نشریه طبیعت ایران
سال هشتم شماره 3 (پیاپی 40، امرداد و شهریور 1402)

حریم رودخانه یا کران رود از اکوسیستم های ماندابی است که با توجه به کمیت و کیفیت آب، شرایط اقلیمی، میزان و نوع دخالت انسان دارای ظرفیت تنوع زیستی و چرخه های حیات منحصر به فرد است. ارزش این نوع اکوسیستم در ایران، که در کمربند خشک کره زمین قرار دارد، بسیار بالاست. عبور یک رودخانه از یک بیابان خشک، نه تنها بستر حیات بخشی برای تنوع زیستی وابسته به خود را ایجاد می کند، زمینه حمایت از حیات اطراف خود را نیز فراهم می کند، به همین دلیل است که رودخانه در روند تکامل سکونتگاهی انسان، بستر شکل گیری تمدن محسوب می شود. با وجود داشتن جایگاه تمدن سازی از یک طرف و بودن بستر برای جریان حیات از طرف دیگر، این اکوسیستم در ایران، یا نادیده گرفته شده، یا خوب درک نمی شود. ما عملکرد خوبی در مدیریت محیط های طبیعی خود نداریم، اما، در حفظ و نگهداری رودخانه ها در مقایسه با سایر اکوسیستم ها، به مراتب بدتر عمل کرده ایم و این ناشی از نبود شناخت، یا دانش ناکافی ما از این نوع اکوسیستم هاست، بنابراین، در چهارچوب برنامه های حفاظتی و احیای سازمان منابع طبیعی کشور، اثری از نام اکوسیستم رودخانه نیست. با توجه به اینکه عرصه رودخانه ها در حیطه مدیریت آب و در اختیار وزارت نیرو است، تمرکز صرف روی استحصال آب و داشتن نگاه صرف مهندسی، مکانیکی و سازه ای در هیدرولوژیست های فعال در این بخش چه در سازمان های اجرایی و چه در مراکز علمی، پژوهشی و آموزشی مزید بر علت است. این در حالی است که در میان رویشگاه های ماندابی، اکوسیستم کران رودها یکی از پیچیده ترین هاست که به شناخت عمیق نیاز دارد. با توجه به تنوع اقلیمی، زمین شناسی، توپوگرافی، جغرافیایی گیاهی و شدت و نوع مدیریت انسانی در ایران، رودخانه ها از ظرفیت تنوع زیستی متفاوتی برخوردار هستند. در مقیاس اکوسیستمی، شناخت این سیستم حیاتی ضروری است. تهیه نقشه پوشش گیاهی و پایش آنها در این رابطه، شناخت ساختاری پوشش گیاهی، مطالعه تنوع زیستی، شامل تنوع گونه های گیاهی، ماهی ها، دوزیستان، خزندگان، پرندگان، پستانداران، حشرات، میکروارگانیسم ها و دینامیزم آنها در ارتباط با پدیده تغییر اقلیم، خشک سالی، تحولات سیستم طبیعی هیدرولوژیکی و مدیریت انسان به ویژه مدیریت آب از جمله مطالعات و پژوهش های پایه ای در رابطه با این موضوع است. ضروری است متکی بر اطلاعات پایه ای، ضمن تحلیل عملکرد، رویکرد و نگرش حاکم بر گذشته مدیریتی آنها، رویکرد مدیریتی پایدار و سازگار با محیط طبیعی و با تکیه بر مدیریت اکوسیستمی، برنامه حفاظت، احیا و توسعه این نوع از اکوسیستم های ماندابی ارایه شود.

کشت و مصرف گل محمدی (.Rosa damascene Mill) در ایران سابقه ای طولانی دارد و ایران یکی از خاستگاه های آن است (Chevallier, 2001).اعتقاد بر این است که تقطیر گل محمدی برای تولید اسانس در اواخر قرن هفتم پس از میلاد آغاز شده و ایران تا قرن شانزدهم، تولید کننده اصلی اسانس رز بوده و آن را به سراسر جهان صادر می کرده است (Tabaei-Aghdaei et al., 2007؛ Rusanov et al., 2005؛ Guenther, 1952).در حال حاضر، ایران و پس از آن ترکیه و بلغارستان، از بزرگ ترین تولیدکنندگان گل محمدی در جهان محسوب می شوند. بیش از 70درصد گل محمدی دنیا در ایران تولید می شود و می توان گفت مهم ترین گیاه دارویی در ایران، پس از زعفران، گل محمدی است.سطح زیر کشت وسیع گل محمدی در کشور، سابقه دیرینه گلاب گیری سنتی، تولید گلاب و اسانس در سطح صنعتی و از آنها مهم تر خواص دارویی و عطر خوش بوی گل محمدی، مصرف وسیع گلاب و سایر فراورده های گل محمدی در بین مردم ایران و کشورهای دیگر، به ویژه کشورهای همسایه، باعث اهمیت ویژه این گیاه در کشور شده است (سفیدکن، 1396).

