نشریه پژوهش در هنر و علوم انسانی
پیاپی 60 (آذر 1402)

درس آشنایی با معماری اسلامی ازجمله دروس پایه در آموزش معماری محسوب میشود. با اینکه این درس بر اساس مصوبه وزارت علوم، به طور مشترک برای تمام دانشجویان معماری ارایه میشود و انتظار می رود دانشجویان به شناخت نسبی از مفاهیم مشخص شده در برنامه دست یابند، شواهد نشان میدهد که در این درس درک یکسانی درباره مطالب صورت نمی گیرد. این پژوهش به شناخت اهداف اصلی آموزش درس آشنایی با معماری اسلامی می پردازد. مقاله در پی تدوین هدف و روشی بسامان برای آموزش درس آشنایی با معماری اسلامی در مقطع کارشناسی پیوسته معماری است؛ این پژوهش از نوع کاربردی تحلیلی و همچنین از نوع پژوهش های کیفی با نظریه زمینه ای در قالب یک مورد پژوهی است. اطلاعات از منابع مکتوب و مصاحبه با اساتید معماری به دست آمده است. روش گردآوری داده ها از طریق مصاحبه نیمه باز است و تلاش بر این است که برای تدریس درس آشنایی با معماری اسلامی راهکاری ارایه شود؛ نتایج حاصل اینکه میتوان درس آشنایی با معماری اسلامی را با شیوه ای، بر اساس گونه های عملکردی، با دروس طراحی معماری مرتبط کرد. مقوله نهایی: کارگاهی شدن و عملی کردن درس آشنایی با معماری اسلامی و همکاری استاد با گروه ها در کار عملی.

توجه به روحیات کودکان و شکوفایی استعدادها، خالقیت ذهنی و ایجاد انگیزه برای یادگیری در آن ها، از مهمترین اهداف طراحی ایده آل محسوب می شود. شناخت روانشناسانه کودکان منجر می شود تا فضای معماری در صورت هماهنگی و انطباق با ویژگی های روحی و جسمانی آنها به صورت مطلوب مورد استفاده قرارگیرد. در تمامی کشورهای پیشرفته جهان از مدرسه به عنوان قابلیتی برای ارتقاء سطح کیفی آموزش بهره جسته می شود اما در ایران چنین به نظر نمی رسد. متاسفانه در کشور ما، اکثر مدارس در فضاهای فاقد طراحی مناسب و یا در فضا هایی با کاربری غیر آموزشی مثل خانه  تاسیس میگردند. به نظر میرسد در طراحی مدارس به جای این که به مدرسه به صورت یک حجم کلی و یک حیاط خط کشی شده با دیوارهای بلند نگاه کنیم بهتر است قدرت و توان خود را در خلق فضاهای هدایت کنندهی فکری و ساختمان هایی که برای تمرکز رشد فرهنگی مناسب اند به کار گیریم.از آنجایی که در مدارس امروزی ایران، بخش اعظم فضاهای آموزشی را کلاس های درس و فضاهای بسته تشکیل میدهند و عموما حیاط از ایفای نقش آموزشی و پرورشی فارغ است. این در حالی است که درگذشته، در مدارس سنتی، فضای آموزشی در ادغام با فضای باز و استفاده فعال از حیاط، کارکردی پویا داشته است. این پژوهش ضمن تاکید بر تاثیر فضاهای باز مدرسه به عنوان عامل موثر بر رشد، پرورش و افزایش یادگیری در کودکان ، با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی از نوع مروری و با استفاده از منابع کتابخانه ای به گردآوری اطالعات و مرور متون و منابع، پرداخته است. یافته های پژوهش های مختلف نشان داد که فضاهای باز مدارس متشکل از فضای سبز طبیعی و فضاهای مصنوع، با فراهم کردن امکانات و قابلیتهای مختلف نقش بسزایی بر آموزش و پرورش کودکان ایفا مینماید. همچنین فضاهای سبز، با فراهم آوردن مکانی مناسب برای حوزه های مختلف آموزش ازجمله: تجربه علوم محیطی، خالقیت و ارایه وجوه هنری، یادگیری کودکان را تسهیل میبخشد. در این راستا با بهره گیری از ارتباطات فضایی مستقیم ارتباط بی واسطه فضایی  و  غیرمستقیم  قرارگیری فضاهای واسط نظیر فضای نیمه باز عمومی و خصوصی یا بسته عمومی و یا خصوصی، میان فضاهای باز و بسته، میتوان به بهبود عملکرد طراحی برای فضاهای آموزشی کودکان دستیافت. نتایج پژوهش حاضر رهنمودهایی درزمینه طراحی فضاهای باز، بسته و چگونگی ارتباط بین فضاهای مختلف درونی و بیرونی بوده است که در قالب راهکار ارایه خواهدشد.

