فصلنامه هنرهای زیبا
پیاپی 34 (تابستان 1387)

گسترش روابط ایران با غرب در زمان ناصرالدین شاه، زمینه را برای ورود افکار، الگوها واشیاء فرنگی باز کرد. گرته برداری از الگوهای فرنگی در شهرسازی خود را در طرح توسعه شهر تهران و تبدیل آن به دارالخلافه ناصری و ایجاد فضاهایی با حال و هوای فرنگی نمایاند.خیابان لاله زار که در بخشی از باغ لاله زار (باغ تفرجگاهی سلطنتی بیرون شهری دوران فتحعلیشاه) ایجاد گردید، از جمله شاخص ترین این فضاها است. این خیابان با تجهیز شدن به تاسیسات جدید شهری و آراسته شدن با سبک های جدید معماری و فراهم آوردن مکانی نو، دروازه ای به غرب و ویترین نمایش نووارگی شد. نمودهای زندگی مدرن شهری مانند پارک و باغ وحش که مفهوم اوقات فراغت را به گونه ای نو مطرح می کردند، در آن ایجاد شدند. تجهیزات نوین مثل چراغ گاز و واگن اسبی شباهت شکلی آن را با نمونه های اروپایی کاملتر کردند. هرچند مقصودی مشابه شهر اروپایی از ایجادشان دنبال نمی شد. حضور زنان برای تفرج و گردش آغاز عصر جدیدی در حیات شهری بود که تا آن زمان بی سابقه بود. این مقاله شرح ظهور خیابان لاله زار در دوران ناصری و خصوصیات آن از جنبه های گوناگون کالبدی، فضایی و حیات شهری است.

امروزه فضای سبز شهری به عنوان یک عنصر مهم و حیاتی در برنامه ریزی شهری از اهمیت ویژه ای برخوردار است. همزمان با رشد شهرها، فضای سبز موجود در آنها به نفع اراضی مسکونی در حال کاهش است. ارزیابی نسبت تغییرات فضای سبز در طی دوره های زمانی متفاوت میزان و پراکندگی این تغییرات را آشکار می سازد. در حال حاضر با پیشرفت های انجام گرفته در تکنولوژی سنجش از دور و تولید تصاویر ماهواره ای با قدرت تفکیک طیفی و مکانی بالا و همچنین توسعه تکنیک های پردازش تصویر، امکان ارزیابی تغییرات برای کارشناسان فراهم شده است. مقاله حاضر نمونه ای از کاربردهای تکنولوژی سنجش از دور در مدیریت منابع شهری است که در آن تغییرات فضای سبز شهر تبریز در طی یک دوره زمانی 16 ساله (1368-1384) مورد ارزیابی قرار گرفته است. برای انجام این پژوهش از تصاویر سنجندهTM ماهواره لندست و سنجنده HDR ماهوارهSPOT 5، استفاده و نقشه تغییرات با اعمال روش طبقه بندی شیءگرا تهیه شد. ارزیابی نتایج نشان می دهد فضای سبز شهری تبریز در طی دوره مورد مطالعه بیش از 46 درصد کاهش داشته است و سرانه آن از حدود 14 متر مربع در سال 1368 به 5.7 متر مربع در سال 1384 رسیده است.

در کنار بسیاری از علوم و دانش های مطرح در جهت کاهش آسیب های ناشی از زلزله، دانش شهرسازی را می توان از جمله علوم و دانش های موثری دانست که جامعه گسترده تری را تحت پوشش خود قرار می دهد. در تحقیق حاضر تلاش گردیده است تا از طریق به کارگیری معیارهای شهرسازی و نیز دانش ها و روش های نوین GIS و AHP پیشنهادهایی برای تعیین آسیب های احتمالی نواحی شهری از زلزله ارائه شود. برای تدقیق این پیشنهادات، محدوده فرحزاد به عنوان نمونه موردی مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج تحقیق نشان می دهد افزایش مقدار متغیرهایی چون شیب زمین، تراکم جمعیت، تراکم ساختمانی، عمر ساختمان ها و فاصله از فضاهای باز باعث افزایش میزان آسیب پذیری می شود. در مقابل، افزایش مقدار متغیرهایی چون فاصله از گسل، مساحت قطعات، دسترسی بر اساس عرض معبر، و سازگاری کاربری ها از نظر همجواری باعث کاهش آسیب پذیری می گردد و بالعکس. کاهش آسیب پذیری شهرها در برابر زلزله در بلند مدت، زمانی محقق خواهد شد که ایمنی شهر در برابر خطرات زلزله به عنوان یک هدف در تمامی سطوح برنامه ریزی مد نظر قرار گیرد. در این میان، سطح میانی یعنی شهرسازی و برنامه ریزی شهری، از جمله کارآمدترین سطوح برنامه ریزی برای کاهش آسیب پذیری در برابر زلزله خواهد بود.

