فصلنامه مدیریت دانش سازمانی
پیاپی 28-29 (بهار و تابستان 1387)

مرور مطالب کوتاهی که در نگاه سردبیر شماره نخست این نشریه (تحت عنوان نشریه ای برای همه مدیران ایران) نوشته بودم ناخودآگاه خاطرات چهارسال گذشته و به ویژه روزهای پرتب وتاب انتشار شماره نخست را در یادم زنده کرد. گفته های همکاران دانشگاهی را به یاد آوردم که مرا از این کار برحذر می کردند و توصیه ای اکید (و البته درست) آنان که چنین نشریه ای، هرچند هم نظر مدیران کشور را جلب کند و نیاز آنان را برآورده سازد، نه امتیاز آکادمیک دارد و نه درآمد و ثروتی عایدت می کند؛ ضمن اینکه کسی رغبتی به نوشتن مقالات کوتاه و پرمغز بدون حق التحریر مناسب ندارد (که این هم درست بود).
جلساتم با اساتید بزرگی را به خاطر آوردم که دشواری های کار را یک به یک بر می شمردند و همه این مهم را متذکر می شدند که «جگر شیر نداری، سفر بیشه نرو». پارکینگ شیبداری که حدود دو سال دفتر مجله بود و پیگیری های بسیار برای جلب همکاری یک حامی علاقه مند و تلاش های بسیار دیگر که به ناچار بخش عمده ای از آن را باید به تنهایی به دوش می کشیدم، چون تصاویری منقطع از برابر چشمانم گذشت.
اکنون مدیریت دانش سازمانی با همه مشکلاتی که پشت سر نهادم، 2550 مشترک علاقه مند و مشتاق دارد و دست کم، اشتیاق این تعداد مانع از آن است که در عین همه ی مشکلات موجود، در پی بهبود کیفیت و ارتقاء کار نباشم. در این میان و در شرایط اقتصادی و اجتماعی که همه ی شما شاهد آن هستید؛ چاره ای که به عنوان یک گزینه نسبتا قابل قبول و شاید با چشم اندازی برتر به ذهنم رسید، انتشار الکترونیکی نشریه بود.
واقعیت آن است که بر اساس آمارهای موجود طی چند سال گذشته تعداد کاربران اینترنت در ایران، به نحوی کاملا متفاوت با سایر شاخص های توسعه در کشور، افزایش یافته و دسترسی به اطلاعات شبکه جهانی را برای شمار افزونتری از ایرانیان تسهیل نموده است (به ویژه برای مدیران و کارشناسان سازمان ها به عنوان گروه اول مخاطبان نشریه که از طریق سازمان خود به شبکه جهانی متصلند و در درجه دوم برای دانشجویان دانشگاه ها به عنوان یکی دیگر از گروه های اصلی مخاطب نشریه که از طریق شبکه های نسبتا پرقدرت دانشگاه ها به این تسهیلات دست می یابند) (1).
این البته به معنای وضعیت عالی اینترنت در ایران نیست؛ اما حداقل برای من که با بضاعت اندک خویش از مشکلاتی بسیار به سطوه آمده بودم، نوید بخش تداوم حضور و استمرار اهداف یادشده از طریق رسانه ای به نام اینترنت با قابلیت های متنوع بسیار است. آن هم در شرایطی که تعداد قابل توجهی از نشریات و روزنامه نگاران، سال هاست که این شیوه ی اطلاع رسانی را برای برقراری ارتباط با مخاطبان خود برگزیده اند.
از سوی دیگر تصور خلاصی یافتن از شر مشکلاتی چون افزایش بهای کاغذ، افزایش هزینه ی چاپ و ارسال نشریه و نیز دشواری های باورنکردنی در مسیر دریافت آگهی از شرکت های معتبر و در مقابل، دستیابی به مجموعه امکانات و تسهیلات موجود در یک سایت اینترنتی، آنقدر جