نشریه مطالعات نقد ادبی
پیاپی 16 (پاییز 1388)

منظومه های نحوی جایگاه ویژه ای در ادبیات عربی و آموزش علم نحو دارند. مشهورترین این منظومه ها الفیه ی ابن مالک (م.672) است. ولی پیش از او احمد بن منصور یشکری (م.370)؛ حریری (م.516) و ابن معطی (م.628) منظومه های تعلیمی خود را در علم نحو سروده اند. اما نخستین منظومه ی نحوی از آن خلیل بن احمد (م.170) است در 293 بیت که در این نوشتار به ویژگیهای آن اشارت رفته است.

تاثیر، تاثر، تبادل و تعامل، از جمله مولفه های مهم و اثرگذار در شکوفایی پدیده های انسانی و اجتماعی است. تاثیر متقابل و سازنده فرهنگ ها، اندیشه ها و گرایش های گوناگون علم و دانش در یکدیگر به عنوان پدیده های ارزنده و سازنده نیز امری است آشکار. با نگاهی گذرا به چگونگی مناسبات میان قرآن کریم و ادبیات، به عنوان گرایشی از دانش، میزان تاثیر دولت قرآن در قلمرو ادبیات فارسی و عربی بدان پایه است که در قالب کتاب ها، مقالات و سخنرانی ها بدان پرداخته شده و کرسی درسی نیز بدان اختصاص یافته است؛ اما آنچه در این مقال به طور محوری بدان پرداخته شده، گذری بر نقش برجسته شعر در اعتلا و شکوفایی تفسیر قرآن کریم است. در این نوشتار، ضمن گذری بر چند تفسیر، به اجمال به نقش شعر در تفسیر کشف الاسرار و عده الابرار میبدی پرداخته شده است.

دراین مقاله به بررسی تطبیقی دیدگاه ملاصدرا واسپینوزا درباره چیستی وجاودانگی نفس پرداخته شده است . ملاصدرا واسپینوزا باتوجه به اصول ، تعاریف وروش فلسفی خود به بقای نفس معتقدند وآن را جاویدان می دانند ملاصدرا برای جاودانگی نفس ازاصل حرکت جوهری استفاده می کند واسپینوزا از اصل صیانت ذات (کوشش برای حفظ ذات) بهره می گیرد . اسپینوزا نفس راجوهر نمی داند بلکه آن را صفت یا حالتی ازعلم خداوند بشمار می آورد وچون علم خداوند جاویدان است نفس نیز بواسطه آن جاویدان خواهد شد . درصورتی که ملاصدرا معتقد است که نفس جوهر است ودارای دومرتبه وجودی وحادث به حدوث بدن است . درابتدای حدوث ، وجودی جسمانی دارد ولی دراثر حرکت جوهری استکمال پیدا می کند وبه مرتبه تجرد عقلانی می رسد ودراین مرتبه نیازی به بدن ندارد وتاابد باقی وجاویدان خواهد ماند

در این مقاله ابتدا به کوتاهی به معرفی ابراهیم گلستان و آثار و سبک او پرداخته شده است؛ سپس کوشش شده است، وجوه بلاغی نثر آهنگین وی با تکیه بر نمونه هایی از آثارش نشان داده شود؛ بدین منظور هنجارگریزی های سبکی او در زمینه هایی همچون جابه جایی صفت، فعل و ضمیر و تکرار، بهره گیری از آرایه ی تشخیص، جلوه های تصویری و نمایشی، ایجاز و فشرده گویی، طنز و کنایه، چندمعنایی، نمادپردازی و در نهایت رسیدن به نثری آهنگین و شاعرانه بررسی شده است. در پایان، مباحث مطرح شده، جمع بندی و نتیجه گیری شده است.

اهمیت نسخه های خطی، در شناخت جامعه در دوره های مختلف تاریخی، امری است که بر کسی پوشیده نیست. متون ادبی ما در بردارنده اطلاعات باارزشی از آداب، سنن، فرهنگ و اعتقادات هر دوره بوده، مسیر شناخت تحولات فکری، سیاسی و ساختارهای حکومتی آن دوره را بر ما هموار و روشن می کند. این پژوهش به معرفی و بررسی یکی از نسخه های خطی « الفیه »میرزا محمد تقی تبریزی متخلص یه نیر می پردازد که از شاهکارهای ادبی در حوزه طنز و سخره ادبی به شمار می آید. مقاله حاضر ضمن معرفی این نسخه، به درون مایه و نوع ادبی آن می پردازد.

داستان رستم و سهراب که در زمره داستان های پهلوانی و تراژیک شاهنامه است به نوعی تجلیگاه اندیشه و کردار رستم است و رستم در این داستان به خود مجال بروز نفس را نمی دهد، او مظهر مردی و کرامت انسانی است و فضاهایی که شاعر برای محقق شدن رویدادهای خود برگزیده است مملو از صوفیانگی است. در این داستان اسطوره و پهلوانی، با عرفان به سختی با یکدیگر درآمیخته اند؛ و رستم با سختی هایی که در جریان کشتن نفس و مجاهده در این راه متحمل می شود، طی طریق وادی های صعبناک عرفانی را به ذهن انسان می آورد. او در این داستان برتری معنویی دارد که غمنامه رستم و سهراب را مبدل به میدان جهاد با نفس می کند. این داستان رمزگونه، به سبب پرداخت عالی اشخاص، واکنش قهرمانان، فضاسازی، دیالوگ های دقیق و ژرف، در ادبیات ما جایگاه والایی دارد و در تاریخ داستانی ما بی همتاست، و از نتایج به دست آمده از آن تصفیه و تزکیه نفس، و در نتیجه رسیدن به آرامش درونی و صفای باطن است.

مفهوم تعهد نزد نویسندگان فرانسوی ریشه در تحولات سیاسی و اجتماعی قرن نوزدهم فرانسه دارد. مانند بسیاری از شاعران و نویسندگان نسل رمانتیک، ویکتور هوگو نیز نویسنده ای متعهد بود، اما این تعهد نزد او به شیوه ای خاص در آثارش متبلور می گردید؛ زیرا که هوگو به عنوان یک نویسنده در کنار خلق آثار ادبی، خود شخصا" به معنای واقعی درگیر مسایل سیاسی و اجتماعی جامعه ی خویش بود. هوگو دارای لقبی چون "پر دو فرانس" بوده و علاوه بر آن از سالهای 1845 تا 1885 یعنی تا آخرین روزهای عمر خویش نماینده ای فعال در مجلس ملی و مجلس سنای فرانسه بود. در تریبون همین مجامع مختلف بود که هوگو سخنرانی های سیاسی می کرد و در نقش یک خطیب و سخنرانی پر شور به عنوان متفکری مبارز جلوه می نمود. هدف ما در این مقاله این است که حالت های نمایشی ویکتور هوگو را از ورای سخنرانی های سیاسی اش مورد بررسی قرار دهیم. به عبارت دیگر می خواهیم بدانیم که آیا ارتباط و یا تشابهی میان سخنرانی های سیاسی هوگو با سخنان و کلام قهرمانان داستانی و نمایشی وی وجود دارد؟ در این مقاله سعی می کنیم نشان دهیم که هوگو در بیان و ارایه ی خطابه های سیاسی خود تا چه حد از قهرمانان داستان ها و نمایش نامه های خویش الهام می گرفته است و اینکه این نحوه از سخنرانی های سیاسی - نمایشی چه تاثیری بر مخاطبانش داشته است.