مناطق کلانشهری» یکی از مهم ترین پدیده های نوظهور قرن بیستم است که الگوهای متفاوتی از شهرنشینی، نظام اسکان، اندازه شهر، ساختار و سازمان فضایی را عرضه کرده است. این پدیده از نیمه دوم قرن بیستم به الگوی غالب شهرنشینی بدل شده و به ویژه در حوزه کشورهای «جنوب» نمود بیشتری داشته است به گونه ای که روند فزاینده کلانشهری شدن در کشورهای «جنوب» چه به لحاظ تعداد و چه از جنبه مقیاس، کشورهای پیشرفته را تحت الشعاع قرار داده است. این مناطق کلانشهری، تحت تاثیر مجموعه ای از نیروها و عوامل طبیعی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی و فنآوری شکل گرفته و در ابعاد مختلف دگرگون یافته اند. نیروها و عوامل مختلف در طول زمان و بنا به مقتضیات مکانی در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، مکانیزم و فرایند خاصی را در شکل گیری و تکوین مناطق کلانشهری طی نموده اند. پژوهش حاضر نشان می دهد که مجموعه ای از عوامل و نیروهای بیرونی همچون جهانی شدن، بازساخت اقتصادی(محو صنعت از شهرها، ظهور اقتصاد خدماتی و دانش پایه و...) و انقلاب فنآوری اطلاعات همراه با عوامل درونی همچون رشد جمعیت، مهاجرت، پراکنده رویی، اسکان غیررسمی و سکونتگاه های خودروی پیرامون کلانشهرها، حومه شهرنشینی، جنبه های نهادی(تفرق سیاسی، سیاست های ادغام و الحاق)، سرمایه گذاری زیرساختی و ساختار شبکه(حمل و نقل کلانشهری) از مهم ترین عوامل اثرگذاری هستند که در طی یک فرایند مشخص به سازمان یابی فضایی و تکوین مناطق کلانشهری منجر می گردد.

منار یکی از عناصر کالبدی ویژه در بناهای مذهبی اسلامی است که پیشینه ای کهن در معماری ایران قبل از اسلام داشته است. در خصوص ریشه شکل گیری منار نظرات مختلفی مطرح شده است. در این پژوهش زیگورات, یکی از بناهای شاخص تمدن بین النهرین و یکی از بناهای مذهبی عمده در تاریخ تمدن, سرمنشاء و نمونه نخستین منار امروزین به شمار رفته است. این عنصر در طی تاریخ و در پی تغییر درک انسان از مفهوم دین و همچنین در ترکیب با الگوهای معماری سرزمین های مختلف, اشکالی مختلف یافته و با اهدافی متفاوت مورد استفاده قرار گرفته است. در معماری اسلامی نیز استفاده از عنصر منار اهمیتی جدی یافته است تا جایی که این عنصر در کنار گنبد و سردر, به عنوان مهم ترین و معمول ترین نشانه های شهری جهت معرفی مسجد و مرکز شهر اسلامی مورد استفاده قرار گرفته اند. در این جستار تلاش شده است به بررسی کلی پیشینه و روند تحول عنصر منار در طول تاریخ معماری پرداخته شود. همچنین سیر تحول جایگاه منار از خارج از محوطه مسجد به درون آن و روند بدل شدن آن از بنایی حاشیه ای در کنار مسجد تا عنصری کلیدی و پایه ای از جنبه های مختلف نمادین, هندسی, سازه ای, شهری و... مورد بررسی قرار گرفته است.

