فهرست مطالب
نشریه مطالعات هنر اسلامی
پیاپی 6 (بهار و تابستان 1386)
- 142 صفحه، بهای روی جلد: 48,000ريال
- تاریخ انتشار: 1386/08/05
- تعداد عناوین: 10
-
-
صفحه 5
- هنرهای تجسمی
-
صفحات 7-24خط و کتابت به عنوان برجسته ترین و والاترین شکل هنر اسلامی همواره از جایگاه رفیعی برخوردار بوده است و از این رو جای تعجب نیست که این هنر دیرینه در خدمت کتابت قرآن مجید و مکتوب نمودن کلام وحی به با شکوه ترین و زیباترین شکل ممکن قرار گرفته است.
اشتیاق به خوشنویسی که گونه ای نمایش ایمانی بود باعث خلق شگفت ترین آثاری شد که تا کنون در زمینه ی هنر مذهبی به وجود آمده است و دلیل ماندگاری آن آثار گرانبها، پس از گذشت سال های متمادی، مراقبت خاصی بوده که به واسطه تقدس متن آسمانی قرآن صورت گرفته است.
از جمله مکان هایی که یادگارهای بسیاری از میراث گرانبهای آثار و نسخه های نفیس خطی را در خود دارد؛ کتابخانه آستان قدس رضوی است. در میان نسخه های خطی بسیاری که از ادوار مختلف در این کتابخانه وجود دارد؛ 7 قرآن مربوط به قرن یازدهم/پنجم و 38 قرآن مربوط به قرن دوازدهم/ششم می باشد که جمعا 33 عدد از آن ها مترجم و 12 عدد غیر مترجم می باشد.
در این مقاله مقایسه ی 7 نمونه از نسخ دو قرن یازدهم/دوازدهم/پنجم-ششم؛ نوع تذهیب و کتاب آرایی و هم چنین روند کتابت قرآن در این دو قرن مورد بررسی قرار می گیرد، ضمن این که نمونه ها آن تعداد از نسخ است که تصاویر آن ها در اختیار می باشد.اهداف- برررسی تطبیقی تذهیب، کتاب آرایی و کتابت قرآن در قرن یازدهم/دوازدهم/پنجم-ششم.
- بررسی تحولات هنر کتاب آرایی در دو قرن یازدهم-دوازدهم/پنجم-ششم.
سوالات- در نحوه کتابت و تذهیب قرآن بعد از قرن چهارم چه تحولاتی صورت گرفت؟
- تذهیب های به کار رفته در قرآن های مکتوب این دو قرن بیان کننده ی چه مفاهیمی است؟
شیوه تحقیق: تاریخی، تحلیلی و توصیفی.
کلیدواژگان: قرون پنجم و ششم، موزه ی آستان قدس رضوی، قرآن های خطی، خوشنویسی، تذهیب -
صفحات 25-42هنر نقاشی با راه یافتن به زندگی مسلمانان همه جوانب آن را در بر گرفت و محدود به یک بخش نماند. هنر نگارگری به تدریج توانست راه خود را به سوی والاترین و بالاترین جایگاه در زندگی اسلامی بگشاید و به تصویر کردن حوادث زندگی پیامبران و به ویژه پیامبر اسلام دست یا زد.همچنین، بهانه ای یافت تا به باز نمایی همه احساسات و عواطفی که در سینه های نگارگران موج می زد، بپردازد و باز نمایی این عواطف از طریق تصویر را کاری شایسته و بایسته دانست.
نگارگری اسلامی پس از برداشتن گام های لرزان نخستین، سرانجام جای خود را استوار نمود و جایگاه شایسته خود را کم و بیش در میان هنرهای دوره ایلخانی پیدا کرد و گنجینه گرانبهایی از تصاویر در موضوع های گوناگون را فراهم آورد؛ چرا که در آمدن مغولان ایلخانی به آئین اسلام و کوشش آنها برای جلوه دادن دولت مغول به عنوان ادامه دولت اسلام مستلزم این بود که عرصه را برای فعالیت های مسلمانان و از جمله هنرمندان مسلمان باز بگذارند. تاسیس مرکزی به نام ربع رشیدی در تبریز توسط یکی از وزرای این حکومت گواهی بر این مطلب است. ربع رشیدی مرکزی فرهنگی - هنری بود که هنرمندان از جمله نگارگران را گرد هم آورده و از فعالیت های آنان حمایت می کرد. هنر نگارگری دوره ایلخانی نیز در این مرکز رشد و گرایش یافت. نسخ خطی بسیاری در ربع رشیدی تالیف، کتابت و یا مصور شدند. آثار الباقیه بیرونی یکی از این نسخ است. موضوع این نسخه تاریخ و نجوم است و جزو اولین نسخی است که تصاویری از پیامبران در آن دیده می شود. از این کتاب چند نسخه در کتابخانه های جهان موجود است. یکی از نسخه های این کتاب در کتابخانه مدرسه عالی شهید مطهری در ایران نگه داری می شود. این نسخه در سال 1057 کتابت شده و دارای 164 صفحه و 26 تصویر است. هدف این مقاله، معرفی این نسخه و بررسی تکنیکی و محتوایی تصاویری از آن است. سوالاتی که این مقاله در پی پاسخ دادن به آنهاست به شرح ذیل می باشد:1) ویژگی های نسخه آثارالباقیه ی موجود در کتابخانه مدرسه عالی شهید مطهری کدام است؟
2) این نسخه تحت چه شرایطی مصور شده است؟
3) تکنیک های به کار رفته در نگاره های آثار الباقیه کدامند؟
4) محتوای نگاره های این نسخه را چه مضامینی تشکیل می دهند؟
روش گرد آوری مطالب در این مقاله روش اسنادی و کتابخانه ای است و تنظیم مطالب به شیوه توصیفی_ تحلیلی صورت گرفته است.
