نشریه مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی (فروغ وحدت)
پیاپی 2-3 (زمستان 1384 و بهار 1385)

آنچه در پیش رو دارید، تحقیقی است که بنا بر سبیل ایجاز، سعی بر آن دارد تا با بحث و کنکاش در آیات 32 و 33 سوره احزاب و دیگر آیات مربوط با موضوع آنها، به بررسی و تبیین مصادیق اهل بیت در این آیات بپردازد و به استناد احادیث موجود در کتب حدیثی اهل سنت و همچنین با استفاده از دیدگاه های تفسیری و تحلیلهای تاریخی، در حد امکان ریشه ها و علتهای اختلاف در مورد مصادیق اهل بیت را نیز مورد توجه قرار دهد.

آنچه پیش رو دارید تحقیقی است مبین مراعات حقوق اقلیت های دینی در جامعه اسلامی که به استناد قرآن کریم و روایات اهل بیت و کتب فقهی اعم از شیعه و سنی و منابع حقوق جمهوری اسلامی ایران، که از زوایای مختلف مورد بررسی قرار گرفته است.

حکومت و حاکمیت از دیرباز تاریخ تا کنون از یک سو وسیله ایجاد عدل و رشد و تعالی مادی و معنوی انسان ها بوده است و از سوی دیگر ابزار سقوط و ضعف و انحطاط مادی و معنوی تمدن ها. اما در هر صورت نوع این حکومت ها و تاثیری که نوع و شکل آنها – مثبت یا منفی – بر جوامع و به طور کلی بر تاریخ دارند بسیار مهم و قابل بررسی است.
اسلام نیز که دینی ذوابعاد است در رابطه با ایجاد حکوت و حاکمیت برنامه های مهمی در بطن خود دارد. چنانکه شخص رسول اکرم (ص) با ایجاد یک حکومت اسلامی در مدینه النبی بنیانگذار این بینش جدید بوده است. در عصر جدید که نام ها و اشکال گوناگون حکومت و حاکمیت را در پی داشته، قیاس میان «حکومت اسلامی و دیگر نظام های رایج حکومتی» یکی از بحث های مهم حوزه تفکر اسلامی در زمینه اجتماعی و سیاسی است که در این مقاله به طور مختصر و فهرست وار به آن پرداخته شده است.

قطعا پیشوایان معصوم (ع) نیازی به مدح و ستایش ندارند و اصولا ستایش آنها برما نیز چیزی نخواهد افزود. در دیدگاه روانشناختی، کمبودها و نقصان موجود در یک فرد او را وادار به ستایش و انقیاد در برای دیگری می نماید. اما آیا واقعا مدح و ستودن اولیاء دین در متن جامعه و قلب فرد تاثیر عملی و عینی خواهد داشت؟
«ضرورت تامل و دقت در ستایش ها» مطلبی است که اساس این نوشتار را تشکیل می دهد و نویسنده در پی بیان این معنا است که علت ترویج مداحی های غلط و قصه های بی پایه و اساس برای مدح و ستایش معصومین، تاثیر آنی و لحظه ای این قصه هاست. اما سؤال مهم این است که تاثیر اینگونه قصه پردازی ها در ایجاد رشد و تعالی حیات طیبه انسانی چیست؟ این مقاله می کوشد تا با ارائه پاسخی مناسب به این سؤال، ضرورت دقت و تامل در این مقوله را گوشزد نماید.

میثم فراهانی، دانشجوی ورودی 1377 و فارغ التحصیل رشته علوم قرآن وحدیث از جمله دوستانی است که بعد از مدتها بالاخره پس از عبور از دل هزاران کیلومتر فیبر نوری و از طریق اینترنت او را در تایلند، در شرق دور یافتیم.
او که یکی از پایه گذاران و مؤسسین «فروغ وحدت» بوده است، در سال اول ورود به دانشگاه با همکاری عده ای از دانشجویان علاقه مند، طرح انتشار نشریه دانشگاه را به منظور بیان دیدگاه های اساتید و دانشجویان و نیز استفاده از مقالات تحقیقی آنها در حوزه تقریب مطرح کردند.
با استقبال فراوان مسئولان دانشگاه، نشریه، کار خود را آغاز نمود و اساتید و دانشجویان با تشویق ها و انتقادهای سازنده، عزم دست اندرکاران را برای ادامه کار افزون نمودند.
فراهانی که اکنون در کشور تایلند به سر می برد، پس از دانش آموختگی به اتفاق جمع دیگری از دوستان دانش آموخته اش، در مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی و در بخش معاونت بین الملل مشغول به فعالیت شده است.
وی بررسی تقریب را اصولا از دو دیدگاه یعنی دیدگاه سیاسی و دیدگاه فرهنگی- مذهبی مهم و مؤثر قلمداد می کند و تقریب را مقدمه ای برای وحدت اسلامی می داند که اگر به درستی تبیین و ارائه نشود، در رسیدن به هدف بلند خود دچار مشکل خواهد شد.

