نشریه طبیعت ایران
سال هشتم شماره 4 (پیاپی 41، مهر و آبان 1402)

مراتع در ایران، گسترده ترین و متنوع ترین اکوسیستم های طبیعی کشور را تشکیل می دهند. متاسفانه رویکرد «چرا محور» در آموزش، پژوهش و اجرا، در عمل سبب شده است، از یک سو این ظرفیت تنوع اکوسیستمی نادیده گرفته شود و از سوی دیگر به خاطر بی توجهی به تنوع ساختار اکولوژیک آنها و تحمیل یک نوع رویکرد مدیریتی، زمینه زوال آنها فراهم شود. علی رغم زحمات طاقت فرسا و شناخت تنوع گونه های گیاهی، حتی گیاه شناسان نیز نتوانستند آنچنان که شایسته است، این رویشگاه های منحصر به فرد را معرفی کنند. تنها تدوین فلور، یا مطالعات فلورستیک و سیاهه کردن گونه ها در جداول خنثی، اگرچه گام های اساسی و بزرگی هستند، برای معرفی این تنوع ساختاری اکولوژیک کافی نیستند. تصویب و اجرای طرح های پژوهشی بزرگ چون تدوین فلور ایران، بانک بذر خاک، بررسی رویشگاه های ماندابی، اکولوژی درمنه زارها، تعیین تنوع گونه ای مناطق آلپی، تهیه نقشه تیپ های گیاهی (شناخت)، تعیین جایگاه حفاظتی گونه ها، ارزیابی مراتع و درنهایت طرح پایش، زمینه اطلاعاتی گسترده ای را در بخش مرتع و گیاه شناسی فراهم کرده است که بتوان متکی بر داده های به دست آمده، پژوهش با رویکرد اکوسیستمی را مورد توجه جدی قرار داد.

بنا به گزارش های منتشرشده در شماره های پیشین نشریه طبیعت ایران، مقرر شد نتایج مرتبط با طرح «پایش اکوسیستم های مرتعی مناطق مختلف آب و هوایی» که از سال 1396 در دستور کار بخش تحقیقات مرتع قرار گرفت، در مراحل مختلف به چاپ برسد.تا به این مرحله، نتایج مرتبط با «رویشگاه های شور» و «علفزارها و چمنزارهای مناطق مرطوب و نیمه مرطوب شمال کشور» [که جزو اکوسیستم های ماندابی تلقی می شود]، در شماره های 38 و 39 منتشر شده است. ضمن اینکه در میزگرد اختصاصی طبیعت ایران، پیرامون نتایج حاصل از فاز اول پایش مراتع کشور و چگونگی استفاده از اطلاعات به دست آمده در مدیریت مراتع بحث و گفت و گو شد. در ادامه نیز مطابق با تقسیم بندی ارایه شده از اکوسیستم های مرتعی، نتایج مرتبط با سایر اکوسیستم ها ارایه خواهد شد.در این رابطه، مطابق با تصمیمات شورای مشورتی تدوین راهبردها و گروه راهبردی مرتع، بر اساس تغییرات عرض جغرافیایی، ارتفاع از سطح دریا، اقلیم و مدنظر قرار دادن گروه های عمده گیاهی ارایه شده در طرح شناخت مناطق اکولوژیک، پنج اکوسیستم کلان مرتعی شامل مناطق شبه ساوان، شوره ز ارها، درمنه زارها، گون زارها و مناطق مرتفع و آلپی شناسایی شدند. این اکوسیستم ها در نواحی جغرافیایی و گستره رویشی ایران پراکنش دارند و در زیر عنوان مراتع قرار می گیرند و تعاریف جهانی و طبقه بندی های مختلفی دارند. همچنین، در کنار این اکوسیستم های هویت دار، سایر اکوسیستم ها مانند اکوسیستم های ماندابی (وتلند)، ماسه زارها (تپه های شنی) و بدلندها (اکوسیستم های مارنی) نیز به صورت پراکنده در نقاط مختلف کشور گسترده شده اند

