ماهنامه اکتشاف و تولید نفت و گاز
پیاپی 209 (اردیبهشت 1402)

داده های کمی وکیفی، هنگامی که حجم بالایی داشته باشد نیازمند ساماندهی و مطالعه آماری خواهند بود. در این میان هنگامی که اطلاعات بعد زمانی- مکانی دارند، پیچیدگی ساماندهی آنها بصورتی که بتوان با روش های علمی حداکثر استفاده را از آنها برد، بسیار بیشتر است. همچنین وجود عدم قطعیت در تصمیم گیری های مربوط به فرآیندهای اکتشافی اجتناب ناپذیر است. به نظر می رسد با انبوه اطلاعاتی که تاکنون از فعالیتهای اکتشافی بدست آمده در کنار نرم افزارها و سخت افزارهای قدرتمند امروزی، این امکان فراهم شده  باشد تا با طراحی و ایجاد پایگاه داده مکانی مناسب، بتوان علاوه بر افزایش دقت و سرعت بخشیدن به امور مطالعاتی و تصمیم گیریهای کارشناسی به سطوح بالاتری از اطلاعات  دست یافت، که این خود می تواند به کاهش عدم قطعیت در فعالیتهای اکتشافی و معرفی اهداف جدید به طور چشم گیری کمک کند. از طرفی حجم بالای داده ها و تناقضات موجود در سطوح اطلاعاتی چاه های اکتشافی که بر اثر بازه زمانی زیاد و تغییرات تکنولوژی ایجاد شده است، باعث صرف زمان زیادی برای انجام مطالعات و تصمیم گیری های کارشناسی می گردد. هدف این مطالعه طراحی یک سیستم تصمیم‏یار مکانی است تا با استفاده از داده های بدست آمده از چاه های اکتشافی تصمیم گیریهای جدید چه از نظر زمانی و چه به لحاظ عدم قطعیت بهبود یابد.  این سیستم با تلفیق یکپارچه اطلاعات و مدلسازی های زمین آماری قادر است به پرسش های مکانی و غیر مکانی مورد نیاز پاسخ داده و نتایج بدست آمده برای  بخشی از حوضه رسوبی زاگرس را مورد بررسی قرار داده و باعث شود در کوتاهترین زمان روند تکاملی و نتایج بدست آمده در یک ناحیه وسیع گردآوری شده و برای پیش بینی موقعیت اهداف اکتشافی آتی از آنها استفاده شود.

صنعت نفت همواره با مشکلات حفاری و هزینه بالای حفر چاه مواجه بوده است. استفاده از سیالات حفاری افرونی یک روش موثر برای کاهش میزان آسیب سازندی می باشد. سیالات حفاری افرونی با ساختار خاص میکروحباب ها در سیالات پایه باعث می شود بخوبی مقدار هرزروی گل به درون سازند کنترل شود. پایداری یکی از ویژگی های مهم جهت استفاده از میکروحباب ها در سیال حفاری می باشد.در این مقاله به منظور تعیین شرایط بهینه، فاکتورهای زمان، میزان غلظت پلیمرو سورفکتانت از مهمترین پارامترهای تاثیرگذار در نظر گرفته شده است.طراحی با نرم افزار Design Expert انجام شد. به دلیل موثر بودن سرعت اختلاط همزن مکانیکی روی rpm 5000 و زمان اختلاط 10 دقیقه در تمام آزمایشات ثابت در نظر گرفته شد. سپس تاثیر غلظت پلیمر و سورفکتانت بر خواص ریولوژی بررسی گردید. نتایج حاصله نشان داد، سیالات حفاری افرونی پایه روغنی در غلظت های  kg/m3 15 پلیمر (PLA) و 2 درصد مولی سورفکتانت (STS) دارای بیشترین پایداری در مقابل زمان هستند. تغییرات حجم کف و مایع تخلیه شده نسبت به زمان در سیال دارای غلظت بهینه سورفکتانت و پلیمر به عنوان غلظت های بهینه به دست آمد.افزایش غلظت سورفکتانت (STS) موجب افزایش هوای حبس شده و افزایش پلیمر (PLA)  موجب کاهش هوای حبس شده در سیالات افرونی پایه روغنی خواهد شد. همچنین افزایش غلظت سورفکتانت و پلیمر به افزایش قطر متوسط افرون ها منجر می شود. با افزایش غلظت پلیمر و کاهش هوای حبس شده و افزایش قطر متوسط حباب های افرونی در سیالات افرونی پایه روغنی می توان افزایش ضخامت پوسته افرون ها را نتیجه گیری کرد . بنابراین، در این تحقیق سعی شد پایداری سیالات حفاری افرونی پایه روغنی نسبت به زمان، شامل تغییرات حجم مایع تخلیه شده، درصد بازدهی، درصد هوای حبس شده و تغییرات اندازه افرون ها با زمان مشخص گردد.

