نشریه مطالعات نقد ادبی
پیاپی 26 (بهار 1402)

شاهنامه فردوسی به شکل گسترده و منسجم مسایل گوناگون اجتماعی را در بردارد که برخی از این مسایل در وصیت نامه شاهان مشهود است . فردوسی با سرودن وصیت نامه های فرمان روایان به دو مساله مهم اشاره دارد : 1 - فضایل اخلاق 2 - رذایل اخلاق در اکثر وصیت نامه ها، پادشاهان به جانشینان خود توصیه می کنند که هنگام فرمان روایی فضایل اخلاقی را مورد توجه قرار دهند و از رذایل بپرهیزند .

با توجه به معاصرسازی (contemporization) اسطوره و تاکید پساساختارگرایان (post structuralists) و هرمنوتیک های نو که تاکید را بر رمزگشایی (decode) و تاویل و تفسیر مخاطب از پیام گذاشته اند، در این پژوهش، نگاهی جدید و مدرن به یک اسطوره کهن انداخته می شود و ارتباط این اسطوره با قوانین فیزیک مدرن، از جمله قوانین نیوتن، مورد سنجش قرار می گیرد.

زبان فارسی از جمله زبانهایی است که بخش بسیار بزرگی از واژه های جدیدش را از طریق فرآیند ترکیب می سازد . هدف اصلی در این مقاله بررسی چگونگی ترکیب (الگوی ساخت) اسمها و صفات مرکب است . بدین منظور ابتدا بحث با تعریف واژه و انواع آن و تعریف مختصری از ترکیب آغاز می شود ، سپس انواع واژه های مرکب (درون مرکز،برون مرکز،متوازن) و توضیح هر یک از آنها که در کتاب اسم و صفت مرکب در زبان فارسی اثر علاءالدین طباطبایی ذکر شده ، بیان می شود. طباطبایی در کتاب خود برای هر یک از واژگان مرکب الگو های ساختی آورده است . در این مقاله بعد از ذکر هر یک از الگو ها، نمونه هایی که با بررسی اشعار سپهری و اخوان بدست آمده مطرح و در نهایت با هم مقایسه می شود . در بررسی ها نمونه هایی بدست آمد که الگوی ساخت آنها مطابق با الگوی ذکر شده ، نبود و همچنین تعدادی اسم مرکب که ترکیب آنها مغایر با تعاریف بود ، وجود داشت . در این مقاله علاوه بر ذکر این نمونه ها ، نتایج کلی که نشان دهنده میزان استفاده شاعران از انواع واژه های مرکب می باشد و عواملی که موجب زیبایی اشعار این دو شاعر شده ، بیان می شود .

دوره صفویه یکی از ادوار مهم ادبی ایران به شمار می رود، در این دوره، اشعار زیادی از طبع باریک اندیشان خیال پرور تراوش کرده، که از هر حیث قابل مطالعه می باشد. یکی از موضوعات مهم ادبی، که قابل بحث و بررسی است، مساله تکرار است. تکرار یکی از ویژگی های شعر در همه سبک ها بوده، که از قدیم الایام، مورد توجه گویندگان و نویسندگان پارسی زبان قرار گرفته است؛ البته تکرار در سبک هندی به مراتب بیشتر از سبک های شعری دیگر به چشم می خورد و جزء مختصات این سبک محسوب می گردد. به یقین می توان گفت که هیچ شاعری را در این عهد نمی توان یافت که گرد و غبار تکرار بر دامان آثارش ننشسته باشد، در میان شعرای عهد صفوی دو سه تن هستند که به کثرت شعر مشهورند، طالب آملی از جمله آنهاست، وی از ذوق خلاق و استعداد بی نظیر خدادادی برخوردار است، اما این امر مانع از آن نشده، که عندلیب گلشن آمل، از چنبر تکرار رهایی یافته باشد؛ در ادامه، این سوال مطرح می شود که آیا تکرار در اشعار طالب آملی آن قدر گسترده و زیاد است که بتوان آن را جزء ویژگی سبکی شعرش به شمار آورد؟ با بررسی هایی که در دیوان اشعار طالب به عمل آمده، می توان بیان کرد که گونه های مختلف تکرار لفظی از قبیل؛ تکرار قافیه و ردیف و حتی تکرار مصاریع در اشعار شعرای هندی، به ویژه در دیوان طالب بسامد بیشتری دارد؛ این مقاله با روش تحلیلی و توصیفی به بررسی انواع تکرار لفظی موجود، در اشعار طالب می پردازد.

