فصلنامه هنرهای زیبا
پیاپی 6 (زمستان 1378)

مکتب نقاشی امپرسیونیسم در نیمه دوم سده نوزدهم در میان نقاشان فرانسوی زاده شد. این هنرمندان به طور عمده با شیوه رسمی رایج نقاشی روزگار خود که بر پایه هنر کلاسیک و واقع ما استوار بود،مخالف بودند. از نظر آنها نقاشان قدیمی در ترسیم واقعیت پیرامون خود به راه خطا رفته بودند و تنها توانسته بودند برداشتی کلی از واقعیت پیرامون خود به راه خطا رفته بودند و تنها توانسته بودند برداشتی کلی از واقعیت پیرامون خود به راه خطا رفته بودند و تنها توانسته بودند برداشتی کلی از واقعیت را به نمایش بگذارند. این نقاشان جوان که بعدها به «امپرسیونیست»معروف شدند، با تکیه بر برخی دستاوردهای علم شیمی و فیزیک در زمینه نور و رنگ، کوشیدند دریافت لحظه ای و عاری از خیال پردازی خود را از طبیعت پیرامون بر بوم نقاشی بیاورند. شیوه امپرسیونیسم به تدریج پیروانی یافت و هنرمندان متعددی به آن پیوستند اما همه آنها تا آخر به آن وفادار نماندند و پس از آخرین نمایشگاه مشترک در سال 1886، هریک راه خود را پیش گرفتند. به واقع ریشه بسیاری از گرایشهای بعد از امپرسیونیستها و نقاشی مدرن در جنبشی بود که امپرسیونیستها آغاز کردند.

تابلو مونالیزا با عنوان لبخند ژوکوند، پر آوازه ترین نقاشی در جهان است که با حالتی اسرارآمیز، فکرنقاشان و طراحان گرافیک را مسحور خود نموده است و هرچند گاه با طرح یکی از نمادها و کشف رمزی از نشانه های نهفته در آن، موجی نو آغاز می گردد. جدیدترین مبحث انطباق پرتره مدادی خود خالق اثر با شخصیت این تابلو به کمک رایانه است. جاذبه و رمز و راز نهفته در این چهره، کنکاش و مطالعه تمامی هنرمندان را برانگیخته و موجب گردیده اکثر نقاشان از روی آن کپی برداری نموده و یا طراحان گرافیک با دخل و تصرف در آن برای ارتباط بیشتر با مخاطب یاری بجویند. در محافل هنری از این اثر نقدها و تفاسیر متفاوت ارائه می گردد. در یک نگاه غم و اندوه و در نظری دیگر لبخندی ملایم بر لبان دارد. به راستی چه رمز و رازی در آن نهفته است که تاکنون هزاران هزار آن را نقاشی، چاپ و تکثیر نموده اند؟ باید دی چرا در میان عموم چهره های متبسمی که تاکنون نقاشی شده است، این تبسم به خصوص با عنوان «اسرارآمیز» از دیگران متمایز شده است. ماهنامه «ساینتیفک آمریکن» اخیرا اعلام داشت، متخصصان رشته گرافیک رایانه ای، با انطباق تابلو لبخند ژوکوند و تصویر داوینچی به وضوح نشان داده اند که تمام خطوط چهره اصلی مونالیزه به طور کامل بر خطوط اصلی چهره «لئوناردو» منطبق می شود و اجزای دو چهره از قبیل چشمها، بینی، ابروها،کناره صورت و چانه کاملا یکدیگر را می پوشانند. این مقاله تلاش می نماید تا با بررسی زندگی داوینچی از تولد تا مرگ و با به رخ کشیدن فراز و نشیب های این دوران، اندوهی را که در پایان عمر، آن هنگام که داوینچی بر روی مونالیزه کار می کرد را بیان نماید. اگر عقیده متخصصان گرافیک کامپیوتری را نپذیریم، اندوه تحمل عنوان کودک نامشروع و حرام – قرن پانزدهم اروپا – زندگی با نامادری،ملامتهای رقبا به خصوص میکل آنژ که شکست و عدم موفقیت طرحهایش را به رخ می کشید، انزوا و غم تنهایی، دائما روح پر شورش را در اندیشه متفکرانه و آرام وی سایش و رنج می داد. تراوش این روح اندوهگین بر اثری که در حال خلق است تاثیری غمگینانه نهاده و این غم راتا ابد در نهاد مونالیزه فرو ریخت. از دیدگاهی دیگر، اثر هنری آئینه دل هنرمند است و تصویر در آئینه متاثر از هنرمند است. و اوج اندوه و خلاقیت به صورت انعکاس در این چهره افسونگر متجلی گردیده است.

در دهه های اخیر به دنبال اهمیت یافتن دانش طراحی شهری و به منظور مقابله با اشتباهات گذشته، نظریات متعددی در جهت سامان دهی ظاهری و عملکردی به محیط کالبدی مطرح گردیده است. شاید بتوان نظریاتی را که به انسان، نیازهای وی، روابط و رفتارهای او و سازگار ساختن فرم و فضا با نیازهای روحی و روانی افراد، بیشتر پرداخته اند،موفقتر دانست. با توجه به گونگی ارتباط انسان با محیط و فضای مصنوع است که طراحان شهری معاصر سعی در سامان دهی و نظم بخشیدن به فضای فیزیکی، به کونه ای که برخی رفتارهای مطلوب را سهیل نموده و نیازهای اساسی وی را برآورده سازد، دارند. در این میان بدیهی است که طراحی شهری مانند سایر دانشها نیازمند زبانی که قابلیت تعمیم داشته، اجزاء آن از ثبات و تداوم نسبی برخوردار بوده و نیازها را هماهنگ با تغییرات مداوم جوامع در تمامی زمینه ها، پاسخ گوید. برخی از اجزاء چنین زبانی به دلیل ارتباط تنگاتنگی که با فطرت نوع بشر دارند، از اهمیت ویژه ای برخوردارند. انسان نیازمند آرامش، احساس امنیت در زندگی خصوصی خود و محترم شمرده شدن قلمرو خویش از از جانب دیگران است و سامان دهی محیط زندگی وی، جز از طریق اتخاذ شیوه های صحیح در مشخص ساختن عرصه های خصوصی و عمومی زندگی او و ایجاد سلسله مراتبی دقیق در کلیه زمینه های فضایی،دسترسی و...، میسر نیست. ایجاد چنین ساختاری، احساس تعلق به محیط را به فرد القاء نموده، او را در روابط اجتماعی موظف و مسئول ساخته و به سکونتگاه وی هویت می بخشد، یعنی تمامی آنچه که در شهرهای فعلی ما مورد تهدید قرار گرفته است. لذا تحقیق حاضر در جهت دستیابی به چنین جنبه هایی بر روی مفاهیمی چون قلمرو و محرومیت در فضای شهری متمرکز شده تا ضمن آشکار ساختن اهمیت آنها در طراحی شهری، راه حل های در جهت به کارگیری عملی این گونه مفاهیم در طراحی ها ارائه دهد.

یکی از ارکان اساسی توسعه پایدار، اسکان پایدار است و توسعه شهری پایدار را در همین چارچوب می توان مطرح نمود. به نظر می رسد مفهوم توسعه شهری پایدار(به طور خاص) و پی بردن به نقش برنامه ریزی شهری در ارتباط با آن، مستلزم توجه به اصول و ارکان توسعه پایدار (به طور عام) می باشد. هدف از این نوشتار ابدا طرح و جمع بندی تعاریف توسعه پایدار و مشخص کردن ویژگی ها و جایگاه توسعه پایدار شهری و آنگاه دستیابی مقدماتی به مفاهیم و اصول کلی آن است. به مقوله پایداری شهری و نحوه استفاده از ابزارهای برنامه ریزی شهری برای تامین آن نیز در این مقاله اشاره گردیده و در پایان ضمن توجه به اصول مصوب دستور کار21، بیانیه «ریو»، نظرات موجود و همچنین واقعیت ها و معضلات زیست محیطی: حاصل از شهرنشینی؛ملاحظات کلی در جهت برنامه ریزی برای توسعه پایدار شهری(با تاکید بر ملاحظات کالبدی) به صورت پیشنهادی ارائه شده است.

این مطالعه برای شناسایی عواملی که در مکانیابی فعالیت های بزرگ صنعتی در مناطق مختلف از نظر توسعه صنعتی در ایران، بررسی اینکه آیا تفاوتی بین عوامل مؤثر مکانیابی فعالیت های بزرگ صنعتی واقع در مناطق مختلف از نظر توسعه صنعتی وجود دارد یا خیر، و نهایتا بررسی اثرات سیاست های دولت در مکانیابی صنایع بزرگ واقع در مناطق مختلف از نظر توسعه صنعتی انجام یافته است. برای دستیابی به اهداف این مطالعه، کل کارگاه های بزرگ صنعتی کشور(50 نفر کارکن و بیشتر) یعنی 2520 کارگاه به عنوان جامعه آماری در نظر گرفته شده و از بین آنها 263 کارگاه، با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی طبقه بندی شده(روش تخصیص نیمن) به عنوان نمونه انتخاب گردیده است. برای دریافت اطلاعات مورد نیاز و تجزیه و تحلیل آنها پرسشنامه ای تنظیم و برای مدیران یا صاحبان کارگاه های بزرگ انتخاب شده ارسال گردید. نتایج بدست آمده نشان می دهد که از میان عوامل مؤثر در مکانیابی فعالیت های بزرگ صنعتی در مناطق مختلف از نظر توسعه صنعتی، دسترسی آسان به برق صنعتی، وجود زمین و امکانات کافی برای گسترش آتی کارگاه، قیمت ارزان زمین، سهولت دسترسی به منابع انرژی و سوختی، پتانسیل رشد اقتصادی منطقه و دسترسی آسان به مواد اولیه مورد نیاز در مکانیابی فعالیت های صنعتی بزرگ در کلیه مناطق چهارگانه از دیدگاه صنعت (فعال، نیمه فعال، کم فعال و کمتر فعال) مهم بوده اند. تفاوت قابل توجهی بین عوامل مهم در مکانیابی کارگاه های بزرگ صنعتی واقع در مناطق فعال و کمتر از نظر توسعه صنعتی وجود دارد. این مطالعه همچنین نشان می دهد که عوامل مربوط به سیاست های تشویقی و کنترلی دولت در مکانیابی فعالیت های بزرگ صنعتی در مناطق فعال از دیدگاه صنعت مهم نبوده اند اما این عوامل در مناطق کم توان بعنوان عامل مؤثر در مکانیابی فعالیت های صنعتی بزرگ مورد توجه قرار گرفته اند.

یکی از مصادیق تفکر توحیدی شیعیان در فرهنگ عاشورا و ارزش های نهفته در آن متجلی شده است. حسینیه ها و تکایای ایرانی گویاترین تجلی کالبدی ماهیت و پیام چنین فرهنگی در ساختار فضای شهری می باشد. بر اساس این فرضیه در مقاله حاضر پس از بررسی اهمیت مراسم ماه محرم و شناسایی اجمالی مکانهایی با عملکرد یکسان در سایر جوامع شیعه نشین، به تحلیل ویژگی های خاص حسینیه ها و تکایای ایرانی تحت عناوینی از قبیل مفاهیم نمادین و کیفیات فضائی و بصری واهد پرداخت. حسینیه ها و تکایای ایرانی که مظهر پیوند بین زمان، مکان و مردم می باشند به دلیل ویژگی «فضای شهری بودنشان» نه تنها در قیاس با مکانهای هم عملکرد خویش در سایر کشورها، هویتی متمایز می یابند. بلکه به عنوان تنها فضاهای بازشهری با عملکرد مذهبی در فرهنگ شهرسازی مسلمین منحصر بفرد می باشند.با شناخت و بکارگیری هرچه بیشتر اصول طراحی چنین فضاهایی از قبیل مکانیابی،انعطاف پذیری در فرم و عملکرد و مفاهیم غنی نمادین می توان به تداوم بیان کالبدی یک فرهنگ در محیط و هویت بخشی به شهر ایرانی کمک مؤثری نمود.

نماهای تماما شیشه از دوران معماران مدرن در بناها بکار گرفته شدند. در صورتی که در این قبیل نماها سایه بان مناسب پیش بینی نشده باشد، در اثر تابش آفتاب به درون طی اوقات گرم و معتدل سال، دمای داخل از د آسایش خارج می شود و بر بار برودتی ساختمان افزوده می گردد. در اوقات سرد نیز به علت ضریب هدایت حرارتی زیاد نماهای شیشه ای، اتلاف حرارت به بیرون صورت می گیرد و بر بار گرمایش ساختمان می افزاید. در مقاله حاضر ضمن مقایسه وضعیت حرارتی یک دیوار آجری ودو جدار شیشه ای مختلف، تاثیر استفا ده از نماهای شیشه ای بر دمای داخل مورد بررسی قرار گرفته است. به همین منظور به کمک یک دستگاه ثبات، وضعیت حرارتی یک نمای شیشه ای موجود مطالعه شده است. نتایج مطالعات نشان می دهد که استفاده از نماهای تماما شیشه در اقلیم های آفتابی یا سرد مناسب نبوده، و طراحان تمایل به استفاده از نماهای مزبور باید جزئیات اجرایی خاصی را پیش بینی نمایند تا در مصرف انرژی صرفه جویی شود و شرایط آسایش حرارتی در فضای داخل تامین گردد.

در این مقاله ضمن بحث درباره انواع سازه، از نظر بارهای وارده و عملکرد عناصر سازه، سازه غشائی معرفی گردیده، و بیان شده است که ایده اصلی این سازه ها از چادرهای معمولی گرفته شده است. اصول اولیه طراحی سازه های غشائی بیان گردیده و حالات گوناگون پوشش غشائی و یک ساخت ساده مطرح و انواع مصالح مصرفی در سازه غشائی، عمر مفید انواع مصالح و بخصوص مسئله مقاومت در مقابل آتش سوزی بحث گردیده است. در قسمت دیگر از مقاله مسائل مربوط به نور، عایق حرارتی، نحوه اتصالات،مسائل مربوط به نصب یک سازه غشائی و زمان مورد نیاز جهت یک سازه معین به عنوان نمونه بحث و بررسی شده و در نهایت قیمت تمام شده یک سازه را در زمان مقاله ارائه نموده است.

در ایران قبل از عهد سلجوقیان مساجد مختلفی ساخته می شوند که اغلب به تقلید از مساجد عباسی بصورت شبستانی می باشند. ولی از قرن پنجم هجری و در قلب کویر مرکزی ایران نقشه ای بوجود می آید که ریشه در معماری قبل از اسلام ایران دارد. از این زمان به بعد گونه عام چهارایوانی به عنوان نمادی از فضای ایرانی، الگو نقشه مساجد این خطه می گردد. چرا و چگونه چنین الگوئی طرح مساجد عباسی را متحول می سازد؟ در این مقاله ضمن مطرح کردن دیدگاه های مختلف و ارائه نظریه، به پاسخگوئی به این سئوال خواهیم پرداخت.

بررسی روند تحول یک عنصر معماری بدون تحول جزئیات آن امکان پذیر نیست و بازگشت به زمان و مکان تولید اثر زمینه کافی را در درک از اثر بدست می دهد. در این متن تلاش بر آن است مراحل شکل گیری گنبد و معناهای دیروزین عین دیروز درک شوند. نگرش بر عنصری چون گنبد در چارچوب دانش معماری به طور عام و دانش مرمت به گونه خاص با زمینه و ابعاد مختلف روبرو می گردد، در بعد معماری فهم سویه های شکل و معنای این عنصر بر حسب زمان و مکان و در قلمرو دانش مرمت چگونگی برخورد با این عنصر از پیچیدگی برخوردار است، این پیچیدگی بستری را به منظور پژوهش درموضوع رویارویی پژوهنده قرار می دهد. طرح موضوع از آنجا ناشی می شود که عنصر گنبد از بعد شکل نسبت به نوع دیروزین خود دارای تفاوت چندانی نیست و در بعد معنایی نیز در موقعیت او مقیاس های متفاوت در بنا مرکز ثقل فضاهای معماری حکومتی و عمومی بوده است، برای مثال اگر عبادت در هر فضای عبادی را غیر واحد ندانیم موقعیت گنبد در مقیاس بزرگتر در بنا، نقطه عطف و قطب و محراب و قبله در معابد بوده است. در تعریف هندسی، گنبد مکان هندسی نقاطی است که از دوران چغدی مشخص حول یک محور قائم بوجود می آید،در زبان معماری گنبد پوششی است که بر روی زمینه ای گرد برپا شود از نقطه نظر فنی سیستم هایی هستند که در آنها انتقال نیروی وزن و سایر نیروها با مکانیزم فشاری و کمی نیروی خمشی توسط عناصر گوه ای شکل آجری یا خشتی یا سنگی انجام می گیرد. در این نوشتار نگارنده ضمن عبور از مراحل شناخت عنصر مورد بررسی به دنبال تدوین مبانی نظری مرمتی در رابطه با خلق فضا و نحوه استفاده جدد از شکل عنصر معماری می باشد.

در این مقاله سیر شکل گیری و تکوینی تئاتر کشورمان بازنمایی شده است. برای پیگیری آن چهار مرحله را در نظر گرفته ایم و معتقدیم که تئاتر کشورمان از این چهار مرحله گذر کرده و به افق های جدیدی دست یافته است. مرحله اول را از «برانگیختگی تا نوشکفتگی» عنوان بندی کردم که مرحله آغازین و طلیعه آشنایی ایرانیان با تئاتر جدید است. مرحله دوم را «از ناآزمودگی تا آزمودگی» نام نهادم که قصدم ناآزمودگی فنی و تکنیکی در نمایش جدید و بخصوص در نمایشنامه نویسی است که رفته رفته به آزمودگی می رسد. این دوره، دوره پر تلاطم مشروطه را در برمی گیرد که خود نیز نوعی ناآزمودگی سیاسی بود و ایرانیان در این زمینه سنتی نداشتند تا اینکه بتدریج به آزمودگی سیاسی دست یافتند. مرحله سوم را «از پذیرندگی تا پروردگی» نامیدم، چون صحنه نمایش ایران در این زمان بیشتر شگردها و فنون نمایش غرب را می پذیرد و به پرورش آنها در آثار و اجرای خود می پردازد. دوره ای است که پر از کوشندگی و در عین حال تجربه. این مرحله راه را برای مرحله چهارم یعنی «از پختگی، فرهیختگی» می گشاید و این مقوله مفصلی است و بحث در آن به مقاله دیگری احاله دادم.

روایت کوانتین کوانتیو از خشونت متکی بر نمایش جنبه های هجو و جنون آمیز آن در رفتار انسان های تبهکار، اما دلپذیر است. آثار این فیلمساز جوان از سویی ریشه در سینمای سیاه فرانسه و سینمای کلاسیک گانگستری آمریکا داشته و از سوی دیگر بازتاب روشنفکرانه خشونت و بیرحمی فزاینده در جامعه مدرن آمریکایی است. نخستین فیلم او«سگ های پوشالی» به پوچی و بیرحمی دنیای تبهکاران توجه دارد. درحالی که فیلم بعدی او «داستان فرومایه» که از سه قصد جداگانه تشکیل یافته، جنبه های هجوآمیز و عصیان زده این دنیا را به تصویر می کشد. فیلم سوم تارانتیو «جکی براون» با طرح داستانی پیچیده تر فرجام ملالت بار دنیای خشونت زده انسان های خارج قانون را برملا می سازد.