نشریه معارف عقلی
پیاپی 5 (بهار 1386)

این نوشتار حاصل میزگردی، با حضور جناب دکتر لطف الله نبوی، حجت الاسلام والمسلمین عسکری سلیمانی و چند تن از استادان و محققان مرکز دائره المعارف علوم عقلی اسلامی است که در باب نقش منطق دانان مسلمان، به ویژه فارابی و ابن سینا، در پیشرفت و گسترش علم منطق و همچنین درباره ادعای رشر مبنی بر تقسیم منطق اسلامی به مکتب شرقی و مکتب غربی، به بحث و گفت وگو پرداخته اند.

فلسفه منطق علمی است فرانگر که با روش عقلی از چند و چونی علم منطق بحث می کند، و از این روی، موضوع این علم خود علم منطق است، و مسائل آن، پاسخ به پرسش های فلسفی ناظر به این علم در کل، یا ناظر به مسائل آن، و نیز تحولاتی که در گذر تاریخ در این علم رخ داده، می باشد.
در این مقاله دورنمایی از فلسفه منطق گزارش شده است

این مقال کوشیده است تا تقسیمات مشهوری را که در کتب معتبر منطقی در باب حمل صورت گرفته، جمع آوری کند. در ذیل هر تقسیم، وجه تسمیه اقسام و خاستگاه آن تقسیم، اگر در کلمات منطق دانان آمده باشد، ارائه شده است.
در مواردی برای برخی اقسام حمل تعاریف متعددی مطرح شده است که در این مقاله همگی آنها ارائه شده اند.
البته در مورد حمل، یکی دو تقسیم نیز در غیر کتب منطقی آمده که بدان ها نیز پرداخته شده است.

منطق تکوینی به لحاظ تاریخی همزاد بشر و تفکر اوست. اما تدوین قواعد علم منطق، بنابر قول مشهور، اول بار به دست ارسطو صورت گرفته است. پس از ارسطو شاگردان و تابعان وی به شرح و تفسیر آن پرداختند و مجموعه کتب منطقی ارسطو را گرد آوردند و آن را ارغنون نامیدند. پس از تدوین منطق به دست ارسطو، برخی با آن موافقت کردند و به شرح و تفسیر و تهذیب و تکمیل آن پرداختند و برخی با آن مخالفت ورزیده، آن را کانون نقد قرار دادند. منتقدان منطق چه پیش از ظهور اسلام و چه پس از ظهور اسلام و ترجمه آن به عربی و رواج در میان مسلمین، به علل مختلفی به مخالفت با منطق برخاسته اند که برخی از این علل عبارت اند از اعتقاد به نقصان یا بطلان یا بی فایده یا کم فایده بودن منطق ارسطو، چه در منطق تعریف و چه در منطق استدلال؛ اعتقاد به بی نیازی انسان از منطق ارسطو؛ اعتقاد به خلاف اموری که از اصول متعارف علم منطق به شمار می آید.
در این مقاله به بررسی برخی شبهات مطرح شده درباره فایده منطق و نیاز انسان به منطق و پاره ای اصول متعارف منطق می پردازیم و پاسخ منطق دانان به این شبهات را طرح و بررسی می کنیم.

در این مقاله پس از طرح معنای لغوی و اصطلاحی واژه حکم، تفسیرهای مختلف منطق دانان در باب آن ارائه شده، و نیز این نکته که حکم همان تصدیق است یا غیر آن، بررسی شده است. سپس درباره ماهیت حکم از نظرگاه فلسفی سخن به میان آمده است.

در این نوشتار که در باب برهان لم و ان است، مباحثی همچون تاریخچه دو برهان، وجه نامگذاری، نام های دیگر، معیار لمی و انی بودن برهان و اقسام هر یک از برهان های لم و ان و همچنین ارزش معرفتی آنها بررسی شده و در این باره در کنار آثار دانشمندان برجسته اسلامی کلمات فارابی و بهمنیار نیز که با دیگر منطق دانان تفاوت دارد کانون توجه بوده است.
همچنین شیوه انتاج در برهان انی از باب ملازمات، وجه شرافت برهان لمی و برخی احکام دیگر این دو برهان بررسی شده و به بهترین و محکم ترین برهان لمی اشاره رفته است.

صدرالمتالهین منطق دان ناشناخته ای است که با وجود تاثیرات قابل توجه اش بر علم منطق کمتر کسی وی را در زمینه علم منطق کنار شیخ اشراق و محقق طوسی یا کنار ابن سینا و فارابی قرار می دهد. شاید این بدان دلیل باشد که شهرت ملاصدرا به منزله حکیم و فیلسوف صاحب مکتب بر دیگر ابعاد علمی اش سایه افکنده و موجب کم رنگ شدن آنها گشته است. به هر صورت این نوشتار بر آن است تا خوانندگان محترم را در ضمن اشاره به برخی آرا و آثار منطقی ملاصدرا با یکی دیگر از ابعاد علمی ناشناخته این شخصیت مشهور آشنا سازد.

کتاب ها و مقالات علمی به روش های استنادی و استدلالی، یا تلفیقی از هر دو روش نگاشته می شوند؛ که در روش استنادی شیوه های مختلفی به کار گرفته می شود. هدف از این نوشتار طرح و بررسی انتقادی شیوه های مختلف مستندسازی مطالب متون علمی تخصصی، و سپس معرفی بهترین شیوه است.
روش های استناد سازی مطالب را به دو اعتبار می توان تقسیم کرد. در تقسیم اول این شیوه ها به چهار قسم ارجاع مستقیم، ارجاع غیرمستقیم، گزارشگری و مستندسازی تقسیم می شوند؛ و در تقسیم دوم از حیث اینکه آدرس دهی در خارج یا داخل متن صورت گیرد، مورد تحقیق و بررسی قرار می گیرند. به نظر مؤلف بهترین شیوه جهت مستندسازی مطالب در یک متن علمی تخصصی آدرس دهی در داخل متن با روش (مؤلف، عنوان، جلد و صفحه) است.