عقد نکاح جایگاه ویژه ای در میان سایر عقود اسلامی دارد و بحث رسیدگی و پرداخت نفقه زوج به زوجه یکی از موارد و ارکان اصلی نکاح را تشکیل می دهد. در این نوشتار با بررسی و به کارگیری شیوه تطبیقی فقهی، اصولی و حقوقی، مبحث نفقه زوجه مورد بررسی و تتبع قرار گرفته.
علل و اسباب الزام نفقه، عقد، شبه عقد، جرم، شبه جرم، قواعد آمره ای است که در این موضوع، تنها عقد و شبه عقد مورد بررسی قرار گرفته است. مطالب این نوشتار در نفقه زوجه، با استفاده از فقه اهل بیت، فقه مقارن، کاربرد اصول فقه در بررسی و به کارگیری اصطلاحات، قانون مدنی ایران و نظر حقوق دانان متاخر به زیور طبع آراسته گردیده است. در طرح مباحث قسمت اول، ابتدا مفهوم نفقه زوجه و معنای آن و سپس تاریخچه حقوق زن با تکیه بر سابقه تاریخی نفقه زوجه بیان گردید. در این قسمت مبنا و ماهیت فقهی و حقوقی نفقه زوجه مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. مبنای فقهی نفقه زوجه، در فقه اسلامی و سپس در فقه سایر ادیان نظیر زردشت، یهود و مسیحیت و ماهیت حقوقی نفقه زوجه در نظریات حقوق دانان متاخر ایران، دیدگاه های دانشمندان اهل سنت و حقوق سایر کشورها مورد کنکاش قرار گرفته است. این نوشتار با طرح مبحث موضوعات نفقه زوجه و مقدار آن پایان می پذیرد.

تگرگ از پدیده های پیچیده ای است که دانشمندان مدت طولانی درباره آن تحقیق کرده اند. این پیچیدگی عبارت است از مراحل متعدد و دقیق شکل گیری تگرگ. در قرآن کریم، تگرگ همچون بسیاری از پدیده های طبیعی دیگر، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. این مقاله با بررسی مراحل پیچیده فیزیکی شکل گیری دانه تگرگ با استفاده از اطلاعات منابع متخصص و تطبیق آنها با بیان قرآن کریم، در پی ایجاد همسویی و هماهنگی دیر کشف میان علم و دین است.

استاد علی رافعی متولد سوم شهریور سال 1337 است. وی در خانواده ای اصالتا تهرانی و مذهبی دیده به جهان گشود. پدر وی که از ارادتمندان و شاگردان استاد مهدی الهی قمشه ای بود، فرزند را از همان اوان کودکی با رموز و معانی روحانی آشنا ساخت و همواره آرزومند آن بود تا فرزند در مسیر تحصیل علوم عالیه انسانی قرار گیرد. آشنایی علی رافعی با اساتید بزرگی چون استاد علی مدرسی به سالهای تحصیل وی در مدرسه علوی تهران باز می گردد. وی همچنین از همان سالها در مکتب استاد، میرزا عبدالکریم روشن (ره) نیز حاضر می شد و تا آخرین لحظات پربرکت استاد از محضر ایشان کسب فیض نمود. رویدادی که از چهارده سالگی، انقلاب عظیمی در زندگی ایشان به وجود آورد، آشنایی با استاد، علامه محمد تقی جعفری (ره) بود. این آشنایی که وصول روح عطشناک او به دریای پر عمق معانی بود، به مدت بیست و شش سال؛ یعنی تا آخرین لحظه حیات علامه ادامه یافت. این دوران از زندگی استاد علی رافعی که عجین با وقایع بزرگی چون انقلاب شکوهمند اسلامی بود، سراسر مملو از خاطرات و ناگفته هایی از علامه جعفری (ره) است که در این نوشتار به برخی از آنها اشاره شده است. نگارنده در این مقاله با تشریح دیدگاه علامه جعفری درباره عرفان اسلامی (که از آن به عنوان عرفانی انقلابی، پویا و مخالف گوشه نشینی و دوری از مسائل سیاسی و اجتماعی یاد شده است) به تبیین عرفان مثبت و منفی در نگاه ایشان و تعامل میان عرفان و چهار مقوله قدرت، سیاست، جامعه و مدیریت پرداخته است.

شیخ رکن الدین، محمد بیابانکی از مشایخ صوفیه و بزرگان عارفان، معروف به علاء الدوله سمنانی، موصوف به سلطان المتالهین بود.
از آنجا که خاندانش در خدمت ایلخانان بودند، در نوجوانی وارد دستگاه ایلخانی شد. او علی رغم اینکه هنوز با دربار ایلخانان ارتباط داشت مراحل سلوک عرفانی را آغاز نمود. گفته اند در صراحت بیان و حسن اعتقاد در عصر خویش بی همتا بوده و وجود عارفان بلندمرتبه ای چون او سبب ترویج تصوف در آن دوران شد.
وی با علامه حلی و شیخ صفی الدین اردبیلی نیز حشر و نشر داشته و «شدیدا» معتقد به «اعتدال» در تصوف، اجرای احکام دین و تطبیق آن با اصول تصوف بوده است.
بیش از 300 اثر را برای وی برشمرده اند که شماری از آنها در مجموعه مصنفات فارسی وی به طبع رسیده است.
مخالفت علاء الدوله سمنانی با نظریه وحدت وجود ابن عربی سبب گردید بین او و شیخ عبدالرزاق کاشانی (که نماینده نحله فکری ابن عربی بود) چالش به وجود آید. شیخ علاءالدوله در برابر وحدت وجود ابن عربی، اصطلاح وحدت شهود را بسیار گسترده تر و جامع تر مطرح کرد.
به رغم اینکه ریشه های اعتقادی علاء الدوله سمنانی را در کلام شیعه می توان جستجو نمود، اما اقدام شیعیان را در بدگویی از عایشه و خلفای راشدین به شدت مورد نکوهش قرار می داد. از وی در پایان عمر جمله ای برجای مانده بدین مضمون که آنچه مرا در آخر عمر معلوم شد، اگر در اول عمر معلوم می گشت، ترک ملازمت سلطان نمی کردم و در قبا خدا را پرستیده و در دربار سلطانی، مهمات مظلومان را تدارک می دیدم.
این تحقیق کوشیده است تا به بیان ابعادی از شخصیت جامع الاطراف و دیدگاه ها و آثار شیخ بپردازد.