خطوط لوله بدون در نظر گرفتن سیال جاری در آنها، بی شک یکی از اساسی ترین جنبه های زندگی مدرن بشری هستند. این مقاله با هدف تعیین مختصات دقیق عیوب خطوط لوله به رشته تحریر درآمده است. در مقاله حاضر در ابتدا یک مدل ریاضی از دینامیک یک توپک هوشمند حقیقی استخراج گردیده است. سپس با استفاده از قضیه تبدیل مختصات همگن، ماتریس های انتقال برای تبدیل مختصات توپک از دستگاه مرجع به دستگاه بدنی و بدست آوردن ماتریس انتقال جهانی برای توصیف موقعیت لحظه ای توپک استفاده شده است. در فرآیند ضبط اطلاعات مکانی در بازه های زمانی افزاینده، خطای توده ای موجود نیز مدل شده اند. با ترکیب اطلاعات بدست آمده از واحد اندازه گیری اینرسی و چرخ کیلومتر شمار خرابی های لوله تعیین موقعیت خواهندشد. به منظور بهبود دقت تعیین موقعیت عیوب مورد نظر، نشانگرهای مغناطیسی رو سطحی در بازه های مکانی با طول یکسان نصب می شوند. از این نشانگرهای مغناطیسی به عنوان نقاط مرجع ثانویه استفاده می شود تا از آن طریق بتوان خطای انباشته به وجود آمده در حین عملیات موقعیت یابی را حذف نمود. در پژوهش حاضر از روش ناوبری کور و ادغام اطلاعات بدست آمده از شبکه حسگرینگ اینرسایی داخلی، سه چرخ اودومتر و تعدادی نشانگر مغناطیسی رو سطحی استفاده شده است. به منظور صحت سنجی الگوریتم مکان یابی فوق، یک مطالعه شبیه سازی در محیط نرم افزار متلب در حضور نویزهای سفید مصنوعی انجام شده است. نتایج این شبیه سازی نشان دهنده کارآمدی روش ناوبری کور در حضور اغتشاشات تصادفی می باشد.

نانوذرات به دلیل خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاص ، در طیف وسیعی از صنایع و مراکز تحقیقاتی مورد توجه قرار گرفته اند. در حال حاضر، تمایل استفاه نانوذرات به منظور افزایش بازیافت نفت بسیار زیاد است. استفاده از نانوذرات می تواند با تغییر ترشوندگی سنگ، بهبود تحرک نفت و کاهش کشش سطحی  بین نفت-آب، به شدت به فرآیندهای ازدیادبرداشت کمک کند. این مقاله به بررسی کاربرد نانوذرات در فرآیند سیلاب زنی، تاثیر نانوذرات بر ترشوندگی و کشش بین سطحی، تحرک و پایداری نانوذرات تمرکز دارد. این مطالعه هم چنین مروری بر چندین تحقیق در مورد رایج ترین نانوذرات ها، خواص فیزیکی و مکانیکی و مزایای آن ها در ازدیادبرداشت ارایه می کند.

