نشریه مطالعات نقد ادبی
پیاپی 29 (زمستان 1391)

از نکات ارزشمند شاهنامه فردوسی استفاده به جا و مناسب از دو واژه مهر و کین است، کاربرد این دو واژه به قدری زیبا در لابلای داستان های شاهنامه جلوه گر شده که شاید بتوان گفت فردوسی تحت تاثیر دو واژه قهر و لطف از صفات الهی بوده و گویا با توجه به ماهیت داستان ها، قهر و لطف به کین و مهر در شاهنامه تبدیل گردیده و تقابل آن دو، مورد عنایت این شخصیت بزرگ حماسه سرا قرار گرفته است. در این مقاله تلاش می شود همبری و برابری مهر و کین و تناسب بین آن دو در شاهنامه مطالعه و تجزیه و تحلیل گردد، و درصورت لزوم تاثر فردوسی از آیات قرآن مجید و روایات و احادیث در کار برد این دو واژه بیان شود.

پس از آنکه شیخ اجل سعدی شیرازی گلستان را تالیف کرد، شروح متعددی بر آن نوشته شد.از جمله ی آنها شرحی است که مصلح الدین مصطفی بن شعبان حنفی رومی معروف به سروری (م 969ه) ادیب عثمانی به زبان عربی به رشته ی تحریر در آورده است. نسخه های متعددی از این اثر در کتابخانه های ایران و جهان نگهداری می شود. این شرح که در سال 957ق به اتمام رسیده جزء اولین و مفصلترین شروح گلستان به حساب می آید که البته مورد بی توجهی و بی مهری قرار گرفته و تا کنون ناشناخته مانده است. نسخهای از این اثر به خط مولف بر روی سایت کتابخانهیدانشگاه پرینستون در شهرپرینستون آمریکاموجود است . سروری در این شرح به صورت های گوناگون عمل کرده و البته گاه عربی را به ترکی آمیخته است. شارح بیش از شصت آیه از قرآن، حدود صد بیت فارسی و عربی و صد روایت و حکایت در تفسیر و شرح عبارات گلستان گنجانده است. توضیح معانی مختلف واژه ها، ترجمه ی مطابقی و یا اشاره به منظور عبارات یا ابیات گلستان، توضیحنکات دستوری و نگارشی در زبان فارسی ،اشاره به اختلاف نسخ گلستان و اشتباهات شارح پیشین در فهم متن، از ویژگیهای این اثر است که می تواند مورد استفاده ی فارسی زبانان و فارسی خوانان و محققین گلستان قرار گیرد.علاوه بر این مقایسه ی برداشتهای سروری با شروح بعدی بیانگر میزان موفقیت وی در فهم این اثر سعدی شیرازی است و می تواند در پژوهش های دقیق درباره سیر تطور شرح و فهم گلستان سودمند واقعشود و گامی باشد در جهت دردسترس قرار دادن همه ی موارد مربوط به ادبیات و فرهنگ ایرانزمین.

این مقاله به طور مختصر شامل معرفی وجوه زیبایی شناسی نوشتار زویا پیرزاد، نویسنده ی معاصر ایرانی است که با توجه به داستان های کوتاه او مورد بررسی قرار گرفته است. بدین منظور، ابتدا به بررسی زاویه ی دید و کانون روایت در داستان ها به عنوان مشخصه ی بارز نوشتار زنانه ی او می پردازیم و سپس به بحث درباره ی زبان خواهیم پرداخت تا با بررسی عناصری مانند تکرار، جابجایی و غیره ثابت کنیم که نویسنده با بهره گیری از آنها توانسته زبان شخصیت هایش را به زبان گفتار و روزمره نزدیک کند. همچنین خواهیم دید که پیرزاد در عین ساده نویسی، از آرایه هایی چون مجاز، تشخیص ، تشبیه، نمادپردازی و...برای توصیف شخصیت ها و موقعیت های داستان هایش بهره گرفته است.

آلمان نقش بسزایی در جنگ های جهانی اول و دوم داشته است و بیشترین پیامدهای این جنگ نیز دامنگیر این کشور بوده است. از این رو طبیعی است که جنگ و پدیده های مرتبط به آن از مضامین مهم در تاریخ ادبیات این کشور محسوب شود. از جمله نویسندگان بنام که در ادبیات آلمان با آثار فوق العاده ی خود به شرح جنگ پرداختند اریش ماریا رمارک3 و ولفگانگ بورشرت4 بودند. رمارک و بورشرت توانستند با سبک جدید و ویژه خود تحولی در ادبیات بعد از این دو جنگ ایجاد کنند. این دو نویسنده جوان بی رحمی و عاقبت جنگ های جهانی را تجربه کرده بودند، بنابراین آن ها موضوع جنگ را در آثار خود از دیدگاه یک سرباز توصیف کردند. موضوع اصلی آثار این دو نویسنده جنگ، حس بازگشت به وطن و مشکلات آن ها در جامعه ی جدید پس از جنگ است.

دیوان ابو نواس به روایت حمزه اصفهانی یکی از یازده روایت معتبر شعر ابو نواس است، که در کنار روایت ابو بکر صولی از اهمیت و شهرت بیشتری برخوردار است. حمزه اصفهانی بر خلاف دیگر همتایان خود تمام اشعاری را که به نحوی با نام ابونواس، شاعر پرآوازه و ایرانی تبار دوره عباسی، گره خورده بود؛ جمع آوری و تدوین کرده است، و در این راه به نقد، بررسی، و شرح اشعار نیز پرداخته، و میزان اعتبار هر روایت را روشن ساخته است. وی با تکیه بر تنوع دانش خود در حوزه های مختلفی مانند زبان شناسی، و روایت اشعار و اخبار، روشی متفاوت در این اثر در پیش گرفته است؛ که روایت او از اشعار ابونواس را متمایز کرده است. حمزه اصفهانی، همواره از عقل و خرد خود در نقد روایت های گوناگون بهره گرفته است و در این راه صاحب سبک است. در این مقاله کوشیده ایم تا ضمن بررسی روش وی، جایگاه ادبی او را در این اثر تبیین نماییم.

در انواع روابط معنایی بین الفاظ،ترادف یکی از مباحث لغوی وبه مثابه ی پدیده ای تلقی می شود که همواره محل مناقشه بوده است.الفاظ مترادف از جمله الفاظی هستند که حجم زیادی از لغت نامه های قدیم وجدید عربی وغیر عربی را به خود اختصاص داده اند.زبان عربی نیز از جمله زبانهایی است که به دلیل وجود الفاظ مترادف از دیگر زبانها متمایز وبرجسته گشته تا جایی که وجود این الفاظ مشخصه ای برای این زبان شده واز آن جدا نمی شود.بدون شک شناخت این الفاظ واثبات وجود ترادف میان آنهاویا بیان تفاوتهای موجود بین آنها باعث فهم بهتر ودقیق تر متون وکتب قدیم در همه زبانها بویژه زبان عربی می شود.مواضع پژوهشگران ولغت شناسان عرب پیرامون این پدیده وحقیقت وجود یا عدم آن مختلف می باشد گروهی آن را پذیرفته اند وگروهی در مقام انکار آن برآمده اند واین همان چیزی است که این پدیده را شایسته تحقیق وبررسی نموده است.