ایران زمین است و استفاده از خاک با داشتن خصوصیات منحصر به فرد در بهینه کردن مصرف انرژی و رسیدن به معماری پایدار و سبز راهگشا است. هدف اصلی مشخص شده در این تحقیق بکارگیری ظرفیت های معماری زمین پناه در مناطق کویری است. طراحی فضاهای کویری، در قالب طراحی بر اساس اقلیم و با رویکرد معماری زمین پناه محوریت یافته و ساختار اصلی پروژه را تشکیل میدهد. بناهای کویری با رویکرد معماری زمین پناه، میتواند به عنوان مجموعه ای اقامتی توریستی در بافت کویر باشد که در این تحقیق با توجه به ظرفیت های شهرستان ورزنه و کویر ماسه ایی آن مطالعه می شود. توجه به ویژگی های سایت ورزنه و پتانسیل های معماری زمین پناه، بکارگیری آن برای استفاده از انرژی های پاک و صرفه جویی دراتلاف انرژی، ثبات حرارتی از ویژگی های شاخص برای طراحی میتواند باشد. روش تحقیق در این پژوهش کیفی بوده و برای بدست آوردن نتایج مطلوب از منابع کتابخانه ایی از جمله کتاب، رساله، مقالات و سایت ها استفاده شده است. در ادامه پس از بررسی مشکلات به ارایه راهکار پرداخته و الگوهای مناسب برای معماری زمین پناه در مناطق کویری بدست آورده می شود. جمع بندی مشخص می کند که طرح پیشنهادی برای معماری کویری با رویکرد معماری زمین پناه در کویر شهرستان ورزنه، به ایجاد فضاهایی پلکانی با دید مناسب به سمت کویر و ادغام فضاهای ارتباطی و خدماتی در درون زمین پناه به صورت نیمه باز و کنترل شده جهت خلق فضاهای تفرجگاهی و در قسمت هایی بدون سقف یا با پوشش سازه چادری جهت سایه اندازی را میتوان در نظر گرفت، همچنین استفاده از شاخص های معماری کویری از جمله ایجاد خرده اقلیم برای تعدیل دما و جریان هوا و استفاده از ظرفیت حرارتی ماسه و مصالح هم ردیف آن در اختالف دمای شب و روز تاثیر بسزایی دارد.

الکساندر از صاحبنظران حیطه طراحی معماری میباشد که نظریه الگوی ساختار زنده و ماندگار را مطرح کرده و در آن به تاثیر برخی عوامل غیرمستقیم در پیدایش آثار هنری اشاره نموده است. توجه به الگو، ساختار زنده و مفاهیم مرتبط با آن، به این خاطر است که دغدغه ایجاد بناهایی مطلوب و مقبول به عنوان یکی از اصلی ترین اهداف معماران و پژوهشگران این عرصه میباشد. وی به الگوهایی در طراحی اشاره دارد که متکی برتجربیات زیسته و مشترک بشری است. لذا پژوهش حاضر در پی آن است که ضمن واکاوی نظرات الکساندر، مفهوم الگو را با مفاهیم مرتبط و متشابه با آن، مورد مطالعه قرار داده و نقش متمایز این روش طراحی را در حوزه معماری مشخص سازد. سوال اصلی تحقیق عبارتند از: روش طراحی الگوی ساختار زنده و ماندگار الکساندر بر چه اساسی است؟ چه ارتباطی بین الگوی الکساندر با ناخوداگاه جمعی و تباری وجود دارد؟ روش تحقیق را میتوان در قالب دو مرحله بیان نمود: مرحله اول به روش فراتحلیل میباشد که، ادبیات تحقیق در زمینه آرای الکساندر، مورد ارزیابی قرار میگیرند و در مرحله دوم به روش توصیفی- تحلیلی دوم سعی میشود تا رابطه بین آرای الکساندر با کهن الگوها در معماری مورد بررسی قرار گیرد. گردآوری اطلاعات نیز به صورت کتابخانه ای میباشد. یافته های تحقیق نشان می دهد که، ساختار الگوهای ماندگار الکساندر متاثر از ساختار ذهن ناخوداگاهی مشترک انسانها است که با پاسخگویی به نیازها و گرایشات فطری مشترک انسانها طرحدهایی مطلوب و مقبول ذهن جمعی ساخته و منجر به ماندگاری اثر میگردد.

گذرها در بافت های تاریخی اقلیم گرم و خشک ایران نمود های عینی یک جریان و حرکت هستند که در معماری معاصر ایران جایگاه ان ها رو به افول رفته و از کیفیت و اهیمت آنها کاسته شده است.متاسفانه در معماری معاصر نگرش های هویتی به الگوهای موثر گذرها در نقش کهن الگوهای ارزشمند کم رنگ شده است و معماری مدرن توجه بیشتر خود را به تامین کاربری و خدمات در حوزه شهرهای جدید معطوف کرده است. لذا هدف مقاله حاضر بازخوانی بارزه ها و معیارهای کیفی گذر در کالبد گذرهای تاریخی شهر میبد، در قالب رویدادهای کیفی و نامریی مکان است.روش تحقیق در پژوهش حاضر به صورت توصیفی تحلیلی و در قالب مطالعات کتابخانه ای و میدانی می باشد. نتایج نشان می دهد علیرغم نقش دسترسی در گذرها به عنوان اجزاء شکل دهنده به ساختار معماری در شهر تاریخی میبد، ویژگی های اقلیمی، فرهنگی، اجتماعی و مذهبی در نقش طرح واره های ذهنی انسان سنتی منجر به حضور و ارتداد انسانی شده است. این تنوع نشان از ظرفیت بافت تاریخی در ایجاد کلیتی متکثر از عناصر متباین خطی به صورت یک شبکه پویای شهری داشته است.

در عصر مدرن به دلیل رشد جمعیت مشکلات انرژی و محیطزیست به وجود آمده است. به دلیل بحران پایانپذیر بودن منابع انرژیهای تجدیدناپذیر و همچنین افزایش آلودگی محیطزیست به دلیل استفاده بیرویه از انرژی های فسیلی لزوم استفاده از انرژی های پایدار در بخش ساختمان حایز اهمیت است. امروزه معماری سبز شاخص ترین حوزه عملکردی را در حوزه محیط زیست به خود اختصاص داده است. این مقاله بر مبنای پژوهش توصیفی تحلیلی و بر مبنای پژوهش هایی که در زمان حاضر پیرامون توسعه و خلق محیط پایدار مطرح گردیده و در راستای متجلی نمودن انرژی های پایدار، انرژی های نو که دستاورد دانش نوین بشر، برای فردا است استوار است. نتایج حاصل از این پژوهش بیانگر این است که با توجه به روند رشد تکنولوژی و مطرح شدن مبحث کاهش مستمر ذخیره انرژی های تجدیدناپذیر، معماران با بهرهگیری از طراحی پایدار همگام با سبک اکوتک، با نگرش مثبت به تکنولوژی آن را در جهت حفظ محیط زیست و استفاده بهینه از انرژی به خدمت گرفته و به شیوه های مناسبی از انرژی های پایدار همچون باد و حتی انرژی خورشید در طراحی های خود، میتوانند با توجه به تکنولوژی جدید، فضایی مناسب و با آسایش حرارتی مطلوب به وجود آورند.