نشریه مطالعات نقد ادبی
پیاپی 28 (پاییز 1391)

تشبیه اساسی ترین عنصر سازنده دستگاه بلاغی است که سایر اجزای این دستگاه چون استعاره و کنایه بر پایه آن ساخته می شود. شعر فاقد تشبیه از نوادر است و تقریبا وجود ندارد. میزان مهارت هر شاعر و بسیاری از دگرگونی های سبکی را می توان از این طریق بررسی نمود. از میان تصاویر گوناگون خیالی ، تشبیه مهم ترین نوع تصاویری است که رودکی بدان علاقه نشان داد. اساسا دستگاه بلاغی شعر رودکی بر پایه تشیبه شکل گرفته و استعاره و کنایه و...جایگاه چندانی در اشعار وی ندارند. تشبیهات او بیشتر از نوع حسی به حسی است(حدود هشتاد درصد) تشبیهات عقلی به عقلی کمتر مورد توجه بوده است(حدود سه درصد). اکثر تشبیهات از نوع مرسل هستند یعنی در بیشتر موارد مشبه و مشبه به و ادات و حتی در مواردی وجه شبه ذکر می شود.درتشبیهات مرسل ادات تشبیه عبارتند از:چو،چون،همچو،همچون،چونان،چنانکه، کردار،برکردار،به کردار،به مثل،راست،آسا گونه که از ادات معروف شعر فارسی اند. در تشبیه به اعتبار شکل بعد ازتشبیه مطلق تشبیهات مفروق و جمع بالاترین بسامد را به خود اختصاص داده اند. وفور چنین ساختارهایی می تواند از ویژگی های این دوره باشد. وجوه شبه در اشعار رودکی به ترتیب بر صفت و حالت،رنگ ،حرکت و عنصر معنی دلالت می کند.انس به طبیعت ومظاهر آن سبب می شود به اعتبار مشبه ومشبه به، اشیا و عناصر طبیعی بیشترین تصاویر را به وجود آورند.

ایمان به مبدا و معاد از ارکان حیاتی اعتقادات بشر است و سرآغاز دعوت پیامبران الهی نیز مومن نمودن مردم به غیب و واقعیت های نامحسوس است که دین خدا برآنها استوار است . از این رو در هر عصر و زمان بسیاری با کشش معرفت فطری و دینی از هر خدمتی به جامعه بشریت کوتاهی نکردند تا با مطالعه آیات الهی درجه فهم و یقین مردم را نسبت به مرگ و معاد فزون تر سازند .بدین مضمون در ادبیات عرفانی ما که انعکاسی از تفکر و عقاید ماست ،مفهوم دنیا و تفاوت آن با جهان آخرت ،مرگ و زندگی پس از آن به خوبی نمایان است . در میان کاروان شعر و ادبیات ایران ،عارف درد آشنا ،عطار نیشابوری ، با نگرش دینی و باور قلبی به مبدا هستی و اعتقاد راسخ به اصل معاد به فرجام انسان و جهان نیز توجه دارد . شیخ در دو مثنوی الهی نامه و مصیبت نامه ، با بهره گیری از قرآن و احادیث در قالب تمثیل ابیاتی را درمورد مرگ و رستاخیز سروده است که بیانگر روحیه دینی ایشان است . وی معتقد است پیش از آنکه به مرگ طبیعی بمیرید،به مرگ ارادی خود را بمیرانید. یادمرگ ،همگانی بودن و آمادگی برای مرگ ،گذر از تعینات و ترک دنیا، توشه آخرت ،حسابرسی ،نامه عمل و شفاعت از جمله مباحثی است که دراین دو اثر مورد بحث قرارگرفته است و ضمن بیان روایات بسیار تصاویری از عالم پس از مرگ را ارایه می دهد .

مقاله حاضر به بحث پیرامون "تاثیر ادیان و فرهنگ های مختلف براندیشه های میخاییل نعیمه" می پردازد.میخاییل نعیمه که از بزرگ ترین شاعران مهجر و عضو انجمن قلم می باشد در بسیاری از آثار و نوشته های خود حامل افکار و اندیشه های ادیان و مکاتب فکری است.او که ادبیات را رسالتی آسمانی می داند ، معتقد است ادبیات می تواند میان تمدن ها و فرهنگ های مختلف نوعی تناسب و سازگاری ایجاد نماید .میخاییل می کوشد تا از انعکاس ادیان و تمدن های مختلف ثابت نماید که همه ادیان تلاش دارند به به یک حقیقت واحد یعنی خداوند دست یابند. این مقاله در محورهای زیر به بحث و بررسی پرداخته است: 1- تاثیر ادیان مسیحیت و بهاییت بر افکار میخاییل 2- تاثیر دیانت اسلام و زهد و تصوف اسلامی بر افکار میخاییل 3- تاثیر فرهنگ و تمدن هندی و فلسفه یونان و تمدن غرب و روس بر افکار میخاییل در این نوشتار می توان به این نکته پی برد که از خلال آثار و نوشته های یک شاعر و یا ادیب نمی توان هویت دینی و فکری خاصی برای وی قایل شد ؛زیرا گاه ادیب در اثار خود تحت تاثیر فرهنگها و ادیان مختلف قرار می گیرد که انعکاس آن در اثار وی مشهود است. ضمن اینکه میخاییل می کوشد تا ثابت نماید همه ادیان در یک حقیقت واحد مشترک اند و آن کمال مطلق خداست.

