فصلنامه نوآوری های آموزشی
پیاپی 6 (زمستان 1382)

رفتارهای خشونت آمیز در مدرسه بر فرآیند آموزش و پرورش تاثیر می گذارد و عواقب ناگواری دارد. با توجه به اهمیت مساله، این پژوهش به منظور بررسی نوع، فراوانی، و علل خشونت بدنی در مدارس راهنمایی شهر تهران و واکنشهای اولیای مدرسه در برابر خشونت از دیدگاه دانش آموزان دختر و پسر انجام شد. در این پژوهش، شناخت رابطه یا تعامل سه راهه جنسیت، کلاس، و ابراز خشونت بدنی نیز مورد بررسی قرار گرفت. نمونه مورد مطالعه 471 دانش آموز سالهای اول و سوم راهنمایی (227 دختر و 244 پسر) بودند. برای جمع آوری اطلاعات از یک پرسشنامه محقق ساخته با 45 سوال بسته پاسخ استفاده شد. یافته های پژوهش نشان داد که اعمال خشونت بدنی در مدارس از سوی دانش آموزان، معلمان و حتی در بعضی موارد از طرف کارکنان غیرآموزشی وجود دارد. اما موارد خشونت بدنی در مدارس پسرانه از سوی دانش آموزان و معلمان به مراتب بیشتر از مدارس دخترانه گزارش شد. همچنین، دانش آموزان پسر بیشتر از دختران و به صورتی معنادار ابراز خشونت بدنی را توصیه می کنند. درباره واکنش مدرسه در برابر اعمال خشونت بدنی معلمان نسبت به دانش آموزان، نظر اغلب دانش آموزان این است که مسئولان به هر حال حق را به معلمان می دهند، با بی اعتنایی و بی توجهی می کنند، و یا خود دانش آموز شاکی را تنبیه می کنند. بر اساس یافته های پژوهش پیشنهادهایی برای کاهش خشونت بدنی در مدارس مانند مداخله در سطح مدرسه، آموزش معلمان و مسئولان مدرسه، و مقابله با خشونت در سطح کلاس و در سطح فردی ارائه شده است.

سبک رفتاری خانواده و نحوه ارتباط پدر و مادر با فرزندان، عامل موثری در وضعیت روانی و نگرشهای آنان به زندگی و مناسبات اجتماعی و، از جمله، چگونگی نگرش به روابط انسانی در مدرسه است. این تحقیق، که روی یک نمونه 1522 نفری از دانش آموزان دوره راهنمایی و متوسط عمومی و پیش دانشگاهی استان تهران انجام شده، با مطالعه پنج سبک رفتاری خانواده (یعنی خانواده منسجم و صمیمی، خانواده پاسخگو، خانواده بی تفاوت، خانواده مستبد، و خانواده آشفته) در پی پاسخگویی به این سوال بوده است که هر یک از انواع خانواده های مذکور چه تاثیری بر وضیعت روانی و بر نگرش نوجوانان و جوانان مدارس راهنمایی و دبیرستانی نسبت به نوع رفتار اولیای مدارس با دانش آموزان دارند.
برای سنجش عامل روانی، وضعیت متعادل فرد از لحاظ فاقد بودن پنج ویژگی اضطراب، افسردگی، پرخاشگری، نگرشهای ضد اجتماعی، و روحیه خلافکاری، معیار قضاوت قرار گرفته است. همچنین، پنج متغیر سن، جنس، سطح تحصیلی، وضعیت اقتصادی، و وضعیت فرهنگی دانش آموزان نیز به عنوان متغیرهای زمینه ای بررسی شده است. روش های آماری به کار رفته در این تحقیق، جدا از آمارهای توصیفی، شامل مقایسه میانگینها و تحلیل رگرسیون چند متغیره برای پیش بینی عوامل موثر بر وضعیت روانی دانش آموزان و نگرش آنان در مورد روابط انسانی در مدرسه بوده است.
نتایج تحقیق حاکی از تاثیر مثبت سبک رفتاری خانواده های منسجم و صمیمی و خانواده های پاسخگو، و تاثیر منفی سبک رفتاری خانواده های بی تفاوت و مستبد و آشفته بر سلامت روانی دانش آموزان و نگرش آنان به روابط انسانی در مدرسه است.

هدف از این پژوهش، بررسی تفاوت مهارتهای زبانی- شناختی دانش آموزان دو زبانه ای است که زمینه های اقتصادی- اجتماعی گوناگونی دارند. در این بررسی، دو دیدگاه مورد نظر بوده است: اول، نظریه ویگوتسگی درباره رشد شناختی عمومی که در مورد یادگیری زبان کاربرد دارد؛ دوم، نظریه برنشتاین درباره طبقه اجتماعی و تفاوتهای کیفی گفتاری. در این پژوهش تفسیرهای نظری مناسبی پیشنهاد می شود تا اثرات متفاوت رفتارهای شناختی در یادگیری زبان دوم مشخص گردد. افزون بر این، یادگیری زبان دوم در چارچوب اجتماعی مورد بحث قرار می گیرد. آزمودنی های این مطالعه شامل 205 دانش آموز کلاس اول دبستانهای دولتی شهر ارومیه اند. سن این کودکان بین شش سال و شش ماه تا هشت سال و شش ماه بوده است. زبان مادری این کودکان، ترکی یا کردی است، در مدرسه به زبان فارسی تعلیم می بینند، و از طبقات مختلف اجتماعی و اقتصادی انتخاب شده اند.
آزمون توانایی زبان فارسی (آزمون توانایی نوشتن واژگان) برای کودکان دوزبانه به کار گرفته شده است. نتایج این مطالعه شواهد مستدلی دال بر رابطه طبقه اجتماعی با رشد زبانی- شناختی ارائه داده و حاکی از آن است که تجارب اولیه کودک در شبکه خانواده و گروه اجتماعی می تواند در ساختار رشد شناختی و زبانی تاثیر گذار باشد. در عین حال، یافته های پژوهش حاضر شواهد مستدلی در مورد ارتباط فرهنگ و رشد زبانی- شناختی ارائه نداد. یعنی، با وجود تفاوتهای فرهنگی میان کردزبانان و ترک زبانان در منطقه، میزان کسب دانش فارسی نزد این دو گروه از کودکان تفاوتی آماری در برنداشته است. مهمترین نتیجه این مطالعه بر این نکته تاکید دارد که منابع آموزشی در دسترس، تا چه اندازه امکان دارد پیشرفت آموزشی در زبان دوم کودکان دو زبانه را تحت تاثیر قرار دهد. کودکانی که فرصت گذراندن دوره های قبل از دبستان را داشته اند توانایی یادگیری دانش زبان فارسی آنان به مراتب بیشتر از کودکانی بود که چنین فرصتی را در اختیار نداشته اند.

هدف از این تحقیق، ارزشیابی مهارتهای حرفه ای معلمان علوم و ریاضی (مهارتهای عمومی و اختصاصی) دوره راهنمایی و بررسی میزان موفقیت آنان در تدریس به منظور تعیین کاستی های موجود و ارائه پیشنهادهایی در جهت ارتقای کیفی مهارتهای معلمان است. افزون بر این، رابطه برخی از عوامل تاثیر گذار بر مهارتهای عمومی و اختصاصی معلمان و نیز عوامل موثر بر موفقیت یا عدم موفقیت آنان در به کار بستن مهارتهای تدریس، مورد سنجش قرار گرفته است. جامعه آماری مورد مطالعه در این پژوهش را معلمان مدارس راهنمایی تهران در سال 82-81 تشکیل می دهند. نمونه آماری شامل موارد زیر است: 448 معلم دوره راهنمایی که به پرسشنامه خودسنجی پاسخ داده اند، 92 نفر از مدیران مدارس راهنمایی که به پرسشنامه سنجش مهارتهای معلمان علوم و ریاضی پاسخ گفته اند، و نیز فرآیند تدریس در کلاسهای درس 48 نفر از معلمان علوم و ریاضی که از نزدیک مورد مشاهده و ارزیابی قرار گرفته اند.
یافته های این پژوهش نشان داد که در برخی از راهکارهای تدریس، مانند فنون پرورش مهارتهای عملی، نارسایی هایی وجود دارد و آموزش مداوم معلمان برای هماهنگی آنان با هدفها و روش های تدریس کتابهای ریاضی و علوم جدید امری اجتناب ناپذیر است. همچنین، یافته های تحقیق حاضر نشان داد که اولا، معلمان مورد بررسی مطالب درسی را با زندگی واقعی دانش آموزان کمتر ربط می دهند و ثانیا، معلمان به جای آنکه راهنمای دانش آموز باشند و دانش آموزان را به فرضیه سازی و تفکر علمی و حل مساله وادارند، اغلب سعی می کنند محتوای برنامه را با روش های غیر فعال به ذهن دانش آموزان منتقل کنند. از سوی دیگر، برنامه های تربیت معلم و آموزش ضمن خدمت نیز، ارتباط و هماهنگی تنگاتنگی با نظریه ها و شیوه های نوین فرایند یاددهی- یادگیری وجود ندارد. بنابراین، این برنامه ها نیاز به بازنگری و اصلاحات ضروری دارد.

عدم تمایل به نظم پذیری در مدارس پیامدهای منفی گوناگون و فراوانی برای دانش آموزان در حیطه های آموزشی، اجتماعی و خانوادگی در بردارد. علاقه نداشتن به نظم پذیری حتی در دانش آموزانی که دچار مشکلات حاد و نابهنجار نیستند زمینه قانون گریزی، خود کم بینی و تخلفات بیشتری را در آنان فراهم می آورد. معلمان، درمقام اشخاصی که باید از آگاهی و توانمندی در شناسایی و ایجاد رابطه سازنده با دانش آموزان برخوردار باشند، یکی از مهمترین عوامل در شکل گیری شخصیت رو به رشد دانش آموزان به شمار می آیند. تحقیق حاضر تلاش می کند تا اهمیت این نقش را در ایجاد رفتارهای حاکی از نظم پذیری در دانش آموزان، تبیین نماید. این تحقیق فرضیه های زیر را مورد آزمون قرار داده است: 1. میان ارتباط دوستانه معلم با رعایت انضباط در دانش آموزان رابطه مثبت معنادار وجود دارد؛ 2. میان میزان احترام گذاشتن معلمان به دانش آموزان با نظم پذیری ارتباطی مثبت و معنادار وجود دارد؛ 3. میان تلاش معلمان در تفهیم مطالب آموزشی به دانش آموزان و نظم پذیری ارتباطی مثبت و معنادار وجود دارد و 4. میان میزان الگوی نظم پذیر بودن در معلمان با نظم پذیری از طرف دانش آموزان رابطه ای مثبت و معنادار وجود دارد. به منظور بررسی فرضیه های تحقیق، 200 تن از دانش آموزان دختر پایه دوم دبیرستانهای منطقه 15 تهران، به طور تصادفی، انتخاب شدند و از آنان خواسته شد تا به پرسشنامه محقق ساخته پاسخ دهند. نتایج تحقیق نشان داد که رابطه دوستانه و صمیمی معلمان با دانش آموزان، نمونه برتر بودن معلمان برای دانش آموزان، تلاش در خور معلمان به منظور تفهیم مطالب آموزشی، احترام گذاشتن به دانش آموزان، و نیز موفقیت خانوادگی دانش آموزان موجب افزایش میزان نظم پذیری آنان می گردد.

در این پژوهش، یک نمونه آماری از معلمان مدارس کرمان، روش های آموزشی یادگیری در حد تسلط و آموزش تلفیقی یادگیری در حد تسلط و همیاری را به کار گرفتند تا به این سوال پاسخ داده شود که: آیا عملکرد دانش آموزانی که با این روش ها آموزش دیده اند از عملکرد دانش آموزانی که به روش سنتی آموزش می بینند بالاتر است؟ برای یافتن پاسخ به این سوال، 277 نفر نمونه تحقیق در سه گروه مورد مطالعه قرار گرفتند: گروه اول 96 نفر تحت آموزش تلفیقی یادگیری در حد تسلط و همیاری، گروه دوم 86 نفر تحت آموزش یادگیری در حد تسلط، و گروه سوم 95 نفر تحت آموزش سنتی. دو گروه اول و دوم گروه های آزمایش و گروه سوم گروه گواه پژوهش را تشکیل می دادند.
پژوهش نشان می دهد که یادگیری در حد تسلط و یادگیری تلفیقی در حد تسلط و همیاری به نتایج مثبتی منجر خواهند شد و یادگیری دانش آموزان را، در مقایسه با روش سنتی، افزایش خواهند داد. همچنین، یافته های این پژوهش حاکی از آن است که در کلاسهایی که دانش آموزان با روش تلفیقی یادگیری در حد تسلط در گروه های همیار آموزش می بینند، روابط دوستانه و صمیمیت و اعتماد به نفس بیشتری میان دانش آموزان مشاهده می شود. افزون بر این، دانش آموزانی که از نظر اقتصادی مرفه تر از دیگران هستند به کار گروهی کمتر تن می دهند و، بر عکس، دانش آموزانی که از نظر مالی در سطح متوسط یا پایین هستند تمایل بیشتری به کار در گروه دارند.