کلیدواژگان: نگارگری اسلامی، ایلخانان مغول، نسخ خطی، آثار الباقیه، محتوا و تکنیک -
صفحات 43-62نقاشی اسلامی از قرن شانزدهم/ دهم به بعد به شدت تحت تاثیر جابجایی های نقاشان قرار دارد. در دوران حکمرانی سلاطین عثمانی مرزهای این کشور به روی هنرمندان و دانشمندان، به ویژه ایرانیان باز بود و از آن جا که عثمانی ها و ایرانی ها در آن زمان دارای یک زبان مشترک درباری بودند، این مسئله سهولت بیشتری می یافت. بنابراین عثمانی ها در جهت جذب شاعران، نویسندگان و هنرمندان توانا کوشا بودند و در زمانی که ایران در تلاطم و ناآرامی های سیاسی غوطه ور بود، بسیاری از هنرمندان ایرانی در پی یافتن حمایت و پشتیبانی هنری کشور را به سوی کارگاه های هنری عثمانی ترک گفتند. این هنرمندان نه تنها با خود تجربیات و توانایی شان را همراه بردند، بلکه بسیاری از نسخ خطی را هم به آن کشورها منتقل کردند.
اما در خود دربار عثمانی و در مکتب بغداد نیز نسخ خطی بسیاری مصور شده است که به ویژه نسخ خطی مذهبی را در بر می گیرد. این نسخ عموما شرح سرگذشت و وقایع زندگی پیامبر اسلام و امامان را بازگو می کنند.
یکی از نسخ خطی ترکی که زندگی پیامبر و ائمه را به تصویر می کشد، «سیر النبی» است که از نسخه ی اصلی «عربی» آن اقتباس یافته است. این نسخه در سال 1003/981 توسط احمد بن نور بن مصطفی برای مراد سوم از نسخه ی قدیمی تری به تاریخ 1364/766تدوین یافت.این نسخه در آغاز شامل شش مجلد می شد، اما اکنون چهار جلد از آن باقی مانده است.
این مقاله بااهداف1- دستیابی به نوع مضامین نگاره های نسخه خطی سیر النبی2- شناسایی بستر ها و زمینه های ایجاد این نسخهبه بررسی موضوعی نگاره های آن با استفاده از اسناد و مدارک و با روش توصیفی و تاریخی - تحلیلی می پردازد. سوالات این مقاله شامل موارد زیر می باشد:1- نسخه خطی سیر النبی دارای چه ویژگی هایی است؟
2- بستر ها و زمینه های تهیه نسخه خطی سیر النبی کدامند؟
3- نگاره های این نسخه چه موضوعاتی را در بر می گیرند؟
کلیدواژگان: نگارگری اسلامی، دوران عثمانی، نسخ خطی مذهبی، سیر النبی، مضمون و تکنیک -
صفحات 63-76منابع مکتوب و مستند فارسی، برای شناخت ابعاد هنری و تاریخی هنر های نگارگری، طراحی و خوشنویسی ایرانی، بسیار ارزشمند هستند. این منابع نوشتاری شامل: کتاب ها، رساله ها، مرقعات(آلبوم)، نوشته های متن خود آثار و غیره می باشند. مرقعات هنری نسبت به دیگر منابع نوشتاری- رساله ها و کتاب ها- نقش مهمی در حوزه ی هنر های کتاب آرایی عهده دار هستند. دیباچه ی بسیاری از مرقعات دارای مطالب فوق العاده مهمی در ارتباط با هنر های کتاب آرایی شامل نگارگری و طراحی، تذهیب، خوشنویسی و جلد سازی ایرانی، اعم ازجنبه های تاریخی، شناسایی هنرمندان، بیان روش ها، نام سفارش دهند و نام نویسنده می باشند. مجموعه آثار هنری تک ورقی که در این مرقعات گردآوری و نگهداری می شوند نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند. این آثار هنری تک ورقی نمونه هایی از آثار هنری استادان گذشته بوده که هنرآموزان جوان از روی آثار مشق نظری یا مثنی برداری می کردند. به همین جهت، سنت ساختن مرقعات نقش مهمی در توسعه و تداوم آموزش هنرهای نگارگری، طراحی و خوشنویسی داشته است.
آشنایی عمیق و همه جانبه با اصول نگارگری ایرانی و با مطالعه آثار موجود درمرقعات، می تواند با هنر نقاشی عصر حاضر هماهنگی کاملی را فراهم سازد و قابلیت احیاء و بکارگیری صحیح شاخصه های نقاشی ایرانی را به وجود آورد.
به همین منظور، این مقاله به بررسی ویژگی های نقاشی و طراحی موجود در چهار مرقع معروف از مجموعه مرقعات موجود در استانبول و مرقعات موجود در کتابخانه ملی برلین (معروف به مرقعات دیتس) می پردازد.
کلیدواژگان: مرقعات هنری، نگارگری، طراحی ایرانی، مرقعات استانبول، مرقعات دیتس برلین - هنرهای کاربردی
-
صفحات 77-82با آمدن اسلام و سپس ظهور تشیع، قرآن که حامل سخنان خداوندی است، ادعیه و احادیث مرتبط با ائمه به صورت موضوعی ارزشمند به استخدام هنرمندان خطاط و کتیبه نگار درآمد و هنرمندان با استفاده از این خطوط به تزیین اماکن مقدسی چون مسجد، امامزاده، خانقاه و مدارس مذهبی پرداختند. هنرمندان نه تنها از این مضامین برای تزیین اماکن مقدس استفاده می کردند، بلکه آن ها را برای تزیین اشیاء و ظروفی چون بشقاب، کاسه، چراغ ها و پایه شمعدان هایی ساخته شده از فلز، مرمر، سنگ، چوب و پارچه نیز مورد استفاده قرار می دادند.
پس از ورود اسلام به ایران هنرمندانی در این مرز و بوم ظهور کردند که مذهب تشیع با همت والای ایشان تداوم یافت. آن ها مضامین شیعی را بیش از پیش دستمایه کار خود قرار داده و از خط و خوشنویسی هم در کتیبه های معماری و هم در هنرهای کاربردی به عنوان یک عنصر تزیینی و ابزاری برای تبلیغ و تقویت ارزش های والای تشیع بهره جستند.
در همین راستا مقام والای علی(ع) امام اول شیعیان که در تکوین تعالی شیعه نقش بسیاری دارد، در کتیبه ها انعکاس یافته است.
در این مقاله نمونه های مختلفی از کتیبه هایی که در آن ها نام علی(ع) به چشم می خورد، بررسی شده است. این کتیبه ها مشتمل بر نام حضرت علی(ع) به تنهایی و یا در ترکیب با نام خداوند و نام پیامبر، دعا و صلوات برای ایشان، شهادتین که گواهی بر ولایت ایشان بر شیعیان است و احادیثی در ستایش و وصف ایشان می باشد.
این مقاله که با هدف بررسی نمود نام امام علی (ع) در کتیبه های معماری و هنرهای کاربردی دوره های مختلف تنظیم شده است، به دنبال یافتن پاسخ سؤالات زیر می باشد:1- خط و خوشنویسی در هنر اسلامی چه جایگاهی دارد؟
2- رابطه ی خط و خوشنویسی با مذهب تشیع کدام است؟
3- مضامین عبارت هایی در وصف علی(ع) در کتیبه های معماری و خط نگاره های هنرهای کاربردی کدامند؟
روش گرد آوری مطالب این مقاله به روش کتابخانه ای و اسنادی و شیوه تنظیم مطالب به صورت توصیفی- تحلیلی است.
کلیدواژگان: کتیبه های معماری، هنرهای کاربردی، امام علی(ع)، مضامین مذهبی -
صفحات 93-110دوره ی صفوی، دوره شگفتی قالی ایران و گسترش بازرگانی و نیز تولید قالی های نفیس و با ارزش به شمار می رود و اکثر قالی هایی که امروزه زینت بخش موزه های معتبر جهان هستند، متعلق به این دوره می باشند.
