نشریه مطالعات نوین برنامه ریزی شهری در جهان
سال سوم شماره 3 (پاییز 1401)

شهر تبریز از پیشینه تاریخی غنی برخوردار بوده است در طول تاریخ خود همواره به عنوان شهر اول یا دوم سلسله حکوتی کشور ایران مطرح بوده است.اهمیت سیاسی تبریز از یک سو و قرارگرفتن در موقعیت استراتژیکی وهمچنین وجود رود که باعث تقسیم شهر از سمت شمال به جنوب شده است.وهمچنین محلات تبریز در زمانهای گذشته از امنیت زیادی برخوردار بوده است.این موضوع را میتوان این گونه تعبیر کرد که محلات به دلیل کم عرض بودن و به دلیل کثرت پیچ در محلات امنیت نسبی را به وجود آورده بودند. علاوه بر محلات ،چیدمان فضایی یعنی گونه قرارگیری عناصر شهری نیز در نقشه های آن زمان نشان دهنده موقعیت بسیار مناسب تبریز در مقابله با خطرات متجاوزان و حتی شورش و تحولات داخلی بوده است.در این مقاله سعی بر آن شده است که بابررسی نقشه های موجود و اسناد به رابطه میان ساختار شهر تبریز و تاثیر آن بر تحولات اجتماعی را بپردازیم.

با تحولات وسیع عصرحاضر، بحرانهایی در رابطه با مناسبات بین انسان و مکانهای مختلف، ارزشهای اجتماعی و روابط جمعی ایجاد شده است. جایگزینی ارزشهای مبادله ای به جای ارزشهای هدفمند و پایدار نشان دهنده نحوه ارتباطات نوین است. وابستگی انسان به مکان کاهش یافته و مکان بدون هویت و ارزش آفرین و خاطره انگیز شده است و یکسانی و یکنواختی با کمرنگ شدن ارزشها و هویتها عمومیت پیدا کرده است. عادت، تکرار و روزمرگی ازانسان موجودی عادت پیشه ساخته که به سرعت درشرایط محیطی و اقلیمی شمال منطقه تنکابن خودعادت کرده وتادرایده پردازی وخلق تفکرانسان نوعی بی ارزشی به وجودمی آیدکه،دراین تحقیق طراحی تالارشهر تنکابن با رویکردارتقای مشارکت اجتماعی یادآورتمدنها و اندیشه های فرهنگی شهرتنکابن، با تکیه بر3 مولفه اصلی (پایداری اجتماعی، احساس تعلق اجتماعی، تعاملات اجتماعی)، همانطورکه می دانیم موضوع اصلی تحقیق طراحی تالارشهرتنکابن با رویکرد مشارکت اجتماعی می باشد و به دنبال احتمالات و فرضیات نهایی با توجه به اهداف تحقیق (بررسی مولفه های ارتقاء مشارکت اجتماعی درطراحی تالارشهرتنکابن، به وجود آوردن فضایی برای همبستگی بیشتر شهروندان، طراحی فضایی که به مخاطب حس تعلق به فضا را القاء کند)و مولفه های یادشده می خواهیم به2سوالات (چه مولفه هایی می توانند باعث افزایش ارتقاء مشارکت اجتماعی درطراحی تالارشهر تنکابن شوند؟ و چگونه مولفه های طراحی معماری می تواند درطراحی تالارشهرتنکابن تاثیرگذار باشند؟) در این تحقیق پاسخ بدهیم که بر این اساس می توانیم طبق فرضیات تحقیق (به نظرمی رسد مولفه های (تعاملات اجتماعی،احساس تعلق اجتماعی، پایداری اجتماعی) می توانند باعث افزایش ارتقاء مشارکت اجتماعی درراستای طراحی تالارشهرتنکابن شوند، به نظرمی رسد تاثیر مولفه امنیت و حفاظت درشهربیشترازمولفه های مسیولیت پذیری و تصمیم گیری،عملکرد مشارکت شهروندان می تواننددرطراحی تالارشهرتنکابن تاثیرگذار باشند) که با روش تحقیق کیفی و کمی در قالب پرسشنامه ای طراحی و تدوین شده و بین 100 نفر توزیع شده و ازطریق نرم افزار Spss موردارزیابی و تجزیه و تحلیل قرارگرفته است.نتایج حاصل ازآزمون فریدمن و سوالات پرسشنامه،تمرکز طراحی بر ایجادمرکزی جلب رضایت شهروندان ازخدمات شهری دراین روابط استوار خواهد بود.با توجه به نیازهای شهروندان و به وجود آوردن فضاهایی برای همبستگی بیشتر وحس تعلق به فضا درتالارشهرتنکابن متغیرامنیت و حفاظت درشهر (رضایت شهروندان) ازاهمیت بیشتری نسبت به بقیه متغیرهای دیگر برخوردار است.

