مجله آموزه های قرآنی
سال پنجم شماره 18 (زمستان 1384)

خداوند در قرآن، اهل بیت پیامبر (ص) را از هر گونه آلودگی منزه دانسته و پیامبر (ص) نیز آنان را همتای کتاب خدا معرفی کرده است. نقش اهل بیت (ع) در هدایت و وحدت اسلامی، ضرورت شناخت مصادیق اهل بیت (ص) را بیشتر روشن می کند. اینکه اهل بیت پیامبر (ص) علی، فاطمه، حسن و حسین (ع) هستند، تردیدی نیست، ولی برخی قائل اند که افراد دیگری نیز جزو آنها به شمار می آیند. قرائن درونی و بیرونی آیه تطهیر و همچنین گفتار و رفتار پیامبر (ص) دلیل بر این است که اهل بیت فقط بر آن پنج نفر و نه فرزند امام حسین تا مهدی (عج) اطلاق می شود...

تکامل نفس پس از مقاربت از بدن، از موضوعاتی است که می توان آن را مورد تایید آیات قرآنی و روایات ماثور از اهل بیت (ع) دانست، اما این بحث از نظر عقلی، قدری پیچیده مینماید؛ زیرا بر مبنای پذیرفته شده نزد اکثر فیلسوفان، حرکت نفس پس از جدایی از بدن، توجیه عقلی ندارد. در این مقاله، کوشش شده تا با ابطال چند مبنای مؤثر در ایجاد این مشکل، راه پذیرش مسئله حرکت و تکامل نفس پس از جدایی از بدن همراه شود.

ابن سینا از طرق رابطه علی و معلولی و نبود چنین رابطه ای بین نفس و بدن، بقای نفس پس از مرگ را به اثبات رسانه است. ملاصدرا از جهات گوناگون، دلیل او را در این باره ابطال نموده است. با این حال، می توان گفت، نظریه ابن سینا فی نفسه تامل برانگیز است، تمام اشکالات ملاصدرا نیز قابل ملاحظه است. سهروردی رابطه نفس و بدن را یک امر اضافی و ضعیف ترین امر قلمداد کرده، می گوید: با مرگ و فساد بدن، تنها رابطه مزبور از بین می رود، اما خود نفس برای همیشه باقی است و هیچ گاه نابود نمی گردد...

بر خلاف تلقی رایج که ابن سینا را حکیمی مشائی قلمداد می کنند، بر جنبه های افلاطونی و اشراقی افکار ابن سینا تاکید نموده است. ریشه های افلاطونی آرای وی، از میان آثار افلاطون و فلوطین را می توان بازیابی کرد. بارزترین موارد موضوع افلاطونی ابن سینا این مباحث است: آفرینش، مبدا هستی و صفات آن، نفس، عقل، عشق و احوال عاشقان، با بررسی مواضع مذکور، تمایز آنها با آرای ارسطو را نیز می توان مورد بررسی قرار داد. مقاله حاضر، کوششی است برای بازیابی افکار افلاطونی ابن سینا و بررسی آنها با آرای ارسطو.

فلوطین از جمله آخرین فلاسفه بزرگ یونان باستان است که در قرن سوم میلادی ظهور یافت و با باز تبیین آرای افلاطون به احیای مکتب افلاطونی پرداخت و خود نیز نظریه جدید به نام نظریه فیض را ارائه کرد. فلوطین رویکردی عرفانی و اشراقی داشته و به سه اقنوم احد، عقل و نفس اعتقاد دارد. در عرصه معرفت شناسی نیز به نظر می رسد نخستین فیلسوفی است که از علم حضوری سخن گفته است، دیدگاهی که بعدها در فلسفه اسلامی پخته شده است. در مقاله حاضر، دیدگاه های معرفت شناسانه فلوطین بررسی شده است.

یکی از مسائل مهم فلسفه اخلاق، مسئله مطلق یا نسبی بودن احکام و ارزشهای اخلاقی است. صاحب نظران و آشنایان به اخلاق نظری، در این زمینه با دیدگاه های متفاوتی رو به رو بوده و هستند و هر یک فراخور بضاعت علمی و دقت نظری خود، به اثبات یا نفی برخی از آنها پرداخته اند. نویسنده که در آثار دیگر خویش به اثبات واقعیت اخلاق و نفی اعتباری و سلیقه ای بودن آن و نیز صدق پذیری آن پرداخته است، در این جستار با طرح آرا و نظریه های فیلسوفان اخلاق و آشنایان به این گونه مباحث، به نفی نسبیت اخلاقی می پردازد و نوعی مطلق گرایی اخلاقی را تبیین می کند.

پلورالیسم یا کثرت گرایی دینی، موضوع مباحث و چالش های فراوانی شده و این مباحث، کمتر مورد ارزیابی روش شناختی قرار گرتفه است. یکی از مواضع ابهام در این باره، اخذ پاسخ در صورت مسئله است که سبب القا کننده بودن آن می شود. جهانی شدن، معضل «ما و دیگر ادیان» را بیش از پیش فراروی دینداری و عالمان دین قرار داده است. این معضل، متضمن مسائل فراوانی است که عدم توجه به تمایز هر یک از مسائل، سبب خطای جمع مسائل در مسئله واحد می گردد. مسائل یاد شده از حیث مبانی، روش و پاسخ هم سرنوشت نیست، از این رو، محقق می تواند در قبال یکی از مسائل این معضل، موضع کثرت گرایانه و در قبال دیگری، موضع حصر گرایانه اخذ کند و به مسئله ای دیگر، پاسخ شمول گرایانه دهد...

ایمان از نگاه پانن برگ، نشان دهنده آینده ای است که عقل، از آن نشئت می گیرد. ایمان، ناظر به همان آینده است؛ چون این آینده با عقل بیگانه نیست، ممکن نیست در تضاد با عقل باشد، بلکه با شفاف ساختن کامل تاملاتی که عقل از خود دارد، به عقل کمک می کند. سرانجام اینکه ایمان، دقیقا با جهت گیری به یک آینده نهایی آخرت گروانه، می تواند خود را به مثابه معیار عقلانیت عقل، تثبیت کند. این نوشته، متن سخنرانی ای است که در ششم جولای 1965 م. در دانشکده الهیات ماربورگ و ششم ژوئن 1966. در شهر هامبورگ ایراد گردیده است.