مجله پژوهش و مطالعات علوم اسلامی
پیاپی 56 (اسفند 1402)

امروزه رسیدگی به دعاوی و فرایند حل اختلاف در محاکم، مطابق با قواعد و اصولی صورت می گیرد که در مجموع آیین دادرسی را تشکیل می دهند. دادرسی ها، تحت سیطره اصول و قواعد معینی ایجاد، جریان و خاتمه می یابند. اصول مذکور برای دادرس نقش راهبردی دارند و موضوع اصلی آن ها تعیین نقش متقابل اصحاب دعوا و دادرس و تضمین حقوق اساسی طرفین است و این اصول ضامن اجرای عدالت در دادرسی هستند. در واقع اصول دادرسی، قانونگذار را مجاب می کند تا در جهت اجرای آن ها و جلوگیری از تعرض به آن، اقدام به وضع قواعد در قالب قوانین موضوعه کند. نقش اصول دادرسی در جریان دادرسی دعاوی مدنی در رسیدگی به یک پرونده از آغاز تا پایان آن محسوس است و نمی توان از به کارگیری آن در وضع و اجرای قانون آیین دادرسی مدنی چشم پوشی کرد. هر دعوا و پرونده حقوقی در چارچوب اصول دادرسی جریان می یابد و به قطعیت می رسد و این اصول دادرسی است که در قالب قواعد و مقررات، روند رسیدگی به دعاوی را مشخص می سازد. بنابراین دعوایی که خارج از اصول مسلم دادرسی رسیدگی شود و منجر به صدور رای شود هیچگاه تضمین کننده اجرای عدالت و نظم در محاکم نخواهد بود.

سردفتر اسناد رسمی قدرت اعتبار بخشی به اسناد را داراست و وظیفه سنگین رسمیت بخشیدن به اسناد را به دوش می کشد. گاه به واسطه قصور و تقصیر در تنظیم و ثبت اسناد رسمی، به متعاملین یا یکی از طرفین معامله خسارت وارد می گردد. مقاله حاضر با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی برای بررسی اینکه در چه صورت سردفتر مسئول جبران خسارت وارده به طرفین معامله است، ابتدا به شرح وظایف سردفتر می پردازد. سپس مسئولیت مدنی و ارکان تشکیل دهنده آن یعنی ایراد ضرر، فعل زیانبار و رابطه سببیت میان ضرر وارده و فعل زیانبار را بررسی می کند. آنگاه روشن می سازد که چه شرایطی برای تحقق مسئولیت مدنی سردفتر برای جبران خسارت وارده به متعاملین، نیاز است. به علاوه، از پژوهش حاضر نتیجه می گردد که برای جبران خسارت وارده وفق مواد 1، 2 و 3 قانون مسئولیت مدنی، ضمانت اجرایی وجود دارد، و همینطور مرجع صلاحیت دار برای حل و فصل چنین اختلافاتی، طبق تشریفات قانون آیین دادرسی مدنی، دادگاه های عمومی می باشند.

امروزه، یکی از مباحث مهم در قانون آیین دادرسی کیفری، مساله صلاحیت مراجع قضایی است. به این صورت که وقتی جرمی اتفاق می افتد باید مشخص شود از میان دادگاه های موجود کدام یک صلاحیت رسیدگی به آن جرم را دارد. صلاحیت، یعنی توانایی و شایستگی یک مرجع برای رسیدگی به آن موضوع؛ به همین دلیل است که قاضی در هنگام مراجعه به پرونده، اولین کاری که بایستی انجام دهد این است که صلاحیت و شایستگی ذاتی، محلی و شخصی خود را جهت بررسی، نسبت به موضوع، احراز کند؛ چرا که اگر صلاحیت رسیدگی به آن را نداشته باشد اقدامات انجام شده نسبت به آن پرونده حتی اگر هم درست باشد باز هم از موارد نقض حکم از مراجع بالاتر محسوب می شود. از جمله دادگاه هایی که در قانون آیین دادرسی کیفری براساس نوع جرم و مجازات و شخصیت افراد صلاحیت رسیدگی دارند عبارت اند از: دادگاه کیفری یک، دادگاه کیفری دو، دادگاه انقلاب، دادگاه نظامی، دادگاه اطفال و نوجوانان. اگرچه دادگاه بخش و دادگاه ویژه روحانیت نیز در میان دادگاه های کیفری وجود دارد اما اینکه چرا قانون گذار آنها را در ماده 294 بیان نکرده، شاید به این دلیل است که دادگاه بخش علاوه بر مسائل کیفری به مسائل حقوقی هم رسیدگی می کند و دادگاه ویژه روحانیت به موجب آیین نامه تشکیل شده است.

خداوند متعال برنامه هدایت گری و هدایت پذیری موجودات را از آغاز هبوط آدم (ع) بر روی زمین بخصوص انسان ها به دو طریق تکوینی و تشریعی قرار داده است. با مطالعه قرآن این موضوع برای ما روشن می شود. از دیدگاه قرآن هدایت انسانها سنت حتمی الهی است که قرآن در آیات متعدد به این امر اشاره فرموده است. و هم چنین خداوند متعال در قرآن بهره مند ساختن امت ها از هدایت و هادی را جز سنت های حتمی خود می داند که در قرآن به این امر اشاره شده است. خداوند بحث ناتوانی بشر برای هدایت بدون وحی و استمداد الهی را امری غیر ممکن می داند و در این زمینه به ناتوانی معبودان باطل مشرکان از هدایت انسانها و همچنین ناتوانی پیامبر (ص) بر هدایت گمراهان در صورت عدم تعلق مشیت و اراده خداوند بر آن هدایت،اشاره کرده است. در اینجا به مباحث زمینه های هدایت پذیری ونشانه های هدایت پذیری از دیدگاه قرآن پرداخته می شود.