سرمایه داری و کمونیسم، بیش از یک قرن و نیم با یکدیگر ستیزه کرده اند و به نظر می رسد که امروزه این نبرد به پایان خود رسیده باشد. در حال حاضر، جایگزین سومی به نام تمدن اکولوژیک (Ecological civilizatione) پدید آمده که بسیار جذاب است و نه به دست افراد یا عواطف و منافع طبقه خاص، بلکه با عنوان نوع دوستی، استدلال و دانش راهبری می شود. تمدن اکولوژیک از دل علوم طبیعی بیرون آمده و آشکار است که ما بدون کمک این جهت گیری تازه، نمی توانیم به پیش برویم. آنچه مسلم است، امروزه هر گفت وگوی احتمالی از وضعیت تمدن در زمانه ما، باید با برتری دادن به علوم طبیعی و به ویژه اکولوژی و معضلات کره زمین آغاز شود.تمدن اکولوژیک، رشد اقتصادی و توزیع ثروت را که از جمله مسایلی هستند که سرمایه داری و کمونیسم، مدت ها بر سرآنها با هم به منازعه پرداختند، به چالش می کشد. تمدن اکولوژیک به جای اینها، بر بوم سپهر تاکید می کند و در جستجوی آگاهی از همه اکوسیستم ها و انواع حیات روی زمین است و مسیولیت در برابر اینها را آموزش می دهد. تمدن اکولوژیک ما را به پیوندزدن سعادت کره زمین با سعادت نوع بشر یا هرچه می تواند دال بر ثروت یا عدالت باشد، فرا می خواند.این همان چیزی است که می توانیم امری تخیلی اش بنامیم و درواقع، چشم اندازی است از پیشرفت علمی و فناورانه که در خیر عموم مردم است (Jasonoff, S. & Kim, S-H. 2015). امور تخیلی، پیشران های اصلی تاریخ نیستند، بلکه بیشتر پاسخ هایی فرهنگی به رخدادهای مادی اطراف ما هستند. در این صورت است که تغییرات ناشی از افزایش شمار انسان ها و تمایلات آنان، آب وهوا و دیگر اکوسیستم های زمین را مختل می سازد. از آنجا یی که نه Adam Smith و نه Karl Marx این تغییرات را تجربه نکرده اند، چگونه می توانند برای برون رفت از شرایط، ما را راهنمایی کنند؟.

سالانه بیش از یک چهارم جنگل ها و منابع طبیعی کشور در حال تخریب هستند تا خانه یا کارخانه ای بنا شوند. چنانچه با همین سرعت به راه خود ادامه دهیم، تا چند سال آینده، دیگر زمین تحمل هیچ انسانی را نخواهد داشت! چرا که منابع محدود آن به طور کامل تمام خواهد شد و اثری از جنگل ها، اقیانوس ها، فضای سبز و باغ های زیبا باقی نخواهد ماند.براساس آمار پایگاه اطلاع رسانی شهرسازی و معماری، مساحت کل ساختمان هایی که روی این کره خاکی بنا شده است، چیزی حدود یک ششم از عرصه های آبی اعم از رودخانه ها، دریاچه ها، دریاها و اقیانوس ها را به خود اختصاص داده است. پیشرفت هر کشور وابسته به فعالیت های عمرانی در آن کشور است که امروزه، با پیشرفت تکنولوژی و افزایش جمعیت، ساخت و سازهای متعددی در سراسر دنیا انجام می شود، به طوری که هر روزه با احداث ساختمان های بلندمرتبه روبه رو هستیم و بدیهی است این فعالیت ها، ضایعاتی را نیز به دنبال خواهد داشت.

در سال های اخیر کاهش بارندگی و بروز خشک سالی‎ ها سبب شده است، شرایط برای فرسایش بادی در کشور مهیا شود. کویر میقان یکی از کانون های بحرانی فرسایش بادی در استان مرکزی است. قره‎ داغ (.Nitraria schoberi L) یکی از اثربخش ترین گیاهان در تثبیت شن های روان است. در سال‎های اخیر خشکیدگی پایه‎ های قره‎داغ در کویر میقان کاملا محسوس است و مطالعه و پژوهش پیرامون شناسایی عوامل خشکیدگی ها ضروری است. برای شناسایی عوامل زنده و غیرزنده خسارت زا، آفات و بیماری های قره ‎داغ در کویر میقان طی سال های 1401-1398 بررسی شد. نتایج این تحقیق نشان داد، مهم ترین عامل در خشکیدگی پایه‎ های قره‎ داغ کاهش سطح آب‎های زیرزمینی در منطقه است. سایر عوامل مانند آفات (سوسک چوب خوار، موش، زنجره، آفات نوظهور و...) و خسارت آفرود در درجه های بعدی اهمیت قرار دارند.

پروژه‎ های جنگل‎کاری و ایجاد پارک های جنگلی در مناطق خشک نیازمند انجام مطالعات دقیق منابع پایه شامل بررسی‎های اقلیمی، وضعیت منابع آب، بررسی شرایط خاک و زمین و تطبیق شرایط منطقه با نیازهای گونه های گیاهی و نیاز آبی آنها، تعیین حداقل و حداکثر دمای قابل تحمل برای گونه های پارک های جنگلی اکوسیستم جنگلی هستند که منشا آنها طبیعی، نیمه ‎طبیعی یا انسان ساخت است و برای اهداف مختلفی مثل تفرج، حفظ طبیعت و در شرایط استثنایی، تولید چوب استفاده می شود. امروزه پیشنهاد گونه های مناسب برای پارک های جنگلی از اهمیت ویژه ای برخوردار است، با توجه به حساسیت های انتخاب گونه مناسب، ضروری است تمام جوانب از قبیل نیازهای آبی، اقلیمی و خاکی در این مهم در نظر گرفته شود. هدف از این پژوهش، پیشنهاد گونه های مناسب برای مناطق کویری، گرم و خشک با توجه به نیازهای اکولوژیکی به منظور احیا و استفاده از مزایای پارک جنگلی در منطقه جنوب ورامین است. با توجه به ویژگی های اقلیمی و خاکی و سایر شرایط منطقه مورد مطالعه، گونه های پده، گز، آتریپلکس، سالسولا، انواع توت و گل طاووسی، گونه های مناسب و قابل پیشنهاد برای کاشت در این مناطق هستند.

با توجه به اهمیت تنوع زیستی و ارتباط آن با منابع طبیعی و محیط زیست تصمیم بر آن شد تا در این شماره نشریه طبیعت ایران، به موضوع تنوع زیستی و اهمیت آن، عوامل موثر بر تنوع زیستی در سطح ملی و بین المللی و کنوانسیون های مربوطه پرداخته شود. در این ارتباط میزبان آقای دکتر اسکندر زند هستیم، که پیش از این رییس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی و مرجع ملی کنوانسیون تنوع زیستی کشور بودند، همچنین، آقای دکتر عادل جلیلی رییس سابق موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، که تاکنون مطالعات و پروژه های زیادی را در خصوص تنوع زیستی گیاهی کشور اجرا کرده اند و طرح هایی را نیز در دست اجرا دارند، در این گفت وگو حضور دارند و از نظرات ایشان بهره خواهیم برد.

