نشریه پژوهش های کشاورزی و محیط زیست پایدار
سال دوم شماره 2 (تابستان 1400)

یکی از اصلی ترین چالش های این هزاره در دوران تغییرات آب و هوایی، افزایش جمعیت، نیازهای زیست محیطی، بحران های اقتصادی و انرژی، حصول اطمینان از امنیت غذایی می باشد. این چالش ها را می توان از طریق اطمینان از پایداری سیستم های تولید کشاورزی و تنوع بخشی به آگرواکوسیستم ها در قالب یکپارچه سازی و تجمیع مناسب محصولات، درختان، حیوانات، خاک و آب رفع کرد. تنوع بخشی به سیستم های کشت منجر به ارتقاء خدمات اکوسیستم و در نتیجه کاهش وابستگی به نهاده های کشاورزی و حفظ عملکرد بیشتر محصول خواهد شد. افزایش تنوع جوامع بیولوژیکی می تواند در طول زمان کارایی استفاده از منابع، ثبات و بهره وری اکوسیستم ها را افزایش دهد. بنابراین پیاده سازی یک پارادایم جدید در تولید محصول برای مقابله با چالش های جهانی و تامین امنیت غذایی ضروری می باشد بطوریکه کمترین آسیب را به محیط زیست وارد کند. یکی از روش های تنوع بخشی به اکوسیستم های کشاورزی بکارگیری کشت پایا می باشد. کشت پایا متداول ترین شکل عملیاتی آگرواکولوژیکی می باشد که یک چهارچوب و اصول اخلاقی را فراهم می کند که می توان آن را به عنوان پایه ای برای تشخیص اقدامات قابل استفاده در طراحی سیستم های پایدار و متنوع بکار گرفت که منطبق بر انواع مفاهیم اکولوژیکی و فرهنگی باشد. هدف از انجام این مقاله معرفی کشت پایا به عنوان یکی از شیوه های کشاورزی پایدار برای افزایش تنوع در اکوسیستم های کشاورزی و حصول اطمینان از امنیت غذایی می باشد.

مجموع عملکرد گیاهان زراعی در کشت مخلوط به دلیل استفاده بهینه از منابع رشد، به طور معمول بیشتر از عملکرد هر یک از گیاهان در روش تک کشتی می باشد. به منظور ارزیابی عملکرد کمی و کیفی ماشک گل خوشه ای در کشت خالص و مخلوط با جو آزمایشی در سال زراعی (1392- 1391) به مدت دو سال در ایستگاه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی میاندوآب انجام شد. آزمایش در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 6 تیمار در چهار تکرار اجرا شد. تیمار های آزمایش شامل کشت خالص جو، ماشک گل خوشه ای و کشت مخلوط این گیاهان بودند.کشت مخلوط به صورت ردیفی و با روش جایگزینی انجام گردید. در کشت جایگزینی نسبت معینی از یک گیاه حذف و معادل آن ازگیاه دیگرجایگزین گردید به این صورت که به تناسب نسبت کاشت (1:1) بذرها در ردیف های جداگانه به فاصله 20 سانتی متری از هم کاشته شدند (1ردیف جو و یک ردیف ماشک) . نسبتهای کاشت نیز به صورت زیر در نظر گرفته شد. 100 درصد ماشک گل خوشه ای (تک کشتی)، 80 درصد ماشک گل خوشه ای + 20 درصد جو، 60 درصد ماشک گل خوشه ای + 40 درصد جو، 40 درصد ماشک گل خوشه ای + 60 درصد جو، 20 درصد ماشک گل خوشه ای + 80 درصد جو، 100 درصد جو (تک کشتی جو). صفات عملکرد دانه جو ، عملکرد بیولوزیک جو و ماشک تعداد دانه در سنبله جو، وزن هزار دانه جو، تعداد ساقه ماشک، ارتفاع بوته جو و ماشک، درصد ماده خشک قابل هضم، درصد قندهای محلول در آب، درصد دیواره سلولی منهای سلولز، درصد دیواره سلولی سلولز ودرصدپروتئین موردبررسی قرارگرفت. نتایج حاصل از تجزیه واریانس مرکب نشان دادکه میانگین بیشترین عملکرد دانه جو مربوط به کشت خالص جو با عملکرد (3189 کیلو در هکتار) بوده است. بالاترین میزان درصد ماده خشک قابل هضم در سال اول در تیمار 80 % جو و 20% ماشک به مقدار (21/57 درصد)به دست آمد . بالاترین میزان درصد پروتئین خام نیز در سال اول در کشت جایگزینی 100 درصد ماشک با مقدار (86/ 21 درصد) به دست آمد. شاخص نسبت برابری زمین در تیمارهای مختلف نشان داد که در تمامی تیمارهای کشت مخلوط LER>1 بوده و تمامی سیستم های کشت مخلوط نسبت به تک کشتی سودمند می باشد.

یکی از دشواری های گریبان گیر جوامع بشری، افزایش سرطان ها، بیماری های گوارشی و تنفسی و در نتیجه ورود سموم دفع آفات نباتی و دیگر آلودگی های شیمیایی است؛ بنابراین سموم دفع آفات نباتی موجود در گیاه و زمین و مصرف بی رویه کودهای شیمیایی موجب مشکلات زیست محیطی برای انسان می شود. هدف از انجام مطالعه حاضر، بررسی تعهدات بین المللی دولت ها است. این مقاله با روش توصیفی - تحلیلی، انجام شده و نگارندگان به این نتیجه می رسند که قواعد و مقررات بین المللی، حدود حقوق و تعهدات دولت ها و سازمان های بین المللی را تبیین کرده و آنچه لازم است، حمایت جهانی از این قواعد و مقررات است.

بررسی خصوصیات و عوامل اثر گذار بر پراکنش گونه های آفت همواره به عنوان یکی از اصول راهبردی و اکولوژیک در مدیریت کنترل آفات مطرح بوده است. طرح ریزی مدل های پراکنش آفت می تواند در انتخاب راهکارهای مناسب کنترل آفات قبل از شروع خسارت بسیار موثر واقع شود. استان یزد با قرارگرفتن در فلات مرکزی ایران دومین قطب تولید پسته در کشور پس از کرمان بوده و گسترش پوشش گیاهی این محصول ارزشمند سبب گسترش و پراکنش حشرات گیاهخوار نظیر سن های سبز پسته در این منطقه گردیده است. گونه Brachynema cinctum F. یکی از گونه های سن سبز بوده که گسترش پوشش گیاهی پسته و بادام در استان سبب رشدو گسترش پراکنش آفت مذکور در استان یزد گردیده است. با توجه به انتخاب یک مدل پیش بینی مناسب برای پراکنش آفت مزبور نرم افزار MaxEnt انتخاب گردید و با استفاده از نقشه ICADRA اقلیم های هفت گانه استان یزد تعریف گردید. نتایج حاصل از AUC مقادیر بالاتر از 5/0 را نشان داد که این رقم حاکی از معنی دار بودن اثر پارامترهای محیطی و اقلیم بر پراکنش گونه B.cinctum دارد. نتایج حاصل از آزمون Jacknife نشان دادکه متغیرهای محیطی مانند ارتفاع و میانگین بارندگی سالیانه بیشترین تاثیر را بر پراکنش گونه B.cinctum دارند. در نهایت مشخص گردید گسترش پوشش گیاهی نیمه طبیعی خصوصا درختان پسته به صورتی مستقیم بر میزان پراکنش و حضور گونه B.cinctum دراقلیمهای استان یزد تاثیرگذار است.

یکی از شاخص های بهره وری در توسعه کشاورزی مساله ضایعات کشاورزی است. نبود راه و روش مدون علمی برای ترویج و آموزش ضایعات نخل خرما در کشور مساله اساسی است که این تحقیق در پی حل آنست. این تحقیق از جنبه هدف از نوع کاربردی و به لحاظ روش علی - ارتباطی است که با هدف تعیین پیش یرنده و بازدارنده آموزش های نرویجی در کاهش ضایعات خرما در شهرستان بم انجام شده است. مطالعه داده های مورد نیاز از طریق پرسشنامه تعداد نمونه ها286 نفرنخلکار و20 نفر کارشناس شهرستان بم نفر تکمیل شده است. روایی ظاهری و محتوایی پرسشنامه با کسب نظرات متخصصان ترویج کشاورزی و باغبانی و اعمال اصلاحات لازم به دست آمد. پایایی آن از طریق ضریب آلفای کرونباخ به میزان 93/0 تعیین شد. در نهایت تجزیه و تحلیل داده ها به وسیله نرم افزار SPSS انجام گرفت. نتایج بر مینای مقایسه زوجی نشان داد که مهمترین معیار برای بررسی راهکارهای کاهش ضایعات معیار اقتصادی و آموزشی ، بازاری ، تبدیلی، حمایتی است. علاوه بر این، نتایج مقایسه گزینه ها بر اساس تمامی معیارها نشان داد که مهمترین راهکار کاهش ضایعات نخل و خرما در شهرستان بم به ترتیب عبارت اند از: توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی، آموزش بهره برداران،بهبود کیفیت بسته بندی است.

خشک سالی پدیده ای طبیعی است که در تمامی دوره ها و در همه مناطق مرطوب و خشک جهان روی می دهد. روند افزایش خشکسالی ها در بخش های زیادی از ایران لزوم اتخاذ تدابیر بهتر مدیریت منابع آب را نشان می دهد. دشت ملایر در منطقه ای نیمه خشک و کوهستانی با اهمیت کشاورزی واقع گردیده است که در سال های اخیر از نظر منابع آب سطحی و زیرزمینی در شرایط مناسبی قرار ندارد. به همین منظور، هدف از پژوهش حاضر تحلیل اثرات خشک سالی هواشناسی بر دشت ملایر استان همدان در بازه زمانی 22 ساله (1394-1373) می باشد. به همین منظور از داده های بارش ایستگاه بارانسنجی نامیله استفاده شد. سپس شاخص شاخص SPI برای این ایستگاه در طول دوره آماری محاسبه گردید. نتایج نشان داد که در سال آبی 77-76 در این منطقه شدید ترین خشک سالی با مقدار 72/2- رخ داده، درصورتی که در سال 89-88 این منطقه بیش ترین ترسالی را با مقدار 97/1 داشته است. خشک سالی در این منطقه بیش ترین فراوانی را با 13 رخ داد داشته و فقط در 9 دوره ترسالی رخ داده است، که پس از خشک سالی های شدید برای دوره های بعدی وضعیت بارش چشم گیری در منطقه وجود نداشته است. بر اساس تداوم زمانی نیز، در منطقه دو دوره وسیع خشک سالی چهار و پنج ساله به ترتیب در سال های 79-75 و 93-89 رخ داده است، ولی دوره های ترسالی عمدتا دوساله بوده است. نتایج این پژوهش می تواند به مسئولین و کارشناسان اطلاعات جامعی و دقیقی از وضعیت و شدت خشک سالی در منطقه ارائه دهد.

توسعه پایدار سکونتگاه های روستایی از جنبه وجود مخاطرات طبیعی تهدیدکننده سکونتگاه ها بسیار حائز اهمیت است. در این مقاله به دلیل اهمیت قرارگیری مناطق مسکونی و جمعیتی بر روی گسل و تاثیرگذاری آن بر روی توسعه پایدار روستایی، به بررسی زون برشی گسل و قرارگیری منازل روستایی در زون برشی و تاثیر آن بر روی توسعه پایدار پرداخته شده است. گسل های فعال در هنگام فعالیت در محدوده زون برشی خود، گسیختگی سطحی ایجاد می کنند و باعث تخریب هرگونه سازه ای خواهند شد. لذا قرارگیری سکونتگاه ها در محدوده زون برشی به دلیل احتما تخریب کامل منازل در هنگام رخداد زلزله باعث ایجاد چالش در توسعه پایدار گردیده و چه بسا زمینه مهاجرت روستائیان را به شهرها فراهم سازد. علاوه بر مخاطره گسیختگی سطحی هنگام رخداد زلزله و تخریب های ناشی از آن، در محدوده زون برشی گسل بدلیل خردشدگی و شکنندگی سنگ ها مصالح مستعد لغزش وجود داشته و با تحریک بارش و یا نفوذ آب به داخل مصالح امکان رخداد زمین لغزش های بزرگ و کوچک مهیا شده و رخداد زمین لغزش باعث آسیب و تخریب منازل روستایی خواهد شد که در نتیجه آن میل به سکونت در اینگونه سکونتگاه ها و توسعه آن کاهش پیدا کرده و زمینه ساز مهاجرت و ترک روستا خواهد شد. در این مقاله بعنوان شاهدی بر ایجاد چالش برای توسعه پایدار سکونتگاه های روستایی واقع بر روی گسل، روستای علی آباد الموت که بر روی گسل کوشک قرار گرفته است مورد بررسی قرار گرفت. این منطقه مشتمل بر محدوده روستای علی آباد و گسل کوشک بوده و باتوجه به بررسی ها و مشاهدات صحرایی صورت گرفته بر روی شواهد فعالیت گسلی و برداشت های صحرایی در محدوده پیرامونی گسل کوشک در محل روستای علی آباد، شواهد فعالیت گسل شامل خردشدگی در سنگ ها، وجود چشمه ها، زمین لغزش های فراوان رخداده در محدوده گسلی مشاهده گردید و درنتیجه کل بافت کالبدی روستا بر روی بر روی پهنه گسل واقع شده است. بدلیل رخداد زمین لغزش های متعدد و خرابی در منازل روستا، میل به مهاجرت در روستائیان افزایش پیدا کرده و از ساخت و ساز جدید در روستا امتناع می شود. لذا باتوجه به قرارگیری روستا بر روی گسل و جلوگیری از مرگ و میر ناشی از گسیختگی سطحی حین زلزله و یا رخداد زمین لغزش های ناشی از فعالیت گسل و کاهش آسیب پذیری و توسعه پایدار روستایی، جابجایی روستا به نقطه دیگر و یا اصلاح سمت توسعه آتی روستا به خارج از حریم گسیختگی گسل کوشک ضروری می باشد.