یکی از موضوعاتی که درقرآن کریم به گونه ای مبسوط و موکد تبیین گردیده است مساله خلق و آفرینش جهان هستی و مجموعه کائنات در مفهوم مطلق آن است. قرآن با بینشی عمیق، سرنوشت نهایی و هدف از آفرینش انسان و حتی جهان را مورد بررسی و کنکاش قرار داده و مقصد و مقصود مشخصی را برای آفرینش بیان نموده است. چرا که آفرینش این جهان بزرگ و هم چنین خلقت موجود عظیمی به نام انسان، نمی تواند بدون هدف و باطل باشد.هدفمند بودن خلقت هستی فی نفسه و در ذات خود حکمتی را می طلبد که با ملاحظات مصالحی آن را ایجاب می کند و ما را سوی معرفت حضرت حق و در نتیجه کمال و رسیدن به آن سوق می دهد و بسوی آن رهنمون می سازد. از جمله حکمت های جهان آفرینش از دیدگاه قرآن؛ آزمایش و ابتلاء، عبادت و پرستش، رسیدن به رحمت الهی، شکوفا شدن استعدادها و غیره نام برد.

پیدایش جریان های تکفیری جهادی در عراق و سوریه ریشه های خود را در تاریخچه پس از جنگ عراق در سال 2003م و آشوب های سال 2011م در سوریه دارد. این جریان ها، با ترویج عقاید تکفیری اسلامی و خشونت آمیز، منطقه را تهدید نموده و فقر، بیکاری، ناامنی و تداوم جنگ در این منطقه را تشدید کرده اند. القاعده و داعش از جمله گروه های تکفیری جهادی بر جسته در این منطقه هستند. آرمان های اصلی این جریان ها شامل تفسیر های شدید قرآن، ترویج خشونت و آشوب، مواجهه با هر چیزی که با عقاید آنها مخالفت کند و تشویق به عملیات انتحاری است. با تداخل با عوامل مختلف، این جریان ها تاثیر زیادی در منطقه داشته اند و بر تحولات آن تاثیری عمده گذاشته اند. در دهه های اخیر، حوادثی در برخی از کشورهای اسلامی رخ داد که جرقه ی آن ابتدا در سال 2010م در تونس زده شد. محصول این رخداد، زایش گروه های جهادی رادیکال، به ویژه گروهک های تروریستی داعش و القاعده در عراق و سوریه و در مجموع، جهان اسلام بود. این نوشتار به دنبال واکاوی علل و زمینه های داخلی و خارجی پیدایش جریان های تکفیری با روشی اسنادی و تحلیلی است. یافته های تحقیق نشان می دهد اگر چه پیش ازاین، زمینه های شکل گیری جریان های تکفیری رادیکال در محیط بحران فراهم بوده، اما صف آرایی کنشگران منطقه ای و فرامنطقه ای نیز در بروزو تشدید بحران و همچنین ظهور و پیدایش جریان های تکفیری نقش اساسی و موثر ایفا نموده است. ظهور جریان های تکفیری، به شدت، مناسبات خارجی سوریه و عراق را در دو سطح درون منطقه ای و فرامنطقه ای تحت تاثیر قرار داده و زمینه را برای منازعات و واگرایی روابط خارجی این کشورها فراهم نموده است.

انقلاب مشروطه جریان سیاسی اجتماعی تاثیرگذاری در تاریخ معاصر ایران است که به دلیل اهمیت، همواره موردتوجه مورخان، جامعه شناسان، محققان تاریخ و علوم سیاسی قرار گرفته است.کتاب مورد نقد در این مقاله از جمله آثار قلمی است که موردتوجه و مراجعه پژوهشگران و مجامع علمی است. نویسنده کتاب، باتوجه به نقش جریانات مختلف اجتماعی و سیاسی داخلی، چون روحانیون، روشنفکران و نخبگان سیاسی، به نقد عملکرد آنها می پردازد. همچنین عوامل خارجی مهم را طرح کرده و تحلیل خود را از چگونگی و چرایی، وقوع نهضت مشروطه، بیان می کند و به آسیب شناسی آنها می پردازد.منابع متعدد مورد استفاده در این کتاب و روش محققانه مولف، در بررسی جریانات نهضت مشروطه قابل تقدیر و توجه است اما برخی تناقضات در قضاوت و کم توجهی به ریشه های برخی وقایع در این تالیف ارزشمند، قابل نقد جدی است.

پیشینه مالکیت، با روش های گوناگون قابل کشف و ارزیابی است که یکی از آنها، رجوع به کتب آسمانی است. در این نوشتار با توجه به برخی از گزاره های قرآنی که عمدتا در بخش آیات القصص می باشد پیشینه مالکیت را مورد بحث و بررسی قرار می دهیم. پرسش اصلی این پژوهش، آن است که چه شواهد قرآنی بر وجود مالکیت در اعصار و دوره های مختلف حیات انسانی وجود دارد. در این نوشتار با روش توصیفی و تحلیلی، به این نتیجه رسیدیم که مفهوم مالکیت پیوسته با انسان همراه بوده و به عنوان یک مفهوم شناخته شده برای بشر، محترم و معتبر بوده و عمری به اندازه عمر انسان دارد. آیاتی از قرآن که ناظر به اعصار مختلف است و از معاملات ، انفاق ، ارث ، انتساب اموال به افراد ، وصیت ، خمس ، عبد و امه ، هبه و... صحبت نموده است همگی دال بر وجود مالکیت در اعصار مختلف می باشند.