نشریه خردنامه صدرا
پیاپی 44 (تابستان 1385)

نیچه ابعاد شخصیت انباذقلس را چنین ترسیم می کند:«پزشک یا جادوگر، شاعر یا سخنور، خدا یا انسان، دانشمند یا هنرمند، مرد سیاست یا مرد دین، فیثاغورس یا ذیمقراطیس. شخصیتی که بین این قطبهای مختلف نوسان دارد. شگفت ترین چهره فلسفه باستان. اوست که به عصر افسانه، و عصر تراژدی، و هیاهوی جشنهای مذهبی پایان می بخشد و تصویر یونانی پیشرفته تر در وجود او متجلی می شود. آزادی خواه، خطیب، عقلی مذهب، آفریننده استعاره و کنایه، مرد علم و دانش، کسی که میراث دو قرن در وجود او با هم رویاروی می شود.

ملاصدرا از جهت عملی به تز کثرتگرایی روش شناختی پای بند بوده است. بدین خاطر در حل مسایل فلسفی از مکاتب و منابع مختلف تاثر ثبوتی و سلبی پذیرفته است.
ملاصدرا در تدوین نظریه خویش درباره نظام فیض حداقل از چهار جهت از مکتب اشراقی تاثیر پذیرفته است. این جهات عبارتند از:1. توجه به جهات و حیثیات عینی در پیدایش کثیر از واحد.
2. عدم پذیرش انحصار عقول به ده عقل.
3. پذیرش عقول عرضی علاوه بر عقول طولی.
4. استفاده از قاعده امکان اشرف برای تبیین نظام فیض.
به همین قیاس سه عنصر از نظریه مشاییان درباره فیض را - یعنی تحلیل پیدایش کثرت بر اساس حیثیات اعتباری و انحصار عقول به دهگانه طولی - پذیرفته است.

حکما حکمت را به دو بخش نظری و عملی تقسیم کرده اند که هر کدام اقسامی دارد. حکمت نظری، شناخت احکام مربوط به هست و نیستها را به عهده دارد، اما حکمت عملی، شناخت امور مربوط به بایدها و نبایدهاست که در حیطه اختیار انسان قرار دارد. این دو بخش با عقل نظری و عملی متفاوت هستند. دسته اول دو شاخه علمی اند، اما دسته دوم از قوای انسانی هستند که ابزار کسب دسته اول به شمار می روند.
به عقیده صدرالمتالهین، نفس انسان دو قوه دارد: یکی ناظر به مافوق خود یعنی عقل نظری و دیگری ناظر به مادون خود که عقل عملی نام دارد. هر چند عقل نظری، به لحاظ تکوین، بعد از عقل عملی قرار دارد، اما نسبت به آن برتری دارد، زیرا عقل عملی جزییات مربوط به عمل را از احکام کلی عقل نظری دریافت و استنباط می کند. بهمین جهت، عقل عملی، خادم بخش نظری عقل است. صدرالمتالهین مراتبی برای عقل عملی ذکر می کند و معتقد است نفس انسانی باید این مراتب را طی کند تا به استکمال دست یابد. وی شرح صدر را غایت حکمت عملی می داند. شیخ الرئیس نیز در آثار خود به عمده این مسایل اشاره کرده است. این مقاله به بررسی مباحث فوق پرداخته است.

در این مقاله تلاش شده تا سیمای حکومت آرمانی افلاطون بر اساس کتاب جمهوری وی ترسیم شود. به نظر می رسد هدف اصلی افلاطون از رساله جمهوری نه تحقق حکومت آرمانی مورد نظر خویش که تعریف عدالت حقیقی بوده است. جان کلام افلاطون در خصوص عدالت اینستکه هر کس باید به کاری بپردازد که موافق با طبعش است. البته همان طور که خود افلاطون نیز خاطر نشان کرده خود ترسیم و تعریف چنین مدینه آرمانی موجب می شود که انسانها از آن الگوبرداری کرده و نمونه ای زمینی از آن الگوی آسمانی را در حد توان خویش تحقق بخشند. جامعه آرمانی افلاطون دارای نکات ضعف و قوت فراوانی است که در متن مقاله به آنها اشاره شده است.

سهروردی خود را زنده کننده حکمت ایرانیان می داند که می توان از آن دو چیز فهمید: یکی آن که پیشینه حکمت او ایرانی است و دیگر آن که او خود مبدع حکمت اشراق است ولی وجهی از این حکمت در ایران بوده و در روزگار او به فراموشی سپرده شده و او آن را زنده کرده است. نویسنده در این مقاله به مقایسه تطبیقی حکمت ایرانیان و سهروردی پرداخته که بر این مساله که حکمت ایرانیان، حکمتی اشراقی بوده، مهر تایید می زند.

این مقاله تحقیقی است پیرامون اگزیستانسیالیسم غربی و اصالت الوجود در فلسفه اسلامی. این دو نظام فلسفی با توجه به اصطلاحات اصالت تشکیک در وجود، اعتباری بودن ماهیت و در جهان بودن انسان، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. بعد از مباحث مقدماتی و بیان آرا دو تفکر در باب مسایل وجود، تفاوتها و تشابهات در روش، محتوا و نتایج آنها با هم مقایسه و تطبیق شده است.

غالب دین پژوهان ایرانی و پژوهشگران شرقی بر این باورند که بنیاد آیین مجوس توسط زردشت نهاده شد و او خود در هجوم قومی بیگانه به قتل رسید. از کتاب دینی او دو نسخه موجود بود: یکی در کتابخانه سلطنتی تخت جمشید که یونانیان مهاجم آن را آتش زدند و نسخه دیگر در تخت سلیمان که بوسیله آنان به غنیمت رفت.
اما روایات اسلامی، زردشت را پیامبر مجوس نمی دانند. از این منظر او داعیه پیامبری در سر داشت و سروده هایی گرد آورد. میان قوم او اختلاف رخ داد و گروهی به او گرویدند و گروهی دیگر به مخالفت با او پرداختند. سرانجام از میان مردم بیرون رانده شد و طعمه درندگان گردید.
در این روایات، شخصی بنام «داماست» پیامبر مجوس و کتاب دینی آنان، با اندکی اختلاف، بنامهای «جاماس»، «جاماسب»، «جاماست» خوانده شده است. این پیامبر سرانجام توسط قوم خود به قتل رسیده و کتاب دینی او سوزانده شده است.