هرآنچه در دنیا وجود دارد، دارای سازه است. از قرون وسطی تاکنون، همواره معماران و سازندگان راهکارها، شیوه ها و مصالح جدیدی را برای اجرای ساختمان ها و ترکیب سازه با معماری به منظور رسیدن به راه حل های بدیع و نو اختراع کرده اند. یک بخش غیرقابل تفکیک در طراحی معماری، درنظرگرفتن نوع پوشش فضا، پی ها، دال ها، ستون ها و سقف هاست. تلفیق معماری و سازه، ترکیبی است از هنر، ارزش های زیبایی‎شناسی، تکنولوژی، مصالح و رفتار آنها، عملکرد و اجرا. طراحی سازه ای را می‎توان به عنوان فرآیندی از مرتب کردن مصالح در سه بعد فضا درنظرگرفت، به‎طوری که بعضی از اهداف از قبل تعیین شده را در حداکثر کارآیی ممکن تامین نماید. بسیاری از افراد با عبارت " فرم از عملکرد پیروی می کند" آشنا هستند. همه افراد می توانند نوع سازه بکار رفته را در ارتباط با عملکرد مورد نظر آن در ساختمان هایی مانند پل ها، سدها، عملکردهای ورزشی، نیروگاه ها، بیمارستان ها، سیلوها و... تشخیص دهند. اما هنگامی که فقط روش هایی که در آن نیازهای عملکردی تعیین کننده هنر مهندسی سازه‎اند، درنظرگرفته شود، نتایج قابل توجهی حاصل می‎شود. در این مقاله ابتدا عوامل موثر در طراحی سازه‎ای بررسی و تبیین شده و سپس تاثیر این عوامل بر عملکرد، زیبایی شناسی و فرم معماری مورد تجزیه و تحلیل قرار می‎گیرند

تحقیق حاضر سعی در تعریف زبان وبیان درمحصولات تولید شده توسط هنرمندان و صنعتگران با کمک ابزار های نشانه شناسی و تکنولوژی فنی پیشرفته دارد در این راستا به چگونگی کاربرد این زبان در مراحل طراحی محصول اشاره نموده است. در ابتدا کلیاتی در مورد نظریات نشانه شناسی از نشانه شناسان بنام (پیرس1 و سوسور2) مطرح نموده و سپس به نشانه شناسی در طراحی محصول پرداخته است و اینکه چگونه این عناصر جهت فهم جنبه هایی از ارتباطات در تولید محصول استفاده می شود. و با ذکر چند محصول صنعتی و انطباق عناصر نشانه شناختی با خواص آن محصولات، ارتباط اجتناب ناپذیر آنها را با نشانه شناسی بیان داشته است. سپس به زبان محصولات و اینکه چطور می توانند هویت و ساختار خود را از طریق مواد اولیه، فرم، ساختار و بافت به اجتماع تفهیم نمایند پرداخته می شود. زیبایی شناسی در واقع مطالعه تاثیر گشتالت محصول بر احساس انسان و شامل این است که چطور مردم قسمت یا تمامی محصولات را می خوانند و می فهمند. با این ملاحظه کاربر در محصول آنچه را که می بیند، می بوید، می چشد، می شنود و حس می کند، مربوط به گشتالت، نشانه های محصول وعلم نشانه شناسی است.

جریان فکری پست مدرن در میان? قرن بیستم میلادی جوانه زد و تا به امروز از رشد، تحول و زایایی برخوردار بوده است. در مورد خاستگاه، تبار و دیرین? پست مدرنیسم شک و تردید بی شماری موجود است، زیرا گروهی از نظریه پردازان میراث آن را به مدرنیسم یا حتی ضدمدرنیسم ربط می دهند و عده ای نیز آن را نحل? فکری، فلسفی مستقل، یگانه و خودجوش برمی شمرند. با وجود این، بدون تردید بایستی پست مدرنیسم را به عنوان گفتمان مسلط در اندیشه و هنر دنیای امروز پذیرفت. آن چه لازم است مورد توجه بیشتری قرارگیرد، جست وجوی تاثیرات پست مدرنیسم در زیست اجتماع کنونی ماست که به واسط? رسانه های ارتباطی نوین به شکل دهکده ای کوچک اما جهانی در آمده است. پست مدرنیسم مکتب فلسفی و هنری چندوجهی است که باید آن را چهارراه تداخل و تماس عناصر متفاوت و متضاد فرهنگ ها نامید. پست مدرنیسم موج نویی است که از تفسیر و تاویل دستاوردهای پیشین و ترکیب آن با تاملات کنونی پدیدار گشته است و به همین دلیل تاثیر مطالعاتی این پژوهش به بازشناسی پست مدرنیسم در تفکر معاصر و سپس چگونگی نفوذ آن بر جریان تئاتر پیشرو می پردازد و با تکیه بر بازخوانی اندیشه های آنتونن آرتو، هنرمند نظریه پرداز فرانسوی تئاتر آیینی، به پیشگامی او برای ایجاد تئاتر پست مدرن اشاره دارد.

پژوهش حاضر پیرامون یکی از گونه های نمایشی یونان باستان، تحت عنوان نمایش ساتیری،است. ساتیر، همراه با تراژدی و کمدی، سه گونه ی اصلی هنر نمایش در یونان باستان به شمار می رفته است. با این همه، شاید به دلیل رواج و موفقیت عمده ی کمدی و تراژدی، به گونه ی ساتیر، به اندازه ی کافی اهمیت لازم داده نشده و در قیاس با آن دو گونه، درباره ی ساتیر پژوهش و نقد انجام نشده است. و حال آن که به باور پژوهشگر ساتیر گونه یی نمایشی، مستقل و ارزشمند است که از ظرفیت ها و قابلیت های نمایشی بسیاری برخوردار بوده و بر شگردها، شیوه ها و گونه ها و سبک های ادبی- نمایشی دیگر تاثیر به سزایی داشته است. در دوران جدید نه تنها با الگوبرداری از نمایش های ساتیری یونان باستان نمایشنامه هایی نوشته شده، بلکه دو نمونه به جای مانده از آن دوره، یعنی «ساتیرهای جوینده» (The Searching Stayr)اثر «سوفوکل» (ق.م. 406-496, Sophocles) و «سیکلوپ» (Cyclops) اثر «اوریپید» (ق.م.406-484 Euripedes,)، در دوران معاصر مورد توجه بعضی از نمایشنامه نویسان و کارگردانان جهان قرار گرفته، نو- نویسی نمایشنامه ی «ساتیرهای جوینده» توسط «تونی هریسون» (Tony Harrison) شاعر و نمایشنامه نویس، مترجم و کارگردان معاصر انگلیسی، و همچنین نگارش نمایشنامه ی ساتیری «گوش های مایداس» (Ears of Maidas) توسط «گون گور دیلمن» نمایشنامه نویس ترک، نمونه ای از رویکردهای مدرنیستی و پست مدرنیستی به ساتیرهای یونان باستان به شمار می رود.

روابط و مسائل "زوج"، (زن و مرد) مضمونی است که مورد توجه نمایشنامه نویسان ایرانی بوده است. با توجه به اینکه اغلب نمایشنامه های ایرانی با محور روابط "زوج" در بستر ویژگی های فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، روانی و سنتی شکل گرفته و واقعیت های اجتماعی را انعکاس می دهند، بررسی این مضمون مدخلی است برای ارائه چشم اندازی از مناسبات و معیارهای اجتماعی ایران در قرن اخیر. در این پژوهش، نظریه "بازتاب" که بیشترین امکان دستیابی به ساختارهای اجتماعی از طریق آثار هنری را فراهم می کند مبنای مطالعه جامعه شناختی مضمون "زوج" در نمایشنامه های ایرانی قرار داده ایم. مهم ترین وجه نهاد "زوج" که کارکرد اجتماعی آن است از جنبه های مختلف به اختصار بررسی شده و بر اساس داده های مربوط به جنبه های گوناگون روابط زوج، به آن دسته از نمایشنامه های چاپ شده ایرانی پرداخته ایم که این روابط را منعکس کرده اند. استخراج واقعیات اجتماعی بر آمده از این نمایشنامه ها و تبیین این واقعیت ها از منظر جامعه شناسی، می تواند در شناخت بیشتر جایگاه روابط زوج به عنوان یک پدیده اجتماعی، مؤ ثر باشد. جامعه شناسی، دانش پدیده های اجتماعی است که از رفتارهای انسان ها ناشی شده اند و شناخت رفتارها بدون کمک روانشناسی امکان پذیر نیست، بنابراین ما با نگرشی جامعه شناسانه و با تکیه بر دانش روانشناسی به تحلیل نمایشنامه های منتخب پرداخته ایم.

بسیاری از نظریه پردازان، تئاتر قرن بیستم را تئاتر کارگردانان می دانند. در این قرن است که جایگاه و پایگاه نظریه های اجرایی از اهمیت ویژه ای برخوردار می گردد و جایگاه عناصر اصلی خلاقیت های تئاتری (متن، بازیگر، کارگردان، دکور، طراح صحنه و لباس و...) از زوایای مختلف مورد بحث و بررسی قرار می گیرد. یکی از پرجاذبه ترین این بحث ها، به جایگاه و نقش بازیگر توجه داردزیرا در اجرای تئاتر بازیگر تنها عنصر واقعا زنده است و به همین دلیل بیش از سایر عناصر اجرا در همزمان کردن موضوع نمایش نقش دارد؛ بازیگر به وسیله بدن و بیان،و ریتم و حرکتی که در صحنه می آفریند جهان نقش خود و احساس تماشاگران را در هم می آمیزد، یگانه می کند و جهانی سرشار از تخیل و باور می آفریند. موضوع کار بازیگر، امروزه آن چنان گسترشی یافته که دارای روش ها و مکتب های گوناگون گردیده و به بحثی کلاسیک تبدیل شده است. با توجه به آن که قرن نوزدهم میلادی، دوره ی شکل گیری و توسعه ی تئاتر به مفهوم جدید آن است، و از آن رو که بازشناسی اهمیت نقش بازیگر در تئاتر، اساسا، ریشه در رویکردهای نظری تئاتر قرن نوزدهم دارد، در مقاله ی حاضر کوشش شده است تا به منظور بازنمایی این رویکردها، به بررسی وضعیت بازیگران در اواخر قرن نوزدهم پرداخته و تاثیر و انعکاس نظریه های کارگردانان اواخر قرن نوزدهم در اندیشه و افکار کارگردانان قرن بیستم را، خصوصا در مورد جایگاه و کار بازیگر در تئاتر، مطرح نماییم.