امروزه اثرات مخرب انتشار گاز های گلخانه ای و تغییرات اقلیم برای انسان قرن 21 پوشیده نیست. فناوری جذب و ذخیره سازی گاز CO2 با توجه به اثرات مهم در کنترل گرمایش دمای جهانی و رقابت پذیر کردن سوخت های فسیلی در کنار انرژی های تجدید پذیر، راهکاری ابتکاری و قابل اتکا ارایه می دهد. روش ازدیاد برداشت نفت با استفاده از تزریق گاز CO2 رابطه تنگاتنگی میان صنعت نفت و گاز و فناوری جذب و ذخیره سازی کربن پدید آورده است. پروژه های CO2-EOR نه تنها قابلیت تامین سبد انرژی دنیا را با افزایش تولید نفت از میادین را دارا هستند بلکه توانایی بالقوه ای در ذخیره سازی CO2 و کمک به اهداف زیست محیطی نشان می دهند. در طی دهه های گذشته تعداد پروژه های CO2-EOR  همواره در سراسر دنیا رو به رشد بوده است. بررسی چهار منطقه مهم دنیا از لحاظ انتشار گاز های گلخانه ای نشان داد که پروژه های CO2-EOR در سه منطقه قاره آمریکا، خاورمیانه و شرق آسیا مورد توجه ویژه ای قرار گرفته اند. هر منطقه وابسته به پتانسیل های جغرافیایی و زمین شناسی و البته سیاست های زیست محیطی مدنظر توانسته است از مزایای پروژه های CO2-EOR بهره مند شود. درحال حاضر سالانه در حدود 20 میلیون تن CO2 در کشور آمریکا به عنوان پیشگام در اجرای پروژه های CO2-EOR ذخیره و بیش از 100 هزار بشکه نفت در روز تولید می شود. افق های پیش رو تا سال 2030 نیز نشان می دهد پروژه های CO2-EOR  نقش پررنگ خود را در تولید نفت و ذخیره سازی کربن دی اکسید حفظ خواهند کرد و حتی در مناطقی مانند خاورمیانه و شرق آسیا رشد قابل توجه ای تجربه خواهند کرد.

گستره فعالیت های صنعت نفت و نیاز روز افزون این صنعت به فناوری های نوین با وجود تحریم های شدید علیه صنعت نفت ایران، نیازمند حرکت جدی و تحولی اساسی در این صنعت است که داشتن ظرفیت های دانش بنیان در این راستا یک الزام اساسی می باشد. براین اساس اخیرا موضوع دانش بنیان شدن صنعت نفت مطرح و رویکردهای مختلفی برای دانش بنیان کردن صنعت نفت در کشور ارایه شده است که بررسی اثربخشی و چالش های آنها الزامیست چراکه در غیر این صورت منابع و انرژی زیادی در مسیر دانش بنیان کردن صنعت نفت صرف مسیرهای مختلف خواهد شد اما هرگز صنعت نفت دانش بنیان محقق نخواهد شد. در این مقاله ضمن بررسی رویکردهای مختلف موجود و مطرح در کشور برای دانش بنیان کردن صنعت نفت به بررسی نقصان ها و چالش های هریک به منظور حصول به صنعت نفت دانش بنیان پرداخته می شود.نتایج نشان می دهد که حصول به صنعت نفت دانش بنیان بدون تحول در مدل کسب و کار شرکت های استقراریافته بزرگ صنعت نفت و به طور خاص شرکت های اصلی تولیدکننده در صنعت نفت محقق نخواهد شد و اگر قرار است دانش بنیان شدن صنعت نفت محقق شود باید بازیگران اصلی صنعت نفت که تعداد محدودی شرکت های استقراریافته بزرگ دولتی هستند، دانش بنیان شوند.