ناحیه صحارا- سندی، ناحیه وسیعی از بیابان ها و استپ های جهان است که از سواحل اقیانوس اطلس و مراکش تا بیابان های سند و پنجاب امتداد می یابد، از شمال به ناحیه مدیترانه ای، از جنوب به مدار راس السرطان و ناحیه سودان- دکان و از مشرق به ناحیه ایران- توران منتهی و محدود می شود.شامل ناحیه رویشگاهی نیمه گرمسیری خلیج و عمانی، بخشی از جنوب غربی و تمام سواحل جنوبی کشور است. عرض آن از غرب به شرق، زیاد و میزان بارندگی آن کم می شود. بارندگی در این ناحیه، معمولا در فصل زمستان روی می دهد و تابستان آن خشک و سوزان است. متوسط حداکثر دمای گرم ترین ماه سال نیز بین 38 تا 44 درجه سانتی گراد است.جنگل های این منطقه به دلیل شرایط نامساعد اقلیمی دارای تنوع گونه ای کمتر از منطقه هیرکانی، ارسبارانی و زاگرس هستند و گونه هایی مانند کرت و چش، به دلیل سریع الرشد بودن توسط افراد بومی و کشاورزان غرس می شوند. علاوه بر گونه های خشک زی، جنگل های مانگرو نیز در این منطقه وجود دارند و سطح چشمگیری از جنگل های منطقه را تشکیل می دهند.

در دهه های اخیر، رویشگاه های جنگلی، به خصوص در مناطق زاگرسی، همچون برخی دیگر از مناطق جنگلی دنیا، با خطرات متعددی از جمله خشک سالی، آتش سوزی، تغییر کاربری، قطع درختان، چرای بیش از اندازه دام و به ویژه حمله آفات و بیماری های گیاهی روبه رو بوده اند. مجموع این عوامل، درنهایت موجب کاهش سطح رویشگاه ها، کم شدن درصد پوشش تاجی و تراکم پایه های گیاهی در آنها، کاهش، یا نبود زادآوری در پوشش های گیاهی مهم، کهن سالی و پیرشدن توده های جنگلی، وقوع سیلاب، گرم شدن هوا و از بین رفتن برخی از گونه های کمیاب گیاهی و جانوری موجود در این عرصه ها، فرسایش خاک، کاهش ذخیره نزولات جوی و افت سطح ذخیره آب های زیرزمینی شده است.موجودات بیماری زا در جنگل های طبیعی (یعنی جنگل هایی که به طور طبیعی تولید مثل کرده اند و از گونه های درختی به طور طبیعی مهاجر یا بومی تشکیل شده اند)، از اجزای کلیدی اکوسیستم هستند که نقش مهمی را در تنظیم تنوع و توزیع گونه های گیاهی ایفا می کنند، اما وقوع بیماری های نوظهور در اکوسیستم های جنگلی دنیا و به موازات آن ایران، در طول قرن گذشته، به سرعت رو به افزایش است.نمونه هایی از این بیماری های ویرانگر در دهه های پیش، سوختگی شاه بلوط (Cryphonectria parasitica) به عنوان مهم ترین بیماری درختان شاه بلوط در استان گیلان و بیماری مرگ هلندی نارون (Ophiostoma ulmi and O. novo-ulmi)، که در اثر آن درختان نارون مناطق جنگلی کشور نظیر گلستان، مازندران، گیلان و ارسباران در دهه های پیش دچار زوال شدیدی شدند، بوده است.

پتانسیل یابی اراضی برای زراعت چوب به منظور برنامه ریزی برای آینده امری ضروری است، لیکن با توجه به تغییرات اقلیمی و دینامیک بودن موضوع چه از نظر بیوفیزیکی و چه از نظر اجتماعی و اقتصادی چالشی حساس است که باید به آن توجه شود. برای اجرای این پژوهش، ابتدا شاخص های اکولوژیکی گونه های صنوبر دلتوییدس و اورامریکن شامل: دما، بارندگی، خاک و فیزیوگرافی تعیین شد. سپس، داده های اقلیمی بارش و دما از ایستگاه های هواشناسی جمع آوری و لایه اطلاعات اقلیمی، لایه اراضی غیر جنگلی، لایه خاک و لایه وضعیت موجود صنوبرکاری ها تهیه شد. با تلفیق از روش AHP و دستور weighted overlay و intersect و وزن دهی با استفاده از روش درون یابی کریجینگ (interpolating) به هر یک از شاخص های اکولوژیک و با توجه به قابلیت زراعت دو گونه دلتوییدس و اورامریکن، مناطق با پتانسیل مناسب و نامناسب برای توسعه کشت صنوبر طبقه بندی و اولویت بندی شدند. نتایج نشان داد، پتانسیل توسعه صنوبر در استان گیلان به میزان 63806 هکتار است و به دو صورت دیم و دیم به همراه آبیاری تکمیلی طبقه بندی شده که 74/12335 هکتار آن به صورت دیم است.