بیست و هشتمین کنفرانس متعاهدین کنوانسیون تغییر اقلیم (COP28) از روز پنجشنبه 30 نوامبر تا روز سه شنبه 12 دسامبر 2023 میلادی (9 تا 21 آذر ماه سال 1402) در محل Dubai Expo City ابوظبی در امارات متحده عربی برگزار می شود.امارات پس از مصر دومین کشور در خاورمیانه است که میزبان نشست COP خواهد بود. UNFCCC این تصمیم را پس از آن اتخاذ کرد که امارات متحده عربی از طرف گروه آسیا- اقیانوسیه در COP26 در گلاسکو، اسکاتلند در سال 2021 مورد حمایت متفق القول قرار گرفت. امارات متحده عربی یک تولیدکننده بزرگ نفت و گاز است، رییس اجلاس COP28 سلطان الجابر است که رییس شرکت ملی نفت (و گاز) ابوظبی (امارات) ADNOC (Abu Dhabi National Oil Company) است. انتصاب الجابر به عنوان رییس COP28 در ژانویه، انتقادات زیادی را برانگیخت. گاردین در ماه آوریل فاش کرد که امارات متحده عربی دارای سومین برنامه بزرگ خالص صفر در جهان برای توسعه نفت و گاز است. پیش بینی می شود، بیش از هشتاد هزار شرکت کننده، شامل 140 رییس دولت و بیش از پنج هزار نفر از رسانه های حرفه ای در این نشست حضور یابند. به گفته دکتر سلطان احمد الجابر، وزیر صنعت و فناوری پیشرفته و فرستاده ویژه برای تغییرات آب و هوا، COP28 مصادف است با روز ملی امارات متحده عربی که 2 دسامبر است (GMI).

پیش تر در مورد مفهوم اولویت به صورت عام و پیچیدگی مقوله گیاهان دارویی و نیاز به تعیین شاخص های روشن در موضوعات مختلف مرتبط با کشت و صنعت گیاهان دارویی، همچنین، نیاز به داشتن آمار صحیح برای تعیین اولویت این دسته از گیاهان مطلبی نوشته بودم (سفیدکن، 1399). در مطلب دیگری به لزوم استفاده از گیاهان دارویی و معطر بومی و انحصاری ایران برای افزایش سهم کشور از تجارت جهانی گیاهان دارویی اشاره کردم (سفیدکن، 1400). اما به راستی از میان بیش از 2000 گونه گیاه دارویی کشور، کدام گیاهان در اولویت هستند؟ کدام گیاهان ارزش صادراتی دارند؟ کدام ها باید برای توسعه کشت و فراوری انتخاب شوند؟ اقلیم مناسب کشت برای این گیاهان در کشور کجاست؟ امکان صنعتی شدن و فراوری برای کدام یک از این گیاهان وجود دارد؟ چه گیاهانی در طب سنتی مورد مصرف قرار می گیرند؟ در حال حاضر در داروهای طبیعی رسمی کشور و صنایع آرایشی بهداشتی از کدام گیاهان استفاده می شود؟ برداشت کدام یک از گیاهان از طبیعت بر اساس قوانین و مقررات جاری، مجاز یا غیرمجاز است؟ چه گیاهانی توسط مردم مصرف خانگی دارند و در عطاری ها عرضه می شوند؟ آیا منبعی برای دستیابی به این اطلاعات وجود دارد؟ خوشبختانه جواب مثبت است.

جنگل های آمیخته هیرکانی (Caspian Hyrcanian mixed forests) یک زیست منطقه با مساحت 5،500 کیلومترمربع در زیست بوم جنگل های مختلط پهن برگ حاشیه جنوبی دریای مازندران و کناره شمالی سلسله جبال البرز است که در کناره جنوبی و جنوب باختری بزرگ ترین دریاچه جهان در بخش هایی از 5 استان شمالی ایران و در دو کشور ایران و جمهوری آذربایجان قرار دارد (رضا، 1365؛ 1378). شوربختانه تاکنون از مجموع پوشش گیاهی این جنگل ها تنها 49درصد باقی مانده است. هم اکنون جنگل های هیرکانی، زیست بوم 296 گونه پرنده و 98 گونه پستاندار است. همچنین، 150 گیاه بومی درختی و بوته ای نیز در آن یافت می شوند (ثبت جهانی جنگل های هیرکانی، 1398). این جنگل ها از منطقه پارک ملی هیرکان در جمهوری آذربایجان آغاز می شوند و تا استان خراسان شمالی در ایران امتداد می یابند و در ایران، زیرنظر مشترک سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، سازمان حفاظت محیط زیست ایران و سازمان میراث فرهنگی حفاظت می شوند.در هجدهمین روز مهر ماه سال 1346 شمسی در مرکز منطقه هیرکان و حاشیه جنگل های سرسبز هیرکانی، در منزل کشاورزی مومن به نام محمد میرزا اسپهبدی در روستای پاردکلا از توابع بخش دودانگه شهرستان ساری، فرزند پسری چشم به دنیا گشود که نام او را کامبیز نهادند و چون بارش برف سپید، شادی را به فضای این خانه به ارمغان آورد. کودکی کامبیز مانند سایر روستازادگان گذشت. او تحصیلات دبستانی خود را در زادگاهش به پایان رساند. تحصیلات سه ساله راهنمایی را به سختی و با تحمل مشکلات بسیاری چون عبور از دو رودخانه بدون پل در روستای همجوار و تحصیلات چهار ساله دبیرستان را در رشته تجربی و نزد پدربزرگ جنگلبانش در شهر ساری سپری کرد. هم زمان در امور مزرعه به پدر و در کارهای خانه به مادر کمک می کرد.