بهره وری سازمان های دولتی هر کشور، یکی از مهمترین مولفه های توسعه آن کشور محسوب می شود. همچنین، رسالت های مهمی مانند استفاده بهینه از منابع ملی، پاسخگویی و مسوولیت پذیری در مقابل شهروندان و رقابت جهانی، ضرورت و اهمیت توجه به نقش مولفه های بهره وری سازمان های دولتی ایران را افزایش می دهد. هدف از پژوهش حاضر بررسی نقش مولفه های بهره وری سازمان های دولتی در شرکت ملی نفت ایران می باشد. در این راستا ضمن مروری بر مفاهیم بهره وری، اثر بخشی و کارایی، با روش مدل سازی معادلات ساختاری به بررسی نقش مولفه های بهره وری سازمانی پرداخته شد. جامعه آماری شامل کارشناسان و مدیران شرکت ملی نفت ایران می باشد. حجم نمونه بر اساس تعداد 95 نفر جامعه آماری، 75 نفر به روش غیر احتمالی در دسترس تعیین گردید. جهت جمع آوری داده ها، از پرسشنامه استفاده شده است که روایی محتوا توسط اساتید و روایی سازه و ساختار توسط تحلیل عاملی تاییدی در نرم افزار smart pls و پایایی آن با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ در نرم افزار spss تایید شده است. در راستای تجزیه و تحلیل داده ها از مدل یابی معادلات ساختاری جهت تایید مولفه ها و اعتبار سنجی مدل استفاده شد. نتایج نشان داد کارایی با ضریب 0.94 و اثر بخشی با ضریب 0.99 معرف بهره وری سازمانی می باشند. همچنین نتایج بررسی ها در مولفه های اثر بخشی نشان داد به ترتیب اولویت، مولفه نتایج ناخواسته و کیفیت خدمات کارکنان  با ضریب 0.93، مولفه  بهبود خدمات و رضایتمندی با ضریب0.87 و مولفه وضعیت سازمان با ضریب 0.77  معرف اثر بخشی در حوزه بهره وری شرکت نفت می باشند.

گذار انرژی به مفهوم عبور از سیستم های تولید و مصرف انرژی مبتنی بر سوخت های فسیلی به سمت انرژی های تجدیدپذیر، پدیده ای است که آغاز شده و در آینده نیز ادامه خواهد داشت. پیامد این پدیده کاهش مصرف انرژی های فسیلی است که می تواند مدل کسب وکار شرکت های نفتی و درآمد های ارزی کشورهای بزرگ صادرکننده را با اختلال جدی مواجه سازد. بسیاری از شرکت های بزرگ نفتی برای کاهش آسیب پذیری نسبت به گذار انرژی از استراتژی سرمایه گذاری ملایم در انرژی های تجدیدپذیر و همچنین توسعه مدل کسب کار خود به سمت بخش پایین دست صنعت نفت و گاز و سرمایه گذاری در زنجیره ارزش استفاده کرده اند. کشورهای صادرکننده نیز برای کاهش آسیب پذیری ضمن سرمایه گذاری در انرژی های تجدیدپذیر، سرمایه گذاری بخشی از درآمدهای نفت در بخش های دیگر اقتصاد (صنعت و خدمات) را در پیش گرفته اند تا از این طریق به متنوع سازی بیشتر اقتصاد خود کمک کنند. با توجه به اینکه ایران نیز یکی از کشورهای صادرکننده نفت است، برای مواجهه هوشمندانه با پدیده گذار انرژی، سازوکارهایی از قبیل تلاش در جهت متنوع سازی بیشتر اقتصاد کشور، اختصاص بخشی از درآمدهای نفتی به سرمایه گذاری در دارایی های ارزش آفرین و تغییر ترکیب انرژی کشور در جهت افزایش سهم انرژی های تجدیدپذیر را در دستور کار قرار دهد.