در سه دهه گذشته، 180 میلیون هکتار از جنگل های جهان در نتیجه وقوع جنگل زدایی از بین رفته و بسیاری از خدمات اکوسیستمی جنگل ها در معرض خطر قرار گرفته است. احیاء و گسترش جنگل، یکی از موثرترین استراتژی ها در کاهش فشار ناشی از جنگل زدایی می باشد. از این رو در بسیاری از کشورهای جهان از جمله ایران، طرح های متعدد جنگل کاری به اجرا در آمده است. لیکن کمیت و کیفیت بسیاری از اراضی جنگل کاری شده، تحت تاثیر دخالت های انسانی، تنش های محیطی و شیوه های مختلف مدیریتی، با گذر زمان کاهش یافته است. آگاهی و نظارت مستمر بر برنامه های جنگل کاری، یکی از اصولی ترین سیاست های جنگلداری شناخته می شود. بر این اساس، پایش جنگل کاری های سنواتی شرق استان گلستان با استفاده از قابلیت های نرم افزار گوگل ارث به منظور تهیه نقشه جنگل کاری و شناسایی دلایل موفقیت و عدم موفقیت طرح های اجرا شده، در دستور کار قرار گرفت. مطابق یافته ها، 19377/39 هکتار جنگل کاری در شرق استان گلستان انجام گرفته که در این میان شهرستان مراوه تپه با بیش از 9256 هکتار، بالاترین میزان جنگل کاری را غالبا با گونه های سرو نقره ای، سرو زربین و کاج بروسیا به خود اختصاص داده است. وجود اقلیم و خاک مناسب در ناحیه گلیداغ شهرستان مراوه تپه و عرب داغ شهرستان کلاله، نقش عمده ای در موفقیت توده های دست کاشت این مناطق داشته است. لازم به ذکر است که قاچاق چوب، حضور دام، وقوع آتش سوزی، وجود موانع طبیعی و انسانی و بازدید مستمر، از دیگر عوامل موثر بر موفقیت یا عدم موفقیت برنامه های جنگل کاری در شرق استان گلستان بوده است.

گل محمدی یکی از ارزشمندترین و مشهورترین گیاهان دارویی جهان به شمار می رود. اسانس، گلاب و گل خشک از فراورده‎های صادراتی آن است. اسانس در صنایع عطرسازی، آرایشی و درمانی استفاده می شود و در بهبود افسردگی و طب سنتی کاربرد فراوانی دارد. گل محمدی در شمال غرب کشور در استان های آذری زبان نظیر آذربایجان ‎شرقی، آذربایجان ‎غربی، اردبیل، زنجان و همدان به قیزیل گول معروف است و جایگاه ویژه‎ای در زندگی مردم منطقه دارد. 10درصد سطح زیر کشت این محصول در کشور به آذربایجان ‎شرقی اختصاص دارد که بیش از 60درصد آن در شهرستان اسکو تولید می شود. نظر به ارزش افزوده بالای گل محمدی و سودآوری اقتصادی آن، توسعه کشت ارقام بومی گل محمدی استان آذربایجان‎ شرقی و سرمایه گذاری در صنایع جانبی و فراوری آن، علاوه بر اینکه فرصت خوبی را برای اشتغال زایی و رفع بیکاری جوانان ایجاد می کند، در حفاظت، کنترل و مهار سیلاب‎ها، جلوگیری از فرسایش خاک و حفظ و تقویت تنوع‎زیستی گونه‎های دارویی و مرتعی نقش موثری دارد.