ساز تار یکی از آلات خوش طنین و خوش صدا بین سازهای دیگر موسیقی ایرانی است و برای نشان دادن حالات مخصوص موسیقی ایرانی بهترین اسباب است. در این مقاله سعی شده است که نکات تاریک و ناگفته پیرامون مکتب، شیوه و سبک های تارنوازی در 150 سال اخیر که آثار ثبت و ضبط شده از استادان بنام فن نوازندگی تار در دست داریم باز شده و به بحث و بررسی بگذاریم. در این مقاله سعی شده است تا از آثار صوتی باقی مانده از استادان دوره قاجار همچنین اوایل دوره پهلوی استفاده شده و بر روی نواخته های این استادان تحقیق و بررسی انجام گیرد. تا افتراق بین مکتب و شیوه نوازندگی باز نمایانده شود. لذا جهت پژوهش در این زمینه آثار سه تن از استادان بنام و صاحب مکتب که در عرصه موسیقی و نوازندگی تار تاثیر گذارترین استادان گذشته بوده اند تم اصلی این پژوهش قرار گرفته است. همچنین تحولاتی که بعد از انقلاب مشروطه در زمینه های مختلف هنری و اجتماعی و سیاسی بوجود آمد باعث پیدایش مکتب خاصی شد که از طرف استاد علینقی وزیری مطرح گردید و این مسئله خود سرآغاز جدا شدن شیوه های مختلف نوازندگی از مکتب استاد وزیری شد. که دراین پژوهش به نکات تخصصی و هنری هر کدام ازمکاتب و شیوه های جدا شده از این مکتب ها اشاره شده است.

استئودیستروفی کلیوی شامل استئیت فیبروزا سیستیکا، استئومالاسی، بیماری استخوانی آدینامیک و آمیلوئیدوز با دیالیز ارتباط دارند و درمان با کلسیتریول (Calcitriol) در مواردی که PTH خون بالاتر یا مساوی pg/ml200 است باید مد نظر باشد. از آنجاکه اندازه گیری PTH در همه مراکز مقدور نیست و از طرفی اندازه گیری سطح خونی ALP در همه مراکز قابل دسترس و ارزان است، در این مطالعه به مقایسه ارزش تشخیصی سطح خونی ALP در مقایسه با سطح خونی PTH برای تشخیص استئودیستروفی کلیوی نیازمند به درمان با کلسیتریول بر آمدیم.
این مطالعه توصیفی بوده و به روش مقطعی روی 75 بیمار که تحت دیالیز خونی مزمن بودند انجام شد. مقادیر سطح خونی ALP و PTH بطور همزمان اندازه گیری شد و PTH بعنوان Gold Standard در نظر گرفته شد.
با تعیین نقطه برش (Cut off point) برای ALP برابر IU/L300 ارتباط PTH و ALP در تشخیص نیاز به درمان با کلسیتریول بوسیله تست کاپا (Kappa) آزمون گردید و مشخص شد این دو آزمایش با یکدیگر بطور معنی داری همبستگی دارند. (000/0 P=) درتعیین ارزش تشخیصی ALP برای هیپرپاراتیروئیدویسم ثانویه شدید (pg/ml 200PTH>) که نیاز به درمان با کلسیتریول دارد حساسیت، ویژگی، ارزش اخباری مثبت وارزش اخباری منفی و قابلیت اعتماد به ترتیب برابر با 9/88%، 9/93%، 7/66%، 4/98% و 3/93% بود.
نتایج این مطالعه نشان میدهد که ALP یک تست خوب برای تشخیص لزوم به درمان با کلسیتریول در هیپرپاراتیروئیدیسم شدید (pg/ml 200PTH>) می باشد.