قرنها پیش از آنکه ووگلر کتاب خود رابه رشته تحریردرآوردحکیم نظامی شاعر داستانسرای گنجه داستانهای منظوم خود را تحت عنوان خمسه پدید آورده بود ، قصه هایی زیبا با ساختاری عالی ونگاهی عمقی به انسان و رفتارهای روانی او . " هفت پیکر " یکی از این قصه هاست که بهرام گور ، قهرمان آن محسوب می شود . با بررسی " هفت پیکر " از لحاظ ساختاری و مقایسه آن با یافته های ووگلر در " سفر نویسنده " متوجه اشتراکات بسیاری می شویم ، این بررسی ها ما را به سوی این مهم هدایت می کند که ادبیات کهن ما ساختار خاص خود را دارد ،ساختاری که در آن انسان حین عبورازمراحل سفری خاص ،توسط نویسنده عمیقا روانکاوی میشود. لذا با بررسی تازه این آثار و برجسته نمودن قابلیتهای دراماتیک آنها می توان به افقهای تازه ای در ادبیات نمایشی روانشناسانه رسید . این تحقیق تلاش می کند یکی از متون ادبی کهن کشورمان را بر اساس کتاب " سفر نویسنده " اثر کریستوفر ووگلر بررسی و تطبیق نماید .

تحقیق حاضر تحت‏‏‏عنوان «بررسی عناصر‏داستانی در رمان نیمه‏ غایب حسین سناپور» به بررسی پنج عنصرداستانی(شخصیت، زاویه‏ دید، درون‏مایه، موضوع و گفت‏ وگو) در اثر معروف نیمه ‏غایب پرداخته است، در این پژوهش، علاوه بر معرفی این داستان، هر یک از عناصر داستان به همراه شواهد مثال مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. از آن‏جایی‏که درون‏مایه این رمان، بیشتر شامل؛ پیدا کردن نیمه‏ گمشده، عشق‏ و ازدواج، ترس‏ودلهره و سایر مسایل و مشکلات اجتماعی از جمله؛ طلاق و جدایی، تنهایی، کشمکش‏های اجتماعی و درونی افراد و... است؛ رمان او را می‏توان در حیطه ‏ی رمان‏های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی قرار داد. می توان، بیان کرد که عنصر «گفت‏وگو»، بخش بسیار مهمی از رمان او را تشکیل می‏دهد. این گفت‏وگوها به دو ‏صورت دوطرفه و رویارو، و به ‏صورت تک‏گویی و مونولوگ درونی وجود دارد. در داستان‏های سناپور، گفت ‏وگوها، می‏ توانند بیان‏گر طبقات اجتماعی؛ میزان تحصیلات، سن و سایر ویژگی‏ های جسمی و روحی شخصیت ‏ها باشد.

استعاره یکی از زیباترین و بلیغ ترین شیوه های بیانی قرآن کریم است. این کتاب مکنون بسیاری از حقایق پوشیده خود را در قالب این فن بیان فرموده و از آنجا که اکثر علمای فن بلاغت، استعاره های به کار رفته در قرآن را تنها از جنبه ادبی، بلاغی و زیباشناختی مورد بحث و بررسی قرار داده اند و ظاهرا تاکنون کسی متعرض جنبه تاویلی آن نشده، لذا مقاله حاضر در صدد آن است تا با استمداد از روایات وارده از ایمه معصومین(ع) ذیل آیات حاوی استعاره، به این مهم بپردازد. بدان امید که تا حدی حجاب از رخ این گونه آیات کنار رود و معانی باطنی و تاویلی آنها نیز آشکار گردد.

مطالعه ی جنبه های کاربردی زبان آل احمد در حوزه ی کاربردشناسی، ویژگی های نثر «مدیر مدرسه» و نوع نگرش آل احمد نسبت به دنیای پیرامون خویش را روشن می سازد. و او را به عنوان نویسنده ای متعهد می شناساند که از طریق کنش های گفتاری گوناگون حامل پیام و مضمون هایی فراتر از آنچه بر زبان آورده، است. نویسنده ای که با دارا بودن دانش به کار گیری ابزار زبان، زاویه ی دید خاصی را برگزیده، تعاملی صمیمانه با خواننده اش برقرار می سازد و از منظر ریالیستی با برجسته نمودن وجهه های اجتماعی افراد، طبقه های اجتماعی مختلف را در زبان تعاملی خاص خودشان، ترسیم کرده، با شناسایی انگاره ها و ساختارهای معرفتی خوانندگانش و اعتماد به آنها، جهان واقعی معاصر را واقع بینانه در نگاشته هایش به منصه ی ظهور می نشاند و با بهره گیری از کاربردهای ارجاعی فراوان در بافت کلامی اش که مبنای آن را دانش گوینده در مورد وجود مصداق قرار می دهد، به نقد آن می پردازد.