نشریه رهیافت فرهنگ دینی
پیاپی 17-18 (بهار و تابستان 1401)

فراخواندن اجباری امام رضا علیه السلام به طوس منجر به مهاجرت سادات بسیاری به ایران شد. یکی از این سادات حضرت احمد بن موسی علیه السلام است. بیش از هزار و دویست سال است که منطقه فارس متبرک به وجود احمد بن موسی (ع) است. او یکی از شخصیت های معنوی و بزرگ شیعه به شمار می رود. حضرت سید امیر احمد (علیه السلام) ملقب به «شاهچراغ» و «سید السادات الاعاظم»، فرزند بزرگوار امام کاظم (علیه السلام) و برادر امام رضا (علیه السلام) است. نقش حرم مطهر شاهچراغ (ع) در اوضاع سیاسی و اجتماعی شهر شیراز بسیار پررنگ است. در وقایع سیاسی ایران، شیراز، مرکزی برای بست نشینی، فرماندهی نیروها، اجتماع معترضان سیاسی و بسیج توده های اجتماعی بوده است. با توجه به جریان های سیاسی کشور و اهمیت مبارزات سیاسی مردمی در این مقاله با بررسی بست نشینی ها در شاهچراغ به نقش فرهنگی و اجتماعی حرم مطهر شاهچراغ (ع) در جریان های سیاسی کشور پرداخته می شود.

امام خمینی با روشن بینی و قدرت تسلط بر اندیشه های اسلام ناب محمدی و با به کار گرفتن آن ها در تبیین حکومت اسلامی و جایگاه ولایت فقیه در عصر مدرن، نقش ویژه ای را در حوزه اندیشه سیاسی به خود اختصاص داده اند. تا قبل از انقلاب اسلامی، در خواب هم نمی شد پیش بینی کرد که روزی حکومت به ظاهر پیچیده نظامی و مستبد محمدرضاشاهی سقوط کند و این چنین به زباله دان تاریخ فرو رود. نظریه پردازان داخلی و خارجی هر کدام از دیدگاه خاص خویش به بررسی علل و عوامل پیروزی انقلاب پرداخته اند. اما بدون تحلیلی همه جانبه و منسجم از اندیشه های سیاسی شیعه، خصوصا مکتب عاشورا و دکترین مهدویت و ارایه آن در قالب گفتمان ولایت فقیه و حکومت اسلامی در عصر غیبت، نمی توان انقلاب اسلامی را تفسیر صحیح و همه جانبه ای کرد. نگارنده  این پژوهش  رخداد عظیم انقلاب را مرهون اندیشه های سیاسی امام خمینی (ره) و آبشخور فکری اصلی ایشان یعنی مکتب اسلام (عاشورا و مهدویت) دانسته و به دنبال اثبات آن می باشد. بر این اساس واضح و بدیهی است که به عوامل سطحی و مقطعی جهت پیروزی انقلاب اعتقادی ندارد. نگارنده مهم ترین مبانی و پایه های فکری شیعه در وقوع انقلاب اسلامی وپیروزی آن را در سه مولفه اصلی می بیند:1) عصر غیبت و جایگاه ولایت فقیه.2) عدم مشروعیت قدرت سیاسی (رژیم شاه) 3) نفی قدرت حاکم بر اساس اندیشه مکتب امام حسین (ع) و پارادایم کربلا.

اخلاق یکی از محوری ترین ارکان جامعه به حساب می آید؛ انبیاء الهی مبعوث شدند تا اخلاق را در عالم فراگیر نمایند چنانکه پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) هدف مبعوث شدنشان را تکمیل کردن مکارم اخلاق بیان می کنند؛ از طرفی کتاب شریف نهج البلاغه به این مساله به طور ویژه پرداخته است تا جاییکه امیرالمومنین (علیه السلام) در عهدنامه مالک اشتر در کنار هر دستور حکومتی یک یا چند دستور تربیتی اخلاقی دارند؛ وجود مضجع شریف امام رضا (علیه السلام) و امامزادگان عظیم الشان در ایران اسلامی به ویژه بارگاه ملکوتی شاهچراغ (علیه السلام) نعمت های بزرگ و ظرفیت های ملکوتی و نورانی هستند که خداوند تبارک و تعالی برای هدایت جامعه در اختیار ما قرار داده است؛ بنابراین بر افرادی که سهمی در تولیت این اعتاب مقدسه دارند لازم است که در جهت معرفی هرچه بهتر این ذوات مقدسه تلاش نمایند؛ از سویی ظرفیت خدمت رسانی در این آستان بسیار حایز اهمیت است به طوریکه در نگاه عوام مردم ایشان نماینده ذوات مقدسه محسوب میگردند پس شایسته است در راستای ارتقای اخلاقی این ظرفیت مهم گامی برداشته شود؛ در این نوشتار سعی شده است که اصول اخلاقی لازم جهت اعتلای اخلاقی خدمت رسانی به اعتاب مقدسه از منظر نهج البلاغه در قالب سه مهارت مبنایی-شناختی و مهارت رفتاری و مهارت معنوی تبیین گردد تا سهمی هرچند ناچیز در اعتلاء فرهنگ خدمت رسانی اعتاب مقدسه داشته باشد.

آموزه های اخلاقی مجموعه ای از خلق و خوها و ملکات نفسانی انسان می باشد که فضایل و رذایل منشعب یافته از آن است. قرآن کریم مجموعه ای از ارزش های اخلاقی را، چه از نوع فردی و چه اجتماعی به بشریت عرضه کرده و انسان ها را به سوی این ارزش های والای انسانی دعوت نموده است. لازمه این امر دوری از رذایل و کسب فضایل می باشد. این مقاله با روش مطالعات کتابخانه ای و به شیوه توصیفی-تحلیلی بیان می دارد، در هر دو قسم از سور مکی و مدنی قرآن کریم آموزه های اخلاقی مطرح گشته اند. لحن تند و شدید سور مکی دال بر طرد رذایل و فردسازی اخلاق در جامعه آن عصر دارد، اما  لحن ملایم و خفیف سور مدنی دال برکسب فضایل و اجتماعی سازی اخلاق در آن بازه زمانی است. بنابراین استنباط می شود، رعایت اصول و ارزش های اخلاق فردی و پایبندی به آن، شاکله و متن زندگی اجتماعی را شکل می دهد و نقش مهمی در شکل گیری و هویت یابی اخلاق اسلامی دارد.

هدف پژوهش: 

تبیین و بررسی شخصیت عارف بزرگ شیعه آخوند ملافتحعلی سلطان آبادی از منظر بزرگان و علمای شیعه می باشد.

روش پژوهش: 

مروری و به صورت مطالعه اسنادی و کتابخانه ای می باشد.

یکی از برجسته ترین شخصیتهای عرفان شیعی که از شهر اراک و استان مرکزی برخاسته و در عصر خود پرچمدار طریقت و سیر و سلوک اصیل الهی و عرفان شیعی بوده است، آخوند ملا فتح علی سلطان آبادی، شیخ عالم جلیل و مفسر بی بدیل قرآن، عالم ربانی و ابوذر ثانی و مخزن اخبار و تفسیر آیات قرآن، چنان جایگاهی نزد بزرگان دین داشت که مراجع بزرگ آن زمان، نهایت تکریم را از وی به عمل می آوردند. ملافتحعلی سلطان آبادی در تفسیر قرآن تبحر خاصی داشت. گاهی برای برخی آیات، معانی متعددی بیان می کرد که علمای ممتاز آن را تفسیر تازه می دانستند. آخوند ملافتحعلی سلطان آبادی در راه احیای معارف قرآن و اهل بیت (ع) و پرورش و هدایت ده ها تن از شیفتگان و عاشقان فرهنگ اهل بیت (ع) تلاشهای فراوانی داشته است. ایشان باتوجه به اینکه مربی شایسته اخلاق و استاد معرفت و عرفان بود و معمولا اهل این رشته به تربیت نفوس و مسایل فردی و معنوی می پردازند از خدمت به مردم و اهتمام به مسایل اجتماعی و توجه به آبادی و آبادانی غافل نبود. وی مردی قناعت پیشه و همیشه فردی آرام بوده است و از همگان به نیکی‏ یاد می‏کرده است. آخوند سلطان آبادی با اینکه به خاطر خلوص نیت، تواضع و کمال معنوی و روحانی، امتیازات علمی و عملی و مقامات عالیه خویش را مخفی نگه می داشت، و تلاش می نمود که ابعاد بلند شخصیت علمی و معنوی اش علنی نگردد، بزرگان و شخصیت نگاران متعهد گوشه هایی از منزلت آن رادمرد الهی را به قلم آورده اند.

بست نشینی در بقاع متبرکه سابقه کهن دارد. مردم ایران از دیرباز از جور ظالمان و مستبدین به بقاع متبرکه که به عنوان مکان امن تلقی می شد پناه می بردند. حرم حضرت احمد بن موسی (ع) در شیراز یکی از همین مکان های امن بود که معترضان سیاسی برای نشان دادن اعتراض و یا امنیت جانی به این مکان مقدس پناه می بردند. دقیقا مشخص نیست که معترضان سیاسی برای اولین بار در چه زمانی در بقعه احمد بن موسی (ع) به بست نشستند، اما به طور مشخص در منابع تاریخی اشاره به حضور بست نشینان هنگام اشغال شیراز در عصر افاغنه دارد. بیشترین موارد بست نشینی در حرم مطهر مربوط به عصر قاجاری است. در مقاله پیش روی به روش توصیف همراه با تحلیل و شیوه گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای به نقش حرم مطهر در در تحولات سیاسی با تکیه بر سنت بست نشینی می پردازیم. شواهد تاریخی حاکی است مردم فارس در وقایع مهمی مثل ماجرای تنباکو و انقلاب مشروطه در حرم حضرت احمد بن موسی (ع) به عنوان یک مکان امن جهت مبارزات سیاسی آزادی خواهان به هدف مبارزه منفی با استعمار استعمارگران اجنبی و ستم حاکمان مستبد زمانه و نیز جلب حمایت های مردمی  به بست نشستند.