بروز تاخیر در پروژه های عمرانی ممکن است منجر به اتلاف هزینه، زمان توسط کارفرما گردد و به دلیل سرمایه گذاری پیمانکار در خرید تجهیزات، مصالح و استخدام نیروهای ماهر، خسارت مالی به پیمانکار وارد شود. از اینرو در این مقاله، به ارزیابی پارامترهای موثر بر علل تاخیر پروژه های عمرانی مبتنی بر مهندسی ارزش و توسعه پایدار پرداخته شده است. نتایج، بیانگر آن است که پارامتر هزینه مهمترین شاخص در میان عوامل مورد بررسی می باشد. همچنین از میان راهکارهای ارایه شده، لزوم توجه به تجارب و پتانسیل فنی و مالی پیمانکار به عنوان کارآمدترین راهکار مطرح می باشد.

باغ‌ ایرانی با قدمتی چندهزارساله به عنوان میراث ارزشمند ایران، تجلی تفکر و فرهنگ متعالی تمدن ایرانیان می‌باشد که با باورهای آیینی و دینی دوره اسلامی و پیش از آن پیوند عمیق خورده است و تاکنون نیز ساختار فضایی آن به معانی و باورهای انسان تجسد بخشیده و باخلق فضایی، نیازهای فطری انسان را بر آورده ساخته و موجب دستیابی وی به آرامش می‌گردد. باغ‌های ایرانی با سابقه کهن و تکامل یافته طی قرون متمادی با شرایط محیطی و فرهنگی جامعه ایرانی انطباق داشته و شیوه‌های متفاوتی از طراحی ایرانیان را تا به امروز به نمایش گذاشته است. لذا در این نوشتار با تحلیل ساختار باغ‌های سنتی ایران و نحوه استقرار و تقسیسمات فضایی آن مشخص گردید که باغ‌های ایرانی فقط یک معماری ساده نیست، بلکه هرکدام اجزای باغ، علاوه بر دارابودن کیفیت‌هایی شناخته شده، یک فرهنگ خاص را یدک می‌کشند و مجموعه ای از هنر، معماری، نظام گیاهی، نظام آبیاری، اعتقادات، سبک زندگی و زیبایی شناسی را به نمایش می‌گذارد و اینگونه با کیفیت‌های لاهوتی و قدسی به انضمام بار معنایی و تاریخی، در جهت القای حس مکان به مخاطب اثرگذار می‌باشد. بنابراین بهره‌گیری از معماری و الگوی شکل‌گیری آنها تا به امروز و در بسترهای زمانی، جغرافیایی، فرهنگی و اعتقادی مختلف نیز دستخوش تغییرات اساسی نشده است، به طوریکه برخی از عناصر آن در هر شرایط توانسته، کارایی و عملکرد ثابت خود را حفظ کند.

تعییر اقلیم یکی از چالش های زیست محیطی عصر مدرن است که عواقبی چون بالا آمدن سطح آب دریاها، ذوب شدن یخ های قطبی و افزایش پدیده های حدی چون سیل، طوفان و خشکسالی های متناوب را در پی دارد. رشد جمعیت و توسعه صنعتی در کنار پدیده تغییر اقلیم باعث افزایش فشار بر محیط زیست و منابع آبی شده است. هدف از این پژوهش ارزیابی اثرات تغییر اقلیم بر تغییرات میانگین ماهانه دمای حداقل و حداکثر شهر زنجان در در دو بازه زمانی دوره آینده نزدیک 2040-2021 و آینده دور 2100-2081 می باشد. بدین منظور از خروجی مدل های MPI-ESM-MR،CanESM2 و HadGEM2-ES از CMIP5 تحت دو سناریوی RCP4.5) و(RCP8.5 موجود در گزارش پنجم هیات بین الدول تغییر اقلیم استفاده شده است، که توسط مدل LARS-WG6 ریز مقیاس نمایی آماری انجام شد. نتایج نشان از افزایش میانگین ماهانه دمای حداقل و حداکثر در آینده تحت تاثیر تغییر اقلیم، در تمامی ماه های سال در مدل های CanESM2وHadGEM2-ES دارد. تنها در مدل MPI-ESM-MRکاهش میانگین ماهانه دمای حداکثر در ماه های Jan و Feb در بازه زمانی 2040-2021 در هر دو سناریو و کاهش میانگین ماهانه دمای حداکثر در بازه 2040-2021 در سناریو RCP4.5 در ماه Jan را نشان می دهد و به طور کلی افزایش دما در سناریوی RCP8.5 بیشتر از سناریوی RCP4.5خواهد بود.