بین پاره‏ای از متون ادبی و سیاست پیوندی وجود دارد که انکارناپذیر است. این دو بر هم تاثیر و تاثر دارند. نفوذ کلام می‎تواند خربنده‎ای را دگرگون کرده، چنان همتی به او بخشد که به حکومت برسد؛ سیاست هم می‎تواند با بی‎توجهی به هویت ملی قوم خود و شیفتگی در برابر قومی دیگر، زبان نیاکانش را در وادی خاموشان مدفون سازد و یا در گسترش آن بکوشد. گاه در برش‎هایی از زمان این مهم، نقش پررنگ‎تری دارد. این دوگونه حالت در زمان محمود غزنوی رخ می‎دهد که بازتاب نهاد وزارت است. در مقاطع مختلف وزرا با راه‎کارهای گوناگون از جمله تشویق علما و شاعران، تاسیس کتابخانه و مراکز علمی- فرهنگی به گسترش زبان کمک می‎کردند. بدین‎منظور صله‎بخشی به شاعران رسمی متداول بود که هم آوازه‎طلبی خود را سیراب می‎کردند و هم به ادبیات رونق می‎بخشیدند. پوسته‎ی ظاهری یکی از حکایات مثنوی برخورد متفاوت دو وزیر با شاعران است. در این پژوهش سعی می‎شود ضمن تحلیل حکایت مثنوی به بخشی از بازتاب عمل‎کرد وزرا در فرهنگ و زبان فارسی پرداخته شود.

در ادبیات مقابله ای پژوهشگر در پی آن است که با توجه به همگونی های واژگان، ترکیبات و مفاهیم در یک اثر هنری اثرگذاری ها و اثر پذیری های برجسته ی آن حوزه را آشکار سازد. در دوران سبک بازگشت قاآنی شیرازی شاعری موفق در تقلید از شاعران گذشته ی فارسی زبان بوده و از بسیاری از آنان در دیوان خویش نام برده است. حافظ در این میان تاثیر چشم گیری بر قاآنی داشته و قاآنی ابیاتی از حافظ تضمین کرده و غزلی از حافظ را نقیضه ساخته است و در به کارگیری واژگان، ترکیبات و مفاهیم غزل های خواجه ی شیرازی ناخودآگاه و یا آگاه نقش داشته و بسیاری از غزلیات خواجه را تقلید کرده است. در این مقاله، با اشاره به عصر قاآنی و سبک بازگشت چگونگی اثرگذاری حافظ بر قاآنی بررسی و تجزیه و تحلیل شده است.

در مقاله پیش رو تلاش گردیده تا با رویکردی آکادمیک به پیدایش هنر مدرن و وجوه و ویژگی های آن و سبک های تاثیرگذار بر این دوره اشاره شود. تحولاتی که در نیمه دوم قرن نوزدهم در حوزه های صنعت (از جمله اختراع و تکامل صنعت و هنر عکاسی از 1839 به بعد و تکامل سیستم های ارتباطی) ، علم و فلسفه ، اقتصاد و سیاست صورت گرفت، افکار و عقاید هنرمندان مدرن را تحت تاثیر قرار داد.کثرت سبکهای گوناگون یا (ایسم ها) که از ویژگی های هنر مدرن است ، در اواخر قرن نوزدهم تا اوایل قرن بیستم بر افق های هنری حاکم بود. تاریخ هنر مدرن معمولا براساس جنبش های هنری نقل می شود؛ امپرسیونیسم، کوبیسم ، فوتوریسم ، اکسپرسیونیسم و سوریالیسم به عنوان سبک های هنری تاثیرات بسیاری را بر هنر مدرن از خود برجای گذاشتند.با مروری اجمالی بر این سبک ها و ذکر تاثیرات آنها و هنرمندان اثر گذار این مکاتب به تحلیل و بررسی و دلایل ظهور و افول آنها پرداخته شده است.

روزگار درازیست که میان پژوهشگران خاور و باختر این بحث جریان دارد که ازوپ کیست؟ و لقمان کدام است؟ نگارنده در این نوشتار پس از قبول واقعیت تاریخی شخصیت لقمان حکیم به عنوان پیش فرض، به صورت عمده به نقد نظرات و مقایسه هایی می پردازد که در آن لقمان حکیم با شخصیت معروف افسانه ای یا تاریخی یکی پنداشته شده است و سپس انتساب کتاب امثال لقمان که در دنیای غرب با نام لقمان حکیم شهرت یافته و نیز وجود حقیقی لقمان با ویژگی قصه پردازی مورد تردید قرار گرفته است. درپایان احتمال بروز افسانه ها و تمثیل هایی بر ساخته با نام لقمان حکیم ، مطرح و توجیه شده است