Scorzonera alborzensis یکی از گونه های انحصاری و نادر است که تاکنون، تنها از یک نقطه در کشور (استان مازندران: حد فاصل بلده و نور، کوه سیاه سنگ، 3023 متر) جمع آوری و گزارش شده است. جنس .Scorzonera L متعلق به تیره کاسنی (Asteraceae) بوده و دارای 19 گونه انحصاری در ایران است. براساس شیوه نامه اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN)، سطح تحت اشغال، میزان حضور، کیفیت رویشگاه، اندازه جمعیت، وضعیت زادآوری طبیعی و جایگاه حفاظتی این گونه تعیین شد. سطح تحت اشغال (AOO) و میزان حضور گونه در محدوده انتشار آن (EOO) برای این گونه با اندازه گیری میدانی در تنها رویشگاه آن (محل تیپ) 01/0 کیلومترمربع برآورد و تعداد افراد بالغ نیز بین 15 تا 20 عدد با زادآوری بسیار کم مشاهده شد، به این ترتیب این گونه در بحران انقراض (CR) قرار می گیرد. انجام عملیات عمرانی (راه سازی) و چرای بی رویه دام در رویشگاه این گونه از جمله عوامل تهدید کننده حیات این گونه هستند، بنابراین حفاظت از این گونه با قرق رویشگاه توسط سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور ضروری است. به علاوه حفاظت در خارج از رویشگاه از طریق نگهداری بذر در بانک ژن منابع طبیعی و کاشت و پرورش بذور در باغ گیاه شناسی ملی ایران نیز باید انجام شود.

پژوهشگران روش جدیدی را کشف کردند که می توان با استفاده از آن پوسته های زیستی خاک را، که در اثر فعالیت های انسانی تخریب شده اند، بازسازی و تکثیر کرد.پوسته های زیستی نقش مهمی در حفظ سلامت خاک و پایداری اکوسیستم دارند، اما هم اکنون در معرض هجوم عوامل مخرب زیادی قرار دارند. فعالیت های انسانی از جمله فعالیت های کشاورزی، توسعه شهرنشینی و ایجاد سیستم حمل و نقل بین شهری منجر به تخریب پوسته های زیستی خاک می شوند که ادامه این روند در طولانی مدت، آسیب پذیری و شکننده بودن محیط زیست را در پی خواهد داشت. همچنین، تغییرات اقلیمی با توانایی سازگاری با دامنه زیاد تغییرات حرارتی و شدت تابش های خورشیدی به ویژه در مناطق خشک، تنش های زیادی را بر استقرار پوسته های زیستی خاک وارد می کنند.پوسته های زیستی خاک اکوسیستم های پیچیده ای هستند که پژوهشگران به تازگی تحقیقات خود را درباره آنها آغاز کرده اند. آنها با اتصال ذرات کوچک تر به یکدیگر باعث افزایش پایداری خاکدانه و کاهش هدررفت خاک سطحی در اثر نیروی فرساینده باد و آب می شوند. پوسته های زیستی خاک طی فرایند تثبیت نیتروژن اتمسفری، گاز نیتروژن موجود در هوا را جذب و به آمونیاک قابل دسترس گیاهان تبدیل می کنند و بدین ترتیب به چرخه عناصر مغذی کمک می کنند. سیانوباکتری ها به عنوان یکی از گروه های تشکیل دهنده جامعه پوسته های زیستی، مسیول اصلی فرایند تثبیت نیتروژن در خاک هستند. فعالیت فتوسنتز در پوسته های زیستی منجر به جذب دی اکسیدکربن از جو و ترسیب کربن در خاک می شود. این فرایند برخی از اثرات تغییرات اقلیمی ناشی از انتشار دی اکسید کربن مازاد را در اتمسفر کاهش می دهد. همچنین، پوسته های زیستی باعث افزایش ظرفیت نگهداشت سطحی خاک، نفوذ بیشتر آب در خاک و کاهش رواناب سطحی می شوند. این امر دسترسی به آب را برای گیاهان و سایر موجودات در اکوسیستم های خشک آسان تر می کند. در نهایت، پوسته های زیستی، جامعه متنوعی از میکروارگانیسم ها هستند که به افزایش تنوع زیستی و انعطاف پذیری اکوسیستم کمک می کنند.