از آنجا که فضای عمومی مکانی برای رفع نیازهای روزمره زنان و مردان میباشند، نیاز به حضور در این فضا برای استفاده تمام گروه ها موضوع مهمی است، زنان گروه بزرگی از استفاده کنندگان فضا هستند که بواسطه نقش اجتماعی مراقبت از کودکان و الگوهای رفتاری متفاوت هنگام رفت و آمد، کار، تفریح و ورزش باید به نیاز آن ها پاسخ داد. موضوع پژوهش تطبیق ویژگی فضای عمومی با عوامل تاثیرگذار بر حضورپذیری بانوان در فضای فرهنگی-تفریحی زنان است که با روش کتابخانه ای و بررسی اسناد و نظریات اندیشمندان ویژگی فضای عمومی و عوامل تاثیرگذار برحضورپذیری زنان استخراج شد سپس با تحلیل چگونگی مولفه های فضای عمومی در مولفه های حضورپذیری زنان، معیار طراحی برای فضای فرهنگی-تفریحی، بدست آمد. سپس با تحلیل آن معیارها در نمونه موردی های داخلی و خارجی نتایجی برای طراحی بهتر استخراج شد.

بیان مسئله: 

باغ ایرانی به عنوان گونهای از معماری منظر از مهمترین سبک های باغسازی جهان به شمار میرود، که در مقایسه با معماری منظر معاصر، کیفیات محیطی متفاوتی مشاهده میگردد . کیفیاتی که برخاسته از معانی و مفاهیمی است که باغ ایرانی را به مثابهی یک »مکان « تعریف مینماید. باغ ایرانی تجسم هنر و جهان بینی کهن و معماری منظر ایرانی است که از دیرباز در زندگی فرد ایرانی حضوری دایمی داشته، و شامل کیفیات و الگوهای مطلوبی جهت برقراری و تقویت رابطه ی انسان و طبیعت در یک اثر انسانساخت است. علیرغم تداوم زیبایی شناسی اولیه در باغ ایرانی در سراسر دوران اسلامی ، شاهد دگرگونی در جنبه های معنایی آن نزد مخاطب ایرانی هستیم. با وجود آنکه تغییر در جهان بینی انسان معاصر منجر به عدم ادراک تمامی وجوه کالبدی باغ ایرانی، که زاینده و خاستگاه معانی آن است، میگردد، اما به نظر میرسد که در مواجهه وی با باغ سهمی از این کیفیات قابل دریافت میباشد. ادراک باغ ایرانی به عنوان آنچه »هست« میتواند در قالب مفهوم »حس مکان« خوانشی از آن را فراروی انسان قرار دهد.

هدف پژوهش:

 هدف اصلی مقاله رسیدن به ادبیات جامعی از »حس مکان« در باغسازی ایرانی و هدف فرعی آن تبیین مولفه تاثیرگذار درارتقاء حس مکان در باغ چهلستون بهشهر است.

روش پژوهش:

 در این پژوهش که از نوع کیفی است در ابتدا به توصیف و شناخت حس مکان در باغ ایرانی وعوامل مرتبط با آنها وسپس به کیفیت های تاثیرگذار بر شکل گیری حس مکان در باغ چهلستون بهشهر به استناد بر اطلاعات کتابخانه ای پرداختیم.

منظر باغ ایرانی، بسان آیین های متجلی میشود که هر ایرانی، خویش و فرهنگ و ارزشها و حیات خود را در آن منعکس میبیند. خویش را جزیی از آن و آن را جزیی از خویش دانسته و احساس یگانگی و وحدت با باغ مینماید. روش های به کار رفته در باغ چهلستون به منظور القا و تقویت حس مکان را میتوان، شامل به کارگیری فرمهای آشنایی که ریشه در فرهنگ و هنر باستان ایران دارد و همچنین استفاده از عناصر نمادین و معنادار که غالبا مرتبط با باورهای مذهبی است دانست که از آن جمله می توان به شاخصه هایی مانند هندسه، تقارن، سلسه مراتب، محصوریت و باغ بهشت و... اشاره کرد.