نشریه مطالعات نوین برنامه ریزی شهری در جهان
سال یکم شماره 3 (زمستان 1399)

امروزه با سرعت گرفتن رشد علم و فناوری ها، الگوی بهره برداری و به تبع آن طراحی همه فضاهای فیزیکی دستخوش تغییر شده است. پیچیده شدن لایه های مختلف حاصل از تحولات فناوری های علمی و پژوهشی مربوط به آزمایشگاه ها –تحولات فیزیکی، کالبدی- با تغییرات اساسی و رویکردی به شیوه های آموزش و پژوهش –تحولات برنامه ای- در سالهای اخیر، لزوم آشنایی عمیق طراحان این دست فضاها و همگامی با این تحولات را می طلبد. علاوه بر این، پدید آمدن نسل جدیدی از آزمایشگاه ها در دهه اخیر (مانند آزمایشگاه های اتوماتیک، هوشمند و مجازی) بر اهمیت این موضوع برای ورود سریع وجدی طراحان بیش از پیش افزوده است. مقاله پیش رو با تکیه بر رویکردهای متاخر تیوری آموزشی و روش های پژوهش نوین که با نگاه جامع به یادگیری و رویکرد ساختارگرا و فناوری دیجیتال سرچشمه گرفته به بررسی مدل های جدیدی از طراحی فضاهای آزمایشگاهی در حال ظهور می پردازد. مدلهایی که همه با هدف پاسخگویی به نیازهای فعلی و توانایی پاسخگویی به نیازهای آینده با رویکردهای سازگاری، انعطاف پذیری و پایداری مطرح شده اند. این مدل ها توجه کارفرمایان و طراحان بزرگ فضاهای آزمایشی، پژوهشی امروز دنیا را به خود معطوف کرده و تا امروز دستاوردهای بزرگی چه در حوزه ساخت و چه بازسازی این دست فضاها به همراه داشته اند.

زیست پذیری شهر ها یکی از اصلی ترین دغدغه های پژوهشگران حوزه شهری می باشد . توجه به عوامل موثر در حضور بی دغدغه مردم در شهر ها و ارایه خدمات مناسب یکی از اصلی ترین محور های توجه در بحث زیست پذیری می باشد . این رویکرد در صورتی که در حوزه بافت های فرسوده پیاده سازی شود باید چارچوب محتاط تر و دقیق تری برای آن ارایه گردد زیرا زیست پذیر کردن بافت های فرسوده به نسبت سایر بافت های شهر با توجه به معضلات و مشکلات بسیار سخت تر و حساس تر خواهد بود . این پژوهش با هدف بررسی مفهوم زیست پذیری و ارایه چارچوب مشخصی برای زیست پذیر کردن بافت های فرسوده می باشد. نتایج این پژوهش نشان میدهد که توجه به 4 بعد اجتماعی ، اقتصادی ، کالبدی و زیست محیطی در بافت های فرسوده و ارایه راهکارهایی برای بهبود زیست پذیری در این چارچوب می تواند به پاسخدهی فضای بافت های فرسوده زیست پذیر کمک شایانی نماید. این پژوهش با استفاده از اسناد کتابخانه ای ، مقالات و کتاب ها به ارزیابی و بررسی مفاهیم پرداخته است .