براساس نتایج پژوهش های جدید در دانشگاه پورتسموث (Portsmouth)، عنکبوت های تارتن می توانند از آفات پروانه ای مخرب محصولات تجاری مهم مانند گوجه فرنگی و سیب زمینی تغذیه کنند. شب پره مینوز گوجه فرنگی با نام علمی Tuta absoluta، در برابر تعداد زیادی از حشره کش های شیمیایی مقاوم شده است که این امر خسارت های فراوانی را برای انسان و محیط زیست به همراه دارد، بنابراین، برای مبارزه با طغیان این آفات، اتخاذ رویکردهای مختلف از جمله کاربرد دشمنان طبیعی بسیار ضروری است.محققان دانشگاه پورتسموث استفاده از عنکبوت های تارتن استوایی را با نام علمی Cyrtophora citricola، به عنوان عامل کنترل آفات بررسی کردند. علت انتخاب این گونه از عنکبوت ها، فعالیت گروهی آنها، بی خطر بودن آنها برای انسان، همچنین تولید تارهای گسترده و وسیع برای به دام انداختن طعمه است.

گیاهان نیز مانند حیوانات برای سازگاری با اکوسیستم سیاره ای که در اختیار بشر است، تلاش می کنند. حفاظت از گونه های گیاهی، معمولا مقرون به صرفه تر و راحت تر از حیوانات است، هرچند گاهی نقش اساسی آنها در تقویت سیستم های غذایی، سوخت و پزشکی، نادیده گرفته می شود. یک اکولوژیست گیاهی در نشریهTrends in Plant Science ، رویکردی را برای جلوگیری از انقراض گیاهان در آینده در سرتاسر جهان پیشنهاد کرد، که شامل آموزش بیشتر کارشناسان گیاهی، ساخت متاهرباریوم آنلاین (online metaherbarium) و ایجاد ریز ذخیره ها (microreserves) است.هرباریوم های آینده، به عنوان یک منبع دیجیتالی مشترک و جهانی با دسترسی آزاد، منابع با ارزشی را برای ارزیابی جمعیت های گیاهی، تنوع و غنای رویشگاهی و روند تغییرات پوشش گیاهی در طی زمان ارایه می دهند.

با نگاهی گذرا بر شش دهه فعالیت های «تثبیت شن های روان در ایران»، امروزه می توان برآیند دستاوردهای حاصل از بیش از نیم قرن «تاغ کاری» را، که عموما مترادف با تثبیت شن قلمداد شده و با همت بلند و زحمات فراوان صدها کارشناس و سایر دست اندرکاران فعالیت های اجرایی انجام شده است، مشاهده کرد. کارهایی که با بهره گیری از نتایج مطالعاتی و تحقیقاتی ده ها اندیشه ورز و پژوهشگر، با صرف بیش از صدها میلیارد تومان هزینه، در پهنه ای به وسعت چند میلیون هکتار در سطح مناطق خشک و بیابانی کشور انجام شده است. بدون تردید این فعالیت ها را می باید با وجود فراز و فرودهای بسیار و مطرح شدن دیدگاه های متفاوت درباره آنها، اقداماتی ارزشمند و کارا، در رابطه با ممانعت از حرکت ماسه های روان، کاستن از بروز نسبی پدیده گردوغبارهایی که دارای منشا داخلی هستند، مقابله با بیابان زایی، حفاظت، بازسازی و بازآفرینی پوشش گیاهی در پهنه هایی از مناطق بیابانی کشور قلمداد کرد، کارهایی که به نوبه خود اثرات مثبتی را در توسعه پایدار بخش هایی از سرزمین ما به همراه داشته است.