امروزه آلودگیهای نفتی یکی از معضلات محیط زیست خوزستان محسوب میشود. علاوه بر آلودگی نشت مواد نفتی، مقادیر عظیمی پسماند نفتی در پالایشگاه ها و دکلهای حفاری تولید می شود. یکی از روش های موثر در پاکسازی هیدروکربن های نفتی"زیست پالای"می باشد. هدف ازاین تحقیق پالایش پسماندهای نفتی بهصورت بیولوژیک است. باگاس نیشکری عنوان منبع آلی بکارگرفته شد. تحقیق در سایت حفاری شماره479 مارون در سال01- 1400 اجرا گردید.پس از تلقیح باکتری ها در تیمارها، شمارش جامع میکروبی و روند تغییرات کربن، ازت و هیدروکربن های نفتی انجام شد. پسماند های نفتی دارای شوری بالا (32.67dS/m)، PH≥10 و ppm 22600 =TPH بوده اند. نتایج بیانگر روند کاهش میزان TPH در تیمارهای آزمایش بود. کاهش TPHدر تیمار 5 بیشتر از سایر تیمارها بوده و در روز 80 ام به 4632 ppm (80 درصد کاهش) کاهش یافته است همچنین همبستگی بین زمان و کاهش TPHاز نوع متوسط و منفی بوده و اختلاف معنی داری بین تیمارها وجود داشته است. نتایج حاصل از بررسی تغییرات نسبت C\N نشان داد که این شاخص در تمام تیمارها روندی کاهشی داشته است. در تیمار5 طی 80 روز از 71.15 به 29.5 کاهش یافت (59 درصد کاهش) که بیانگر استفاده خوب باکتریها از منبع کربن به عنوان منبع غذایی می باشد. در بحث فلزات سنگین مثل کادمیم (cd)، جیوه (Hg)، سرب (Pb) و نیکل (Ni) که برای گیاهان، جانوران و انسان بسیار خطرناک می باشند. نتایج بیانگر عدم وجود یا میزان بسیار کم این عناصر نسبت به شاخص های استاندار می باشد.

پایین بودن میزان لیپیدهای خون باعث کاهش بیماریهای قلبی عروقی می شود .دراین مقاله ، عصاره های اتانولی میوه های مورد، عناب وگل ریواس حاوی ترکیبات آنتراکینونی بر پروفایل لیپیدی،میزان فعالیت آنزیم سیترات لیاز کبدی ،تغییرات بیوشیمیائی و بافتی کبد در موش های صحرایی نر نژاد ویستار دریافت کننده رژیم غذایی غنی از کلسترول بررسی شد.آزمون غربالگری جهت بررسی ترکیبات آنترکینون و فعالیت آنتی اکسیدانی انجام شد که از بین آنها ریواس انتخاب گردید. برای بررسی تاثیر کاهندگی گیاه بر روی نمونه های سرمی اندازه گیری پروفایل چربی ، مارکرهای کبدی, قند و اوره ، اسید اوریک ، مالون دی الدهید و پتانسیل آنتی اکسیدانی تام سرم صورت گرفت. جهت مقایسه کلی داده ها از آنالیز واریانس یک طرفه و پس آزمون توکی استفاده گردید , سطح معنی داری p<0.05 در نظر گرفته شد.