در این دوره نبوغ فکری و هنری عده ای از هنرمندان طرح قالی را چنان بارور کرد که امروز پس از چند صد سال هنوز طرح قالی تقلید ناقصی از کار آنهاست. به همین دلیل قدرت فرمانروایان صفوی در تاریخ فرش های ایرانی از اهمیت زیادی برخوردار است.
این مقاله ضمن بررسی وضعیت سیاسی، مذهبی و هنری دوره صفوی و همچنین هنر قالی بافی این دوران، به بررسی نقش مایه ها و طرح قالی های دوره ی صفوی با تاکید بر نقوش اقتباسی از دوره ی پیشین و نقوش ابداعی این دوره پرداخته و نقوش ترنجی، باغی، جانمازی، جانوری و شکارگاه و همچنین نقوش هراتی و گلدانی را مورد مطالعه قرار می دهد که شرح و توصیف نمونه هایی از موزه های سراسر جهان نیز در پی آن آمده است.در این مقاله اهداف زیر پیگیری شده است:1- بررسی نقش مایه ها و طرح های قالی های دوره ی صفوی.
2- بررسی نقوش اقتباسی و ابداعی قالی های این دوره.
سوالاتی که این مقاله در پی یافتن پاسخ آنهاست،موارد ذیل را در بر می گیرد:1- آیا حمایت صفویان از هنر در پیشرفت هنر قالی بافی این دوران تاثیر داشته است؟
2- نقوش و طرح های قالی بافی در دوره ی صفوی کدام است؟
روش گرد آوری مطالب، اسنادی و کتابخانه ای و شیوه تنظیم این مقاله تحلیلی و توصیفی است.
کلیدواژگان: قالی بافی، صفویه، نقوش و طرح ها - پژوهش هنر
-
صفحات 111-128ارامنه به عنوان یکی از گروه هایی که در دوره شاه عباس اول صفوی به اصفهان مهاجرت داده شده اند برای فراهم آوردن زندگی مادی و معنوی خود در پایتخت صفویان نیاز به مبانی فرهنگی خاص خود داشتند، در این راستا نیاز به مراکز عبادی، آنها را بر آن داشت تا با کسب اجازه از دربار صفوی نسبت به ساخت کلیسا اقدام نمایند.
کلیساهای بیت لحم و وانک از کلیساهای معروف در جلفای اصفهان می باشند که از نظر نقاشی های داخل بنا از ارزش و اعتبار زیادی برخوردارند.
گنبد کلیسای بیت لحم از داخل نمازخانه با نقاشی های زیبایی آذین یافته است و سقف آن با گل و بوته های زیادی رنگ آمیزی شده است. محراب آن نسبتا وسیع است و دور تا دور داخل بنا 70 تصویر وجود دارد. درکلیسای وانک نیز که حدود 25 سال بعد از بیت لحم ساخته شده بیش از 100 تصویر وجود دارد که همه توسط هنرمندان ارمنی اجرا شده اند. این نقاشان عبارت بودند از میناس ماردیروس (که در اجرای نقاشی های هر دو کلیسا سهم داشته است)، هوانس مرکوز (نقاش زندگی گریگور مقدس در کلیسای وانک)، کشیش استپانوس و آستوازادور (که نقاشی های تزئینی گل و بوته های کلیسای بیت لحم را به عهده داشته است). همانگونه که گفته شد نقاشان متفاوت بوده اند و به همین دلیل با آثار متنوعی از نظر اجرا و نحوه ی کار روبرو هستیم.
کلیسای بیت لحم در سال 1627 میلادی (1006 شمسی) توسط شخصی ثروتمند به نام خواجه پطروس ساخته شد (هم اکنون به همراه فرزند و نوه اش در سمت غربی محوطه کلیسا مدفون است) و کلیسای فعلی وانک در سال 1655 (1034 شمسی) بر روی ویرانه های کلیسای قدیمی وانک (متعلق به سال 1605 میلادی / 983 شمسی) بنا شده است.
در این تحقیق سعی شده است با استفاده از داده های تاریخی، اسناد، عکس ها و تصاویر به معرفی کامل این دو بنا و نقاشی های موجود در آنها پرداخته شود.در روش و اساس کار، ضمن استفاده از اسناد و مدارک آرشیوی و کتب تاریخ مربوط به این دوره از مصاحبه با اساتید مرمت گر(استاد ستراک نازاریان) و تاریخ نگار (استاد لئون میناسیان) ارامنه نیز سود برده ایم، و برای اثبات فرضیات از روش تحلیل محتوایی استفاده می شود.
کلیدواژگان: صفویه، ارامنه، کلیسا، نقاشی، جلفا -
راهنمای تدوین مقالاتصفحه 132
-
صفحه 133