با بروز همه گیری ناشی از بیماری های تنفسی در جهان، به بهره گیری از تهویه و به ویژه تهویه طبیعی در فضاهای جمعی سربسته، بیش از پیش نیاز است. در این راستا با برآورد نرخ تعداد دفعات تعویض هوا در هر ساعت از طریق شبیه سازی های نرم افزاری سعی در سنجش میزان اثرگذاری جهت گیری جغرافیایی پنجره ها در هر یک از شیوه های تهویه یکطرفه، دوطرفه جانبی و دوطرفه عبوری - مستقیم در فضای جمعی سربسته ای همانند اتاق کلاس درس گشته است. بدین منظور اتاقی متعارف مطابق با ضوابط طراحی معماری اتاق کلاس درس مدرسه در نرم افزار شبیه ساز انرژی دیزاین بیلدر مدلسازی شد و مطالعه پارامتریک با چرخش بنا به صورت 360 درجه در گام های 10 درجه ای برای داده های آب وهوایی شهر تهران انجام گردیده است. در هر حالت، میانگین سالیانه نرخ تعداد دفعات تعویض هوا مطابق با برنامه زمان بندی مدارس در طول سال شبیه سازی شده و نتایج تهویه طبیعی بر روی نمودارهای راداری ارایه می شوند. نتایج بدست آمده حاکی از آن است که در شیوه تهویه یکطرفه بیشترین نرخ تهویه طبیعی در جهت گیری پنجره ها به سوی جنوب شرقی و کمترین مقدار آن نیز مربوط به جهت گیری شمال است. در شیوه تهویه دوطرفه جانبی بیشترین نرخ تهویه طبیعی در پنجره های جنوبی- غربی و کمترین نرخ نیز مربوط به پنجره های شرقی- شمالی است. در شیوه تهویه دوطرفه عبوری - مستقیم نیز بیشترین نرخ تهویه در پنجره های شرقی - غربی و کمترین آن نیز مربوط به پنجره های شمالی - جنوبی است.

ضرورت پیاده سازی مدیریت ریسک در پروژه ها در عمده استانداردها و پژوهش های منتشر شده در حوزه دانشی مدیریت پروژه، مورد تاکید واقع شده است. با این وجود، این پیاده سازی اغلب دارای محدودیتها و موانعی است که میتواند اجرای موثر مدیریت ریسک را با اختلال همراه سازد. از گذشته تاکنون، پژوهش های مختلفی سعی در شناسایی موانع مذکور داشته اند و هر یک از دریچه ای، این موانع را برشمرده اند؛ با این وجود، تاکنون پژوهش مروری نظام مند با رویکرد فراترکیب، در جهت ارایه فهرست طبقه بندی شده از موانع پیاده سازی مدیریت ریسک پروژه های ساخت انجام نشده است. لذا هدف از این پژوهش، شناسایی موانع پیاده سازی مدیریت ریسک در پروژه های ساخت با رویکرد فراترکیب است تا شکاف دانشی مورد اشاره را رفع نماید. در این راستا پس از جستجوی کلیدواژگان منتخب در پایگاه های داده داخلی و خارجی، 235 تحقیق در این زمینه شناسایی شد که پس از غربالگری های صورت گرفته از منظر عنوان، چکیده و محتوا، تعداد بیست پژوهش در فهرست بررسی نهایی باقی ماند. بر پایه تحلیل های صورت گرفته، در نهایت 25 مانع اصلی پیاده سازی مدیریت ریسک پروژه ساخت، ذیل پنج مضمون موانع مدیریتی، موانع اقتصادی، موانع سازمانی، موانع سرمایه و زیرساخت و موانع محیطی شناسایی شدند.

زمین، مهم ترین محیط فیزیکی برای تامین نیازهای رفاهی بشر و درعین حال با ارزشترین منبع ثروت است. به طورکلی می توان تناسب زمین را در قالب میزان انطباق یک قطعه زمین و استفاده ویژه ای که از آن می شود با فعالیت خاصی که در آن انجام می گیرد، تعریف کرد. زمین شهری اساسی ترین رکن موجود در ساختار شهری می باشد که چگونگی و دامنه مداخلات و رویکردهای موجود در نحوه کاربری زمین می تواند ، نقشی تاثیر گذار در روند توسعه ساختار شهری ، خاصه در قرن اخیر و شرایط فعلی ایران باشد. در تعیین مشخصات مکانی هر نوع استفاده از زمین، یا هر نوع فعالیت شهری، باید دو عامل هدایت کننده رفاه اجتماعی و رفاه اقتصادی مالک سنجش قرار گیرد. بر مبنای این دو عامل بسیار کلی، شش معیار در مکان یابی عملکردهای شهری مالک برنامه ریزی کاربری زمین شهری قرار می گیرد. این معیارها شامل میزان سازگاری با کاربری های زمین اطراف، سهولت دسترسی به تاسیسات و راه های ارتباطی، به صرفه بودن از نظر قیمت زمین و مخارج آبادانی، مطلوبیت از نظر حفظ عوامل محیطی، مانند طبیعت و منظر، سلامتی از نظر رعایت معیارهای بهداشتی و حفظ محیط زیست و حراست از آسایش اجتماعی، و با لاخره، ایمنی در برابر اتفاقات طبیعی و سوانح شهری، کاربری های ناسازگار و مزاحم است.