با توجه به اینکه برنامه هفتم توسعه کشور برای بررسی و تصویب به مجلس شورای اسلامی ارایه شده است و برنامه های توسعه کشور به عنوان چراغ راه توسعه و تعیین کننده مسیر حرکت برنامه های سالانه هستند، بر آن شدیم تا در این شماره از نشریه طبیعت ایران، موضوع «منابع طبیعی و محیط زیست در برنامه هفتم توسعه کشور» را بررسی کنیم. در این نشست میزبان آقایان دکتر هادی کیادلیری رییس محترم دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه علوم و تحقیقات واحد تهران و مهندس محمد فیاض از اعضای محترم هییت علمی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور هستیم. طبیعت ایران:هدف از این گفت وگو بررسی برنامه های پیشنهادی در برنامه هفتم توسعه در موضوع منابع طبیعی و محیط زیست است. آیا این برنامه چالش های بسیار زیاد موجود در منابع طبیعی و محیط زیست کشور را در نظز گرفته است؟ آیا این برنامه می تواند راه حل های مناسب و چشم انداز قابل قبولی را برای عبور از این چالش ها ارایه کند؟جناب آقای دکتر کیادلیری، جناب عالی به خوبی می دانید در سال های اخیر با چالش های بزرگی مثل تغییرات اقلیمی، افزایش بیابان ها، بروز پدیده گرد و غبار، کاهش سطوح جنگل ها و مراتع، تغییرات کاربری، خشک شدن بسیاری از تالاب ها، کاهش شدید سطح سفره های آب زیرزمینی و فرونشست زمین و... مواجه بوده ایم. آیا در برنامه هفتم توسعه کشور به این چالش ها توجه شده است؟ آیا می توان امیدوار بود با این برنامه بتوان در سال های آینده این چالش ها را کنترل کرد یا اثرات آنها را کاهش داد؟ چالش هایی که هر کدام به تنهایی می توانند کشور را دچار بحران نمایند.

جنگل های مانگرو یکی از بوم‎سازگان های مهم با فراورده های متنوع و غنی در زنجیره های غذایی مناطق ساحلی هستند که منبع تامین انرژی محسوب می شوند و ‏کالاها و خدمات ‏فراوانی را با فواید اکولوژیک، اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و زیباشناختی در رابطه با تامین نیازهای جامعه فراهم ‏می کنند. جنگل های مانگرو یکی از حساس ترین و آسیب پذیرترین زیستگاه ها در مقابل مخاطرات محیطی و فشارهای انسانی به شمار می روند‎.‎‏ در مطالعه پیش رو سیمای طبیعی جنگل‎های مانگروی خمیر و قشم، همچنین محدوده های مدیریتی موجود در این منطقه بررسی شد. مطابق با بررسی های انجام شده برای حفاظت و برنامه ریزی در این رویشگاه طبیعی و ‏با توجه به پیشینه حفاظتی آن، نمی توان به مرزهای مدیریتی و تقسیمات ‏کشوری محدود شد، بلکه ضروری است این محدوده با در نظر گرفتن مرز بیولوژیک و پراکنش پوشش های جنگلی مانگرو، مورد حفاظت و مدیریت قرار ‏گیرد. بنابراین، مدیریت حفاظتی چندوجهی در رویشگاه منحصربه فرد مانگروی کشور ایجاب می کند تا در ‏چهارچوب طرح مدیریت، مبتنی بر ‏زون بندی رویشگاه، خدمات این بوم سازگان برنامه ریزی شود و ‏توسعه فعالیت های انسانی در این منطقه، در چهارچوب محدوده های مدیریتی و حفاظتی، ‏محور ‏توجه و برنامه ریزی قرار گیرد. ‏

پس از خاتمه ششمین دوره ارزیابی جهانی تغییر اقلیم (ar6) و ارایه گزارش های گروه های کاری مختلف توسط IPCC، مقدمات هفتمین دوره ارزیابی مجمع فراهم شد. دوره هفتم ارزیابی جهانی تغییر اقلیم (ar7) با انتخاب رییس و اعضای هییت IPCC آغاز شد. بر اساس تصمیمی که در چهل و هشتمین نشست برگزارشده در سال 2018 در کره، در مورد آینده کاری مجمع اتخاذ شده بود، در پنجاه و نهمین جلسه مجمع، که در روز 4 مرداد ماه 1402 (26 جولای 2023 میلادی) و در نایروبی کنیا برگزار شد، آقای پرفسور Jim Skea از انگلستان به عنوان رییس جدید IPCC انتخاب شد. تخصص ایشان انرژی پایدار از امپریال کالج لندن است.انتظار می رود، هفتمین دوره ارزیابی جهانی تغییر اقلیم بین پنج تا هفت سال طول بکشد و گزارش های آن در سال 2028 ارایه شود. اعضای مجمع انتظار دارند، گزارش های هفتمین دوره ارزیابی در تکمیل نیاز دومین گزارش سهام جهانی (the Global StockTake)، که در سال 2028 منتشر خواهد شد، به کار رود. سهام جهانی (GST)، که بند 14 توافق نامه پاریس به این مسیله اختصاص پیدا کرده است، در کنفرانس پاریس مورد بحث و تایید قرار گرفت. این موضوع در مجالی دیگر با شرح و توضیح بیشتری ارایه خواهد شد.اگر نگاهی به سوابق گزارش های ارایه شده داشته باشیم، می بینیم که هر دوره ارزیابی حدود پنج تا شش سال طول کشیده است. اولین گزارش ارزیابی جهانی تغییر اقلیم (Far- the First IPCC Assessment Report) در سال 1990 میلادی، دومین گزارش ارزیابی جهانی تغییر اقلیم (the Second Assessment Report -Sar) در سال 1995 میلادی، سومین گزارش ارزیابی جهانی تغییر اقلیم (Tar- the Third Assessment Report) در سال 2001 میلادی، چهارمین گزارش ارزیابی جهانی تغییر اقلیم (the Fourth Assessment Report -Ar4) در سال 2007 میلادی، پنجمین گزارش ارزیابی جهانی تغییر اقلیم (the Fifth Assessment Report -Ar5) در سال 2014 تا 2018 میلادی و ششمین گزارش ارزیابی جهانی تغییر اقلیم (the Sixth Assessment Report -Ar6) در سال 2023 میلادی ارایه شدند، هفتمین دوره گزارش ارزیابی جهانی تغییر اقلیم (Ar7) که تازه شروع شده است و احتمالا تا سال 2028 میلادی ارایه خواهد شد.

