نشریه خردنامه صدرا
پیاپی 39 (بهار 1384)

میرداماد برای یکی مسئله ربط حادثات به قدیم که از دیرباز ذهن فلاسفه را به چالش انداخته بود، به طرح یکی از مشهورترین آراء فلسفی خود یعنی نظریه حدوث دهری پرداخت. وی بر مبنای ارائه تصویری از سبق انفکاکی غیر متکمم در مقابل سبق انفکاکی متقدر و متکمم و با حد وسط قرار دادن وعاء دهر، ذات باریتعالی را منزه از هر تغییر دانسته و مجموعه متغیرات را نیز در درون عالم دهر جای داده است و بدینصورت با تکیه بر مقدمات بدیهی و مقبول همه فلاسفه اسلامی به اثبات نظریه خود و حل مسئله مهم فلاسفه پرداخته است. ...

اثر بخشی اندیشه فیلسوفان بر تفکر بشری معلول عوامل تاریخی و جغرافیایی و نوع ظرفیتهای وجودی یک فلسفه می باشد و باعث پویایی عناصر سازنده در آراء یک فیلسوف می شود. توجه ویژه به بالندگی های عناصر فلسفه صدرایی در سالیان اخیر، نشان از ظرفیت وجودی بالای این فلسفه برای حال و آینده دارد که علاوه بر مشکل گشایی مسائل امروزی، می تواند کلید ویژه ای برای حل و عقد زوایای تاریک اندیشه بشری در آینده باشد. فلسفه صدرایی همچنان فلسفه حال و آینده بودن خود را در تعامل بیشتر با اندیشه های فلسفی معاصر نشان خواهد داد.

در میان براهین اثبات وجود خداوند، اهمیت برهان وجودی بر کسی پوشیده نیست. از قدیم تا کنون فیلسوفان بزرگ غرب در تایید یا رد این برهان قلم زده اند و مطالب مهمی نگاشته اند. لایب نیتس که خود از مدافعان برهان وجودی است، مدعی است که با رفع نقصی که در برهان وجودی آنسلم و دکارت وجود دارد می توان آنرا به برهانی یقینی، و در حد براهین ریاضی، مبدل ساخت. در این مقاله ضمن اشاره به پیشینه برهان وجودی، نظر لایب نیتس را درباره نقص این برهان بیان می کنیم و سپس راه حلهای وی را مورد بررسی قرار می دهیم.

بعقیده فلاسفه و عرفا روح انسان مظهر تجلی خداوند است چرا که روح انسان از جهات ذات، صفات و افعال منعکس کننده خالق خود می باشد، آنها با استفاده از احادیثی نظیر «من عرف نفسه فقد عرف ربه» به تبیین این حقیقت پرداخته اند. البته در عرفان مجال بیشتری برای پرداختن به این مسئله وجود دارد چرا که «انسان کامل» یکی از مهمترین مباحث عرفانی است. همچنین فلاسفه و عرفا معتقدند که وجود انسان با کل عالم انطباق دارد؛ از اینرو وجود انسان را عالم صغیر، که منطبق با عالم کبیر است، دانسته اند و بعضی از آنها انسان را عالم کبیر و جهان را عالم صغیر می دانند. ...

اخلاق از ریشه خلق بمعنای باطن، و صفاتی است که به رفتار و حالت انسان تعلق می گیرد و در تعریف آن آورده اند: «ملکه ای بود نفس را مقتضی سهولت صدور فعلی از او بی احتیاج به فکر و رویتی». علمای اخلاق از این علم با الفاظ و تعابیر مختلفی یاد نموده اند. تامل در هر یک از این تعابیر نشان دهنده دیدگاه صاحب آن نسبت به علم اخلاق است. در نظام اخلاق اسلامی بعنوان یکی از کارآمدترین نظامهای موجود، بایدها و نبایدهای اخلاقی که موجب قرب یا بعد انسان از سعادت واقعی می گردد، با معیار و ملاک نهایی « الله » سنجیده می شود. ...

افلاطون قائل بود که علم خداوند به اشیاء عبارتست از صورتهای خارجی قائم بذات خود یعنی همان مثل. قول افلاطون مورد اشکال ملاصدرا و دیگران واقع شده است. ابن سینا قایل است چون خداوند به ذات خود که علت تامه اشیاء است علم دارد، لذا به اشیاء عالم است و علم خداوند به اشیاء علم کلی است و کلی بمعنی عدم تغییر علم بتبع تغیر معلوم می باشد. اشکال فلاسفه بعد از ابن سینا به او اینستکه لازمه قول او محظور خالی بودن ذات خداوند از کمال و حصولی بودن علم اوست. شیخ اشراق قایل است که اشیاء اعم از مجردات مادیات به وجود عینی خود برای خدای تعالی حاضرند. ...

در این مقاله برخی تعابیر علمی و فلسفی روابط عدم قطعیت هایزنبرگ را بر اساس اصل علیت بررسی می کنیم. با توجه به اینکه اصل علیت یکی از بنیادی ترین اصول لایتغیر نظام هستی است، پس تعابیر تمام پدیده ها از جمله پدیده عدم قطعیت باید کاملا با آن مطابقت داشته باشند. بنابراین آن تعابیری از روابط عدم قطعیت که مخالف این اصل یا فروع لاینفک آن باشند را باید اصلاح کرد.

طبق قاعده «الواحد لایصدر عنه الا الواحد» از خداوند که از جمیع جهات واحد است، تنها یک موجود صادر می شود، در حالیکه جهان، دارای کثرات متعددی است؛ پس چگونه می توان کثرت موجود را به آن وجود واحد نسبت داد؟ سهروردی نظریه عقول عرضیه را جهت تبیین صدور کثرات مادی ارائه کرده است که برگرفته از مثل افلاطونی می باشد. عقول عرضیه (انوار قواهر ارباب اصنام) سلسله ای از انوار مجرده اند که در انتهای عقول طولیه واقع شده و در عرض یکدیگر می باشند. ...

هدف از نگارش این مقاله، توجه دادن به نقش مهم و تعیین کننده تعالیم گرانبهای پیشوایان شیعه در پیدایش و گسترش علوم عقلی اعم از حکمت الهی و کلام اسلامی از رهگذر مطالعه در احادیث حکمی امام صادق علیه السلام و شرح آنهاست؛ احادیثی که با روش عقلی و استدلالی درباره کلیات جهان هستی و آغاز و انجام آن و توحید ذات خداوند و معرفت اسمای حسنا و صفات علیای او به دقیقترین وجه بحث می کند و مراتب کمال انسانیت و درجات قرب و ولایت را توضیح می دهد و از معانی باطنی و اسرار نهانی وحی الهی پرده بر می دارد. ...