نشریه خردنامه صدرا
پیاپی 41 (پاییز 1384)

یکی از مسائلی که بشدت از نظریه وجود ملاصدرا متاثر است و در نظام فلسفی وی، صبغه کاملا جدیدی پیدا می کند، سلوک فکری وی در اثبات وجود حق و بحث از اسما و صفات اوست. خدا، محور اصلی تعالیم دین است. اساس دین را اعتقاد به وجود خدا تشکیل می دهد. اصلیترین مسئله ای که برای جوینده حقیقت، مطرح می شود و باید پیش از هر چیز پاسخ صحیح آن را بدست آورد، اینستکه آیا خدایی وجود دارد یا نه? پاسخ مثبت یا منفی به این سوال نه فقط نگرش انسان را نسبت به جهان بیرون متفاوت می سازد بلکه خود انسان هم در پرتو پاسخی که به این پرسش می دهد، جلوه و معنای دیگری می یابد...

عده ای بر این باور هستند که معرفی عقل بعنوان صادر اول، مبین همراهی ملاصدرا با جمهور حکماست، اما نظر نهایی او درباره صادر نخستین همان وجود منبسط است. برخی دیگر گفتند: تفاوت میان دو نظریه صرفا لفظی است و گروهی اول ما خلق الله را عقل و اول ما صدر الله را وجود منبسط دانستند و عده ای دیگر قید اول درعقل اول را بمعنای مجازی گرفتند نه حقیقی و بعضی دیگر گفتند: وجود منبسط اصلا صادر نیست تا صادر اول یا غیر اول باشد، بلکه نفس صدور حقیقی و اشراق فعلی حضرت حق است...

تاریخ نگاری فلسفه با اندیشه مدون فلسفی همزاد و همراه بوده است. مطالعه تاریخی فلسفه، تطور و تحقق آن را در زمان نشان می دهد و رهیافتی در شناخت ژرفتر این دانش است. نهایت ناپذیر بودند مطالعه تاریخی، محدود بودن مطالعات تاریخی موجود به بخشی از حیات فلسفی بشر و سوگیری های غفلت آور در برخی از تاریخ فلسفه ها، الزام تدوین تازه ای از تاریخ فلسفه را نشان می دهند. اما تدوین تاریخ فلسفه با رخنه های روشی متعددی روبروست:هویت معرفتی تاریخ فلسفه، دامنه نامتعین فلسفه، ترابط دانشهای گوناگون با فلسفه، مسئله محوری یا شخص یا مکتب محوری، تحویلی نگری و فقدان الگوی پژوهشی شایسته از مهمترین این رخنه هاست.

ارسطو با تحلیل ابتدایی از اشیا مادی، به این نتیجه رسید که اشیا نه از یک جز بلکه از دو جز تشکیل شده اند، یکی ماده و دوم صورت، ماده یا هیولی واجد وصف قوه بوده و صورت واجد وصف فعلیت است و از تنش و اصطکاک میان آن دو، حرکت تولید می شود بدین ترتیب حرکت را به خروج تدریجی شی از قوه به فعلیت تعریف کرد. اهمیت اصل تمایز ماده و صورت تا آنجاست که ارسطو توانست دیگر معضلات فلسفی خود را به کمک آن اصل تبیین کند تقسیم موجودات به محسوس و مجرد و تبیین فاعلیت بعنوان فاعل طبیعی و تفسیر امکان بعنوان امکان استعدادی و معرفی خدا بعنوان محرک نامتحرک اولی و...

وجود رابطه و محمولی در قضایای منطقی جایگاه ویژه ای دارند. ارتباط و اتحاد موضوع و محمول در قضایای حملیه بدون رابطه صورت نمی گیرد. هلیات بسیطه و مرکبه با این دو نوع وجود تمایز می یابد. تفاوتهایی که وجود رابط با وجود محمولی و نیز با نسبت حکمیه و حکم یا تصدیق دارد، موجب پیدایش آرا بدیعی در ساختار قضایای منطقی شده است. قضایای ثنائیه و ثلاثیه و نیز اجزا قضیه حملیه و اختلافات نظرات درباره آن، با ایندو ارتباط تام دارد. از طرف دیگر، این دو اصطلاح در فلسفه هم مورد بحث است...

برهان صدیقین اجمالا یکی از مهمترین و معتبرترین برهانهای فلسفی اثبات وجود خدا در حوزه فرهنگ و اندیشه اسلامی است. طبق تفسیر ملاصدرا، برهانی شایسته عنوان صدیقین است که در آن راه و هدف یکی باشد و چون خدا وجود محض است، ناگزیر باید در حقیقت هستی تامل شود. در این راستا، ملاصدرا در کتاب اسفار خود استدلالی را پیریزی می کند که اصالت و تشکیک وجود دو رکن اصلی آن است. از این تقریر دو تلقی و برداشت کلی وجود دارد: یکی تلقی وحدتگرا که در آن از دو عنصر مقوم تشکیک وجود، عنصر وحدت مورد تاکید خاص قرار گرفته است...

حکما رابطه نفس و بدن را به دو دسته کلی رابطه مرغ و قفس و رابطه ماده و صورت تقسیم می کنند. گرچه ملاصدرا نیز نفس را صورتی برای ماده بدن می داند، ولی برخلاف سایرین که نفس را روحانیه البقا و الحدوث می دانسته اند، بنابر اعتقاد جسمانیه الحدوث و روحانیه البقابودن نفس، نفس را در ابتدای پیدایش خود متعلق و نیازمند بدن می داند. ولی همچنین معتقد است نفس در اوایل همراهی خود با بدن برای انجام برخی امور خود مانند دیدن، شنیدن و غیره به دبن نیاز دارد ولی پس از گذر از این مرحله بتدریج اثر حرکت جوهری خود رو به استکمال می گذارد...