بی شک زعفران مهم ترین گیاه دارویی و ادویه ای ایران است. زعفران به عنوان گران ترین محصول کشاورزی و دارویی جهان، به دلایلی چون نیاز آبی کم در مقایسه با سایر محصولات کشاورزی، اشتغال روستاییان و جلوگیری از مهاجرت آنها، ارزش بالای دارویی و ادویه ای، سهولت نگهداری و حمل و نقل و از همه مهم تر درآمد بالای آن نسبت به سایر محصولات کشاورزی، یک محصول ویژه و قابل توجه به شمار می رود (سفیدکن، 1396).خاستگاه اصلی زعفران خاورمیانه است. قدمت زعفران را در ایران می توان به دوره هخامنشیان نسبت داد. در حال حاضر نیز، ایران یکی از مناطق اصلی کشت زعفران در جهان شناخته می شود. اصلی ترین مناطق کشت زعفران در ایران، استان خراسان رضوی و خراسان جنوبی است و بیش از 100 هزار خانوار در شهرهای قاین، بیرجند، تربت حیدریه، خاف، گناباد، بجستان، مشهد، تایباد، فردوس و سرایان به کشت زعفران مشغول هستند.ارزش اقتصادی زعفران باعث توسعه کشت زعفران از خراسان به استان های مختلف دیگری شده است، به طوری که سطح زیر کشت زعفران از 82 هزار هکتار در سال 1392 به بیش از 120 هزار هکتار در سال 1401 رسیده است که از این سطح، حدود 500 تن زعفران برداشت می شود. از دیگر استان های ایران که هم اکنون به کشت زعفران مشغول هستند، می توان استان های فارس، لرستان، زنجان، هرمزگان و قزوین را نام برد.

نوشتن از استاد فرزانه دکتر حسین ارزانی، که حدود سه دهه در محضر ایشان بوده ام، از جهاتی سخت است، از یک سو ممکن است نتوانم حق مطلب را ادا کنم و از سوی دیگر، با توجه به خاطرات بسیار و آموخته های فراوانی که از ایشان دارم، می توانم مطالب زیادی را ارایه کنم. اولین بار در سال 1374 شمسی و با درس سه واحدی مرتع داری، با استاد گرانقدر آقای دکتر حسین ارزانی آشنا شدم. درس مرتع داری از اولین دروس تخصصی مرتع است که در دوره کارشناسی رشته مرتع و آبخیزداری، دانشجویان را با مرتع و مرتع داری آشنا می کند و شاید گذراندن همین درس بود که من و بسیاری از هم دوره ای های دیگر را به گرایش مرتع داری علاقه مند کرد.