نگارش مقدمه در اسناد قانونی به هدف زمینه سازی تصویب و اجرای قوانین مربوطه شکل می گیرد. چگونگی نگارش و تعریف مفاد اساسنامه ها در اجرای قوانین و اداره ی سازمان های وابسته تاثیر بسزایی دارد. بنابراین تعریف واژه ی میراث فرهنگی در مقدمه ی اساسنامه ی سازمان منصوب به آن نیز به هدف تصویب و اجرای قوانین مرتبط نگارش شده است. اما در تعریف مذکور عمدتا با دیدی فیزیکی و مادی گرا به تفسیر میراث فرهنگی پرداخته و روح و جان اثر نادیده گرفته شده است. با توجه به اهمیت و ابعاد گسترده ی میراث فرهنگی و نابسامانی جدی که به آن دچار است، در این پژوهش ابتدا مقدمه ی اساسنامه ی سازمان میراث فرهنگی کشور عینا نقل شده و در ادامه دلیل این نابسامانی در قانون مزبور نقد و بررسی شده است. هدف این مقاله شناخت و بررسی چرایی مدیریت ناکارآمد اساسنامه ی سازمان میراث فرهنگی کشور در ساماندهی امور مربوطه است. روش تحقیق این پروژه از منظر هدف کاربردی، از حیث نحوه ی گردآوری داده ها : کتابخانه ای و نوع تجزیه و تحلیل اطلاعات : توصیفی- تحلیلی می باشد. نوع داده ها و اطلاعات : کمی و کیفی بوده و محتوای سند برگزیده با ابزار نشانه شناسی، فلسفه و منطق، مطالعه و مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفته است.

رضایتمندی و خشنودی نتیجه ادراکی است که انسان بر مبنای ارزیابی مثبت محیطی و تجربه فردی نسبت به جامعه خود به دست می آورد، در این میان شهروندان به عنوان فعالان عرصه عمومی و کاربران فضاهای شهری در این بستر به تعامل و کنش مشغول اند. طبیعی است رضایتمندی آنان از این فضاها بر تعاملات اجتماعی آنها تاثیرگذار بوده و منجر به حضور، اجتماع پذیری، سلامت فیزیکی، سلامت اجتماعی، بهداشت روانی می شود. یکی از مهمترین ویژگیهای میادین شهری، اجتماع پذیری است پس ارتقای کیفیت فضا و محیط ساخته شده منجر به رضایت شهروندان از این فضا و حضور، لذت و در نتیجه افزایش تعاملات اجتماعی در میادین خواهد بود. سوال اصلی این است که معیارهای کیفی در مطلوبیت فضا و اجتماع پذیری میادین شهری کدامند؟ برای پاسخ به این سوال با رویکرد توصیفی و بر اساس مطالعات کتابخانه ای در میدان دل کامپو ایتالیا مورد بررسی قرار گرفته است. با بررسی و تحلیل این میدان می توان گفت معیار (جغرافیایی) شامل موقعیت مکانی، دسترسی و راه های منتهی به میدان، (کالبدی- جداره) شامل محصوریت، تقسیمات نما، بنای شاخص در جداره، نسبت ارتفاع بدنه به عرض میدان، رنگ و مصالح نماها ،(کالبدی – میانه) شامل شکل، ابعاد، توپوگرافی، طرح روی کف، عناصر مستقر در فضا شامل آبنما و نیم ستون ها و (عملکردی) در جداره و میانه میدان (روانشناختی) شامل امنیت، آرامش و استراحت و در نهایت معیار (مدیریتی) شامل نگهداری، خوردن و آشامیدن تاثیر زیادی در میزان اجتماع پذیری شهروندان نقش بسزایی داشتند.

