نشریه مطالعات بین المللی
سال سوم شماره 3 (پیاپی 12، زمستان 1385)

تاسیس و اداره مناطق آزاد تجاری با هدف تشویق و ترویج صادرات، انجام پروژه های صنعتی و حمل و نقل آسان کالاها و خدمات یکی از ابعاد زیبای جهانی شدن فعالی است. تاسیس سازمان منطقه آزاد جبل علی موسوم به خضرا توسط دولت امارات متحده عری نشان دهنده خط مشی موافق این دولت با مقتضیات جامعه بازرگانی بین المللی در انجام اصلاحات متعدد و تسهیل سازی محدودیتهای بازرگانی در این کشور است. مستثنی شدن شرکت های فعال در این مناطق از شمول قوانین داخلی و مالیاتی منجر به شکل گیری نوعی مصونیت برای این شرکت در انجام فعالیت در مناطق آزاد تجاری شده است...

در این نوشتار، جنبه های مختلف تحول در شکل گیری اقتصاد سیاسی در ایران مورد بررسی قرار می گیرد. نویسنده با توجه به اهمیت موضوع، به تجزیه و تحلیل رئوس نظری و عملی بحث پرداخته و رهیافت انتخاب عقلانی را در این حوزه مورد آزمون قرار می دهد. برای آزمون این فرضیه، نویسنده تمامی عوامل و عناصر مؤثر در چرخه فرآیند سیاسی و اقتصادی در ایران از جمله نقش اقشار آسیب پذیر را بررسی کرده است. از نگاه نویسنده، تاکید بر این رهیافت همه جانبه نگر یا فراگیر می تواند به نظریه پردازان در تجزیه و تحلیل بهتر اقدامات دولت ایران در اجرای سند چشم انداز بیست ساله توسعه اقتصادی ایران در آینده کمک شایانی نماید.

تحول اقتصادی و توسعه در ایران با گام نهادن به فضای اقتصادی رو به رشد با اعمال اصلاحاتی در ساختار اقتصادی کشور، رونق و تحرک لازم را در این زمینه به عمل می یآورد. در این مسیر آنچه حایز اهمیت فراوانی است، سیاست بازنگری در قوانین و مقررات رایج در ایران می باشد. اصلاح در قانون جذب حمایت از سرمایه گذاری خارجی و تصویب قوانینی در این زمینه، نمونه های بارز این تحول در نظام حقوقی ایران به شمار می آید. در این نوشتار، تلاش می شود، علاوه بر توضیح مختصر در مورد بازار سرمایه و نقش و جایگاه بازار بورس اوراق بهادار در بخش دیباچه ودر بخشهای یکم و دوم تحولات مربوط به سرمایه گذاری خارجی در این پهنه فعالیت اقتصادی به ویژه موضوع نگرانی درباره سرمایه گذاری خارجی در مناطق آزاد مورد بررس اجمالی قرار داده و مشکلات حقوقی و قضایی آن را بیان نماید.

دلایل عدم تضمین حقوق بشر در برابر شرکتهای فراملی در سطح بین المللی به ویژه در حقوق بشر عمدتا ناشی از دو عامل است: نخست اینکه از جنبه تاریخی کارکرد اصلی حقوق بشر بین الملل، محدود کردن قدرت دولت و نه شرکت های فراملی در برابر افراد است و این دولت است که متعهد به تضمین حقها است. حقوق بشر بین الملل، دولتها را به طور غیر مستقیم مسئول نقض حقوق بشر از سوی شرکتهای فراملی می شناسد. دوم اینکه حقوق حاکم بر فعالیت های شرکتهای خصوصی از جمله شرکتهای فراملی مشمول قانون داخلی کشور میزبان این شرکتها است...