کووید-19 یکی از بزرگ ترین چالش های سلامت و معماری است، اما اولین همه گیری نیست و ممکن است آخرین نیز نباشد. تاثیر این بیماری بر جامعه بسیار گسترده بود. در واکنش به این بیماری، به دلیل قرنطینه افراد، اقامتگاه های شهری به عنوان واحد فضایی اساسی برای پیشگیری و کنترل همه گیری، نقش مهمی داشتند. همچنین با توجه به موارد عمده ای از شیوع آنفولانزا در سال های گذشته به نظر می رسد رابطه محیط ساخته و بیماری های همه گیر بسیار مهم است. در این پژوهش با مطالعه تاریخچه بیماری های ویروسی و همه گیر و بررسی نقش معماری برای پیشگیری و کنترل آنها و تاکید بر کووید-19 تلاش می کند تا مفهوم ساختمان سالم را معرفی کند. مفهوم دوگانه «سلامت + پیشگیری از بیماری همه گیر» برای ساختمان ها و جوامع سالم پس از رویداد پاندمی کووید-19 به کانون توجه اجتماعی تبدیل شد. ساختمان های سالم از چهار ابزار معماری، فضا، امکانات، تجهیزات و خدمات برای تضمین سلامت اولیه و در عین حال تشویق مردم به توجه به سلامت خود استفاده می کنند. در طول همه گیری کووید-19، عملکرد سودمند ساختمان های سالم می تواند محافظت در برابر تلاش های پیشگیری روزانه و پاسخ به همه گیری را افزایش دهد. ساختمان های سالم نقش مهمی در مبارزه با ویروس دارند. یک محیط ساخته شده پایدار و سالم نه تنها برای سلامت عمومی مفید است، بلکه به سلامت روانی مردم در طول قرنطینه کووید-19 نیز کمک می کند. ساختمانهای سالم شامل مراحل مختلف چرخه عمر یک ساختمان می شود: طراحی، ساخت و بهرهبرداری. طبق نتایج بررسی متون تخصصی، مهم ترین ویژگی های ساختمان سالم: زیبایی شناسی، ارگونومی، سازماندهی فضایی، تهویه، رطوبت و رطوبت، شرایط آکوستیک، روشنایی و نور روز، شرایط حرارتی، کیفیت هوای داخلی می باشد.

تحولات اجتماعی و فرهنگی در جامعه ی امروز و به تبع آن تغییر شیوه ی زندگی، لزوم نیاز به ساخت ساختمان های بلندمرتبه را ضرورت بخشیده است. احداث این گونه بناها، تاثیرات مطلوب و نامطلوب بسیاری را بصورت مستقیم و غیرمستقیم بر کالبد فضای شهری و بهره-بردان فضا، ایجاد نموده است. یکی از این اثرات نامطلوب بر مخاطبان، کاهش و یا از بین رفتن تعاملات اجتماعی افراد با یکدیگر به واسطه نبود فضاهای جمعی همچون فضای باز (حیاط) در ساختمان های بلندمرتبه ی معاصر است. حیاط که در خانه های سنتی، ظرف حضور طبیعت بوده و انسان با آن در تعامل قرار دارد، در ساختمان های بلندمرتبه ی امروزی به فراموشی سپرده شده اند. در این راستا، پژوهش حاضر، با رویکردی توصیفی- تحلیلی، با هدف باززنده سازی جایگاه فضای باز خصوصی (حیاط) در خانه های مسکونی، ضمن واکاوی اثرات مثبت حضور این عنصر کالبدی، تلاش دارد تا تحرک فضایی و تجربه ی حضور در فضای باز و نیمه باز در کنار فضای بسته را به مساکن بلندمرتبه باز گرداند و با اریه ی راه کارهای معمارانه، احساس تعلق به مسکن، هویت و مفاهیمی که در زندگی امروز کمرنگ شده است، را ارتقا بخشد.