رشته کوه های زاگرس از نقاط داغ تنوع زیستی در جهان و رویشگاه صدها گونه گیاهی منحصربه فرد هستند. نیای چندین گونه گیاهی خوراکی مهم در دنیا در این کوه ها وجود دارد. Kelussia odoratissima یک گونه خوراکی ارزشمند انحصاری در ارتفاعات زاگرس مرکزی است که به تازگی به دانش گیاه شناسی معرفی شده است. اگرچه این گیاه به تازگی کشف شده است، ریشه عمیقی در فرهنگ قوم بختیاری دارد و از گذشته تا به امروز بخش مهمی از درآمد زندگی سکنه محلی از طریق آن تامین می شود. رشد جمعیت انسانی و پیامدهای آن بقای این گونه گیاهی مهم را با خطر جدی مواجه کرده است. در این پژوهش، وضعیت حفاظتی K. odoratissima بر اساس معیارها و شاخص های IUCN (شاخص B: محدوده جغرافیایی) بررسی شده است. نتایج حاصل از این مطالعه نشان می دهد، وضعیت این گیاه به درجه هشدار رسیده و هم اکنون در حال انقراض (Endangered/EN) است. هرچند بخش چشمگیری از عرصه پراکنش این گیاه به کمک جامعه محلی و سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور قرق می شود، هر ساله به صورت قانونی و غیرقانونی از این محدوده برداشت های بی رویه ای می شود. بنابراین، ضروری است تا بخشی از این محدوده، که دربردارنده گونه های انحصاری متعدد دیگری است، به مناطق حفاظت شده یا ذخیره گاه ژنتیکی تبدیل شود تا حاشیه کاملا مطمینی برای حفاظت از این گیاه ایجاد شود. همچنین، با توجه به گسستگی کاملا مجزای جمعیت های شناخته شده این گیاه، نگهداری بذور این جمعیت ها در بانک ژن منابع طبیعی و بانک ژن ملی کشور به شدت توصیه می شود. این گیاه سازگاری مناسبی در خارج از رویشگاه های طبیعی از خود نشان داده است. به این ترتیب که کشت و کار آن نیازمند آبیاری کم و هزینه های مراقبتی آن نیز پایین است. ازاین رو با توجه به ارزش غذایی- دارویی این گیاه، پتانسیل فوق العاده ای در امر تجاری سازی برای آن وجود دارد. بنابراین، ترویج هر چه بیشتر کاشت آن در مزارع توسط سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی برای حمایت و حفاظت از آن در رویشگاه های طبیعی بسیار مهم است و موجب بقای این گیاه و دست یابی به یک منبع اقتصادی و ارزی پایدار در این زمینه برای کشور خواهد شد.

گونه ی شنگ اسبی برفی Scorzonera nivalis Boiss. & Hausskn گیاهی علفی و متعلق به خانواده Asteraceae می باشد. این گونه بومی ایران و محدود به کوه شاهو و کوه های اورامان می باشد که در دامنه ارتفاعی 2300 تا 3150 متر از سطح دریا رویش دارد. جایگاه حفاظتی این گونه بر مبنای مولفه های اتحادیه جهانی حفاظت (IUCN) و داده های بدست آمده از نرم افزار GeoCAT (EOO= 339.736 km2; AOO= 4.41 km2) در طبقه Critically Endangered یا "در بحران انقراض " قرار می گیرد، این گونه پس از آنکه 156 سال پیش توسط بواسیه و هاوسکنخت معرفی شد، دیگر جمع آوری نشده بود و در سال 1391 برای دومین بار از کوه شاهو جمع آوری شد، مطالعات بعدی صورت گرفته در استان کردستان جمعیت های دیگری را از کوه های اورامان به نمونه های این گونه ارزشمند اضافه کرد. مهم ترین راهکار حفاظت از این گونه کمک به تکثیر آن از طریق بذر گیری و بذرپاشی در سایر رویشگاه های مشابه در کوه های شاهو و اورامان است. معرفی کوه شاهو به عنوان منطقه حفاظت شده توسط سازمان حفاظت محیط زیست، جلوگیری از ورود دام به بالای کوه، همچنین جمع آوری بذر و نگهداری آن در بانک ژن منابع طبیعی ایران از دیگر راهکارهای موثر در حفاظت از این ذخیره گاه ارزشمند است.