در روند پیشبرد یک پروژهی معماری، تیم طراحی با الزامات و نیازهای متنوعی از قبیل الزامات کارفرما و ذینفعان، سایت، زیست محیطی، نظارتی، طراحی، ساخت و ساز و غیره روبرو خواهد بود. اساس تهیه یک برنامه جامع و کامل برای انجام موفق پروژه، نخست شناسایی کامل ذینفعان و استخراج دقیق نیازها و الزامات آن ها در پروژه است که اغلب مورد غفلت و بی توجهی واقع میشود. در این میان شناسایی نیازهای کارفرما و الزامات منبعث از آن ها نخستین و مهمترین گام در جهت رسیدن به نتیجهی مطلوب و کاهش اختلافات و مشکلات آتی میباشد. لذا در این پژوهش به بررسی دو سند کاربردی نیازسنجی کارفرمای پروژه (OPR) و سند اساس طراحی (BOD) پرداخته میشود که در کنار هم توصیف کاملی از اهداف پروژه ارایه داده و روند طراحی و ساخت پروژه را هدایت میکنند و معیارهایی برای ارزیابی پروژه طی مراحل مختلف، به دست خواهند داد، همچنین پایه و اساس برنامه های نگهداری و پروژه های بازسازی در آینده خواهند بود. در این پژوهش به کمک بررسی نمونه های بین المللی این اسناد، به تشریح کلیت مفاهیم، اهداف، اهمیت و لزوم تدوین آن ها و در نهایت به تدوین محتوای پیشنهادی این دو سند پرداخته میشود.

یکی از مشکلات شهرهای امروزی تغییر و از بین رفتن فضاهای شهری و عملکرد های اجتماعی و فرهنگی آنها و در نتیجه احساس عدم تعلق و عدم مشارکت شهروندان در فعالیت های اجتماعی می باشد. رفتار شهروندان هم به فضاهای شهری شکل می دهد و هم در محیط های شهری شکل می گیرد و سوال این مقاله این است که چگونه می توان دلبستگی به مکان و احراز هویت و در نتیجه حفاظت از محیط زندگی شهروندان را تقویت نمود. این پژوهش که با روش اسنادی کتابخانه ای به جمع آوری اطلاعات پرداخته و در بستری تحلیلی نتایج آن بدست آمده نشان می دهد، خاطرات در دو گروه خاطرات فردی و جمعی می باشد و فضای اجتماعی شهرها بستری برای شکل دهی به خاطرات جمعی می باشد. و انسان وقتی بی هویت می شود که بستر خاطرات جمعی حذف یا اسیب ببیند. نشان های شهری که تواما فضای اجتماعی باشد قویترین مکان هویت ساز و خاطره انگیز می گردد. برای شکل گیری خاطرات علاوه بر بستر کالبدی شهر باید یک بستر اجتماعی - فرهنگی هم وجود داشته باشد و فضاهایی چون حرم ایمه (ع) و از جمله حرم امام رضا (ع) واجد این ویژگی می باشند. نشان یا نمادهای یک سرزمین مظهر هویت ساکنان آن و بوجود آورنده پیوند نسل ها در قرون متمادی است. فضاهای شهری که فراتر از شهر دارای اثر بخشی باشد می تواند به فضاهای خاطره انگیز ملی تبدیل شده و تصویری ماندگار در ذهن شهروندان ایجاد کنند و در گذر زمان به جزیی از هویت مشترک جامعه تبدیل شود برای رسیدن به این امر سه مولفه کالبد، فعالیت و معنا لازم است در تعامل با یکدیگر قرار گیرد.