در دهه های اخیر با توجه به تغییرات اقلیمی گسترده، به منظور تامین دمای آسایش بشر، مصرف انرژی در سراسر جهان افزایش یافته است؛ به طوری که بخش قابل توجهی از مصرف انرژی مربوط به بخش ساختمان می باشد. لذا محققین این حوزه، به منظور کاهش مصرف انرژی در بخش ساختمان، استفاده از مواد تغییر فاز دهنده در بتن را پیشنهاد داده اند. تاکنون، محققین از انواع گوناگون مواد تغییر فاز دهنده به همراه مواد افزودنی خاص در طرح اختلاط بتن استفاده کرده اند. برای دست یابی به اهداف این پژوهش که رسیدن به بتنی با عملکرد حرارتی مناسب می باشد، از پومیس حاوی پلی اتیلن گلیکول 1000 به میزان جای گزینی 10 درصد ماسه در بتن مورد نظر استفاده شد. آزمایش های انجام شده در این پژوهش شامل آزمایش مقاومت فشاری روی نمونه های استوانه ای با ابعاد 100×200 میلی متر، آزمایش مقاومت خمشی با نمونه های منشوری به ابعاد 100×100×350 میلی متر و هم چنین آزمایش ضریب انتقال حرارتی و آزمایش درصد جذب آب روی نمونه هایی با ابعاد 75×150 میلی متر می باشد. نتایج آزمایشگاهی نشان داد که جای-گزینی 10 درصد پومیس حاوی پلی اتیلن گلیکول 1000 در نمونه های بتنی، منجر به کاهش مقاومت فشاری، مقاومت خمشی، وزن مخصوص بتن، ضریب انتقال حرارتی و هم چنین افزایش درصد جذب آب به ترتیب به میزان 35، 37، 4، 44 و 16 درصد نسبت به نمونه ی مبنا می شود.

در سالهای اخیر تلاشهای جدی برای توسعه مفهوم استهلاک انرژی غیرفعال یا میرایی اضافی بصورت یک دانش فنی عملی به عهده گرفته شده است. و تعداد زیادی از این وسایل برروی سازه ها در سرتاسر جهان نصب شده اند. سازه های متداول ، انرژی زلزله را از طریق تسلیم شدن یا گسیختگی مصالح ساختمان جذب می کنند. میراگرهای ویسکوز یک راهکار در تسلیم شدن یا گسیختگی ارایه می کند که روشی در جذب انرژی زلزله به حساب می آید. میراگرهای ویسکوز می تواند تقریبا همه انرژی زلزله را جذب کند و سازه را بی عیب و دست نخورده و آماده برای استفاده فوری بعد از یک حادثه نگه دارد. میراگرهای ویسکوز یک نیرویی را تامین می کند که همیشه در مقابل حرکت سازه مقاومت می کند . دراین طرح تلاش خواهد شد سازه ای با میراگر های ویسکوزیته محاسبه شود که هم ازنظر اقتصادی به صرفه باشد و هم در افزایش ایمنی وعملکرد لرزه ای سازه ها بسیار مفید باشند. در این طرح پژوهشی نوع تاثیر میراگر ویسکوزدرعملکرد سازه توضیح داده شده است ونحوه کار میراگر ویسکوز بیان گردیده وسپس کاربرد میراگرهای ویسکوز در سازه های مختلف بیان گردیده ودیاگرام هیسترزیس و نحوه جذب انرژی توسط این میراگرها ذکر شده سپس برروی قابهای فولادی با شکل مهاربندهای مختلف مورد مطالعه قرار گرفته است . دراین مقاله روشی مرحله به مرحله برمبنای جای گذاری براساس ماکزیمم انرژی طبقه ای ارایه خواهد شد و جوابهای این روش با تحلیل بدست آمده از جایگذاری میراگرهای ویسکوز در انواع مختلف مهاربند بررسی و مقایسه خواهند شد و بهترین روش ارایه خواهد شد.