آیا تا به حال فکر کرده اید که چرا با غروب خورشید خسته می شوید؟ چرا برخی از گلبرگ های گل در روز باز می شوند و در شب بسته می شوند؟ یا حتی پروانه های شهریار  monarch butterflies چگونه می دانند که چه زمانی به جنوب مهاجرت کنند؟ موجودات زنده با مکانیسمی به نام ساعت شبانه روزی یا ساعت سیرکادین (circadian clock) می توانند پیش بینی کنند که ساعت چند است. در گیاهان حدود 20 تا 30 ژن شناخته شده است که با استفاده از علایم محیطی مانند نور و دما، در عملکرد ساعت سیرکادین دخالت دارند.پژوهش هایی که توسط دیمیتری نوسینو (Dmitri Nusinow) و ماریا سورکین (Maria Sorkin)، از مرکز علوم گیاهی دانفورت Danforth)) انجام شده، یک کمپلکس پروتیینی جدید را در Arabidopsis spp. شناسایی کرده است که در پاسخ به سرد شدن هوا در غروب، ساعت سیرکادین را تنظیم می کند. نتایج تحقیقات آنها در نشریه Plant Physiology در سال 2023 به چاپ رسیده است.سورکین نویسنده اول مقاله می گوید: «ساعت برای گیاهان ضروری است تا به محرک های دما به درستی پاسخ دهند، با تغییرات دما سازگار شوند و از تنش جان سالم به در ببرند». او ادامه می دهد: «ما کمپلکس پروتیینی جدید RVE8-LNK-COR را شناسایی کردیم که پاسخ به دما را تنظیم می کند. این سه پروتیین با خنک شدن هوا در عصر با هم بر هم کنش می کنند و زنگ غروب را برای گیاه به صدا در می آورند». نوسینو می گوید: «گروه تحقیقاتی ما در حال پژوهش روی کمپلکس پروتیینی در زمان های مختلف روز است».

بر اساس مقاله جدیدی از دانشگاه بینگهمتون (Binghamton)، دانشگاه ایالتی نیویورک، مورچه ها نقش کلیدی را در احیای جنگل ها بازی می کنند. اگر در اوایل فصل بهار، در میان یک جنگل کهن سال قدم بزنید، گل های وحشی را خواهید دید که با رنگ های جذاب خود در کف جنگل می درخشند و منظره خیره کننده ای را به نمایش می گذارند. اما در جنگل های جوان تر، گیاهان فصلی مانند تریلیوم، زنجبیل وحشی، بنفشه و خون ریشه یا سرخ بن (bloodroot) کمتر دیده می شوند. دلیل این موضوع ممکن است به برخی از ساکنان جنگل ها یعنی مورچه های جنگلی (Aphaenogaster sp.) مربوط باشد که درخشندگی کمتری دارند.کارملا بونو (Carmela Buono)، کاندیدای دکترای علوم زیستی دانشگاه بینگهمتون، توضیح داد: «هرچند افراد زیادی این مورچه ها را نمی شناسند، آنها شاه کلیدهای انتقال بذور گیاهان هستند».بیش از 95درصد از جنگل های ایالت نیویورک، از جمله منطقه حفاظت شده دانشگاه بینگهمتون، جنگل های ثانویه ایجادشده در زمین هایی هستند که زمانی برای کشاورزی پاک سازی شده بودند. اگرچه بخش هایی از این جنگل های احیا شده، مانند اشکوب بالایی، به خوبی بازسازی شده اند، جنبه های دیگر تنوع زیستی را از دست داده اند، به ویژه زمانی که صحبت از گیاهان زیر اشکوب مانند گل های وحشی و بومی می شود.

تحقیقات اخیر نشان داده است، جنگل زدایی سبب کاهش بارندگی در بخش های وسیعی از مناطق استوایی می شود. ساکنان جوامع محلی جنگل های استوایی اغلب نسبت به این موضوع که نابودی درختان باعث گرم تر و خشک تر شدن آب و هوا می شود، معترض هستند و این در حالی است که پژوهشگران تاکنون نتوانسته اند، ارتباط منطقی را میان نابودی پوشش گیاهی و کاهش بارندگی پیدا کنند.گروه تحقیقاتی دانشگاه لیدز (Leeds) برای نشان دادن ارتباط میان نابودی پوشش درختی جنگل های استوایی با کاهش بارندگی طی 14 سال گذشته، از ترکیب داده های تصاویر ماهواره ای جنگل زدایی و بارندگی استفاده کرد. برآوردهای این گروه تحقیقاتی تا پایان قرن حاضر نشان داد، اگر نرخ جنگل زدایی در کنگو به همین روال ادامه یابد، میزان بارندگی 8 تا 12 درصد کاهش می یابد و در نهایت تاثیر چشمگیری بر تنوع زیستی، کشاورزی و حتی تهدید حیات جنگل های کنگو، به عنوان یکی از بزرگ ترین ذخایر کربن جهان، در پی خواهد داشت.کالوم اسمیت (Callum Smith) پژوهشگر دکترای دانشکده زمین و محیط زیست دانشگاه لیدز و نویسنده اصلی این مقاله معتقد است، این بررسی ها شواهد مناسبی برای حفاظت جنگل ها در برابر قطع های یک سره کنترل نشده محسوب می شوند. جنگل های استوایی توسط الگوهای بارندگی محلی و منطقه ای، خود نقش مهمی در تنظیم چرخه های آبی این منطقه به عهده دارند، این جنگل ها برای بقای خود وابسته به رطوبت هستند و سایر نواحی جنگلی باقی مانده تحت تاثیر آب و هوای خشک تر قرار می گیرند. افزایش کمبود آب و کاهش عملکرد محصولات کشاورزی در زندگی ساکنان محلی از جمله اثرات کاهش بارندگی های حاصل از جنگل زدایی در نواحی استوایی است. در مطالعه انجام شده، پژوهشگران تاثیر نابودی جنگل ها را در سه ناحیه از مناطق استوایی (آمازون، کنگو و آسیای جنوب شرقی)، که در معرض تغییرات سریع کاربری زمین بودند، توسط تحلیل تصاویر ماهواره ای سال های 2003 تا 2017 برای شناسایی مناطقی که با قطع یک سره درختان از بین رفته بودند، مطالعه و بررسی کردند. در ادامه داده های بارندگی حاصل از تصاویر ماهواره ای این نواحی نیز با بارش مناطق همجواری که جنگل های آن از بین نرفته بود، مقایسه شد.

کتاب «بوم شناسی بانک بذر خاک» توسط آقای دکتر رضا عرفانزاده تهیه و تدوین و توسط دانشگاه تربیت مدرس در سال 1399 منتشر شده است. مجموعه پیش رو، حاصل نتایج پژوهش های بیش از ده سال نگارنده و دانشجویانی است که در زمینه اکولوژی بانک بذر خاک و ارتباط آن با دیگر عوامل محیطی و روش های اندازه گیری آن انجام داده اند. درواقع، بانک بذر خاک، بخشی از فلور یک منطقه است و همانند پوشش گیاهی روزمینی باید مورد توجه قرار گیرد. اهمیت بانک بذر زمانی مشخص می شود که در اثر تخریب رویشگاه ها و به دنبال آن از بین رفتن پوشش طبیعی، این ذخایر ژنتیکی محفوظ مانده در خاک، در شرایط مساعد سبب احیای اراضی تخریب یافته می شوند.با توجه به اینکه این مجموعه اولین کتابی است که در زمینه بانک بذر خاک در ایران منتشر شده است، بهتر بود نگارنده درمورد تاریخچه مطالعات بانک بذر، به ویژه در ایران، مطالبی را ارایه کند. اولین مطالعه بانک بذر خاک در ایران به حدود 20 سال پیش مربوط می شود. در آن زمان طرح مشترکی میان موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور با دانشگاه Sheffield انگلستان برای مطالعه بانک بذر خاک ذخیره گاه بیوسفر ارسباران اجرا شد و مقالات حاصل از آن (در سال های 2001 و 2003)، اولین مطالبی بود که در موضوع بانک بذر خاک در کشور منتشر شد. پس از آن پژوهش های مختلفی در موسسه، همچنین در دانشگاه ها شروع شد که کتاب پیش رو نتایج تحقیقات انجام شده در دانشگاه تربیت مدرس است.کتاب «بوم شناسی بانک بذر خاک» در 269 صفحه و در 7 فصل شامل تعاریف و اهمیت بانک بذر خاک، نمونه برداری از خاک برای تخمین بانک بذر، تجزیه و تحلیل روش های به دست آوردن بانک بذر خاک، طبقه بندی بانک بذر خاک، ویژگی های بانک بذر خاک، عوامل موثر بر بانک بذر خاک و کاربرد آمار چندمتغیره در تحلیل داده های بانک بذر خاک با استفاده از R تالیف شده است. فصل اول به ارایه مفاهیم و تعاریف بانک بذر خاک، اهمیت مطالعه بانک بذر و کاربرد بانک بذر خاک در اراضی زراعی ازجمله مدیریت علف های هرز از طریق بانک بذر خاک، همچنین کاربرد بانک بذر خاک در اراضی طبیعی و ارتباط آن با حفظ تنوع گیاهی، حفظ ذخایر ژنتیکی و احیای پوشش گیاهی پرداخته است.