آنچه به روشنی قابل بررسی است این واقعیت است که جهانی شدن اقتصاد به یک ارزش جهان شمول تبدیل گشته است. به لحاظ این مطلوبیت ارزشی که ناشی از تحولات وسیع و گسترده تکنولوژیک و اقتصادی در سده گذشته است. در بطن خود به مشروعیت فراینده تر یکی از قدیمی ترین دکترینها در قلمرو اقتصادیعنی تجارت آزاد منجر گشته است. مقبولیت مفهوم تجارت آزاد امروزه از چنان وسعتی برخوردار است که حتی پدر روشنفکرانه آن آدام اسمیت را نیز متعجب می سازد. رقابت و تلاش برای کسب بازار جهانی در جهت فروش کالاها و خدمات اقتصادی برای کشورهای اجتناب ناپذیر است چرا که بقای سیاسی و اقتصادی جوامع به آن گره خورده است...

منطقه آزاد اقتصادی - صنعتی انزلی یکی از مناطق ویژه اقتصادی کشور است که به تازگی مورد توجه بیشتر دولت جمهوری اسلامی ایران قرار گرفته است. دولت جمهوری اسلامی در امر مدیریت این منطقه با مشکلات جدی رو به رو است. از جمله این که نمی تواند آنچنان که باید و شاید به تامین نیروی کارآمد و متخصص برای شرکتهایی که در این منطقه فعالیت دارند کمک کند. البته با اجرای سیاستهای جدید دولت موانع موجود تا اندازه ای بر طرف شده است، ولی باید در تنظیم و پیش بینی قوانین اقتصادی و بازرگانی با توجه به فضای جامعه بین المللی دقت بیشتری به عمل آید تا صادرات کالاهای صنعتی از این منطقه رونق گرفته و بدین وسیله رشد اقتصادی این منطقه تامین گردد...

تاسیس مناطق آزاد تجاری - صنعتی یکی از راهکارهای جذب سرمایه و رسیدن به قله های ترقی است. ایران نیز به تقلید از مناطق موفقی همانند هنگ کنگ و دوبی این راهکار را برگزید و در مناطقی از کشور پیاده نمود، ولی آنچه مشاهده می شود عدم پاسخگیری لازم و یا مثبت از این مناطق است. عملکرد نه چندان مثبت این مناطق در مقایسه با سایر مناطق آزاد بین المللی بر همگان آشکار است. طبعا یکی از راهکارهای مثبت رفع این کاستی، الگوبرداری از مناطق موفق دنیا و اقتباس ایده های مناسب با جغرافیای کشور و ویژگی های این مرز و بوم است...

بنادر از نظر تخصص و نوع خدمت آنها به چند دسته تقسیم می شوند. از جمله بنادر آزاد، ترانزیتی، صنعتی، نفتی، مسافرتی، پایگاه نیروی دریایی، بازرگانی و غیره. «بنادر آزاد تجاری» در جهان امروز نقش مهمی در صحنه اقتصاد کشورها و پیشبرد برنامه های پیشرفت اقتصادی و صنعتی و عمرانی آنها ایفا می کنند، فلسفه و هدف ایجاد مناطق آزاد در کشورهای در حال پیشرفت بیشتر به عنوان «راه حلی» برای رهایی از مقررات پیچیدگی های اداری - قانونی آن جوامع مورد عمل قرار می گیرد...

همانند هر پدیده دیگری، تاسیس مناطق آزاد تجاری هم می تواند پیامدهای هویتی به همراه داشته باشد. مطالعات اخیر تجربی اثبات کننده رابطه تنگاتنگی میان هویت، انسجام اجتماعی و کارآمدی می باشند. مهاجرت به مناطق آزاد تجاری می تواند منجر به افزایش حس ناامنی در میان افراد بومی شده و این نیز به نوبه خود تنش میان بومی ها و غیر بومی ها را افزایش ده. از بین بردن پیامدهای پیش بینی نشده و نامطلوب تاسیس مناطق آزاد در حوزه فرهنگی - اجتماعی نیازمند مدیریت از بالا (با ابزارهای سیاسی) و از پایین (با ابزارهای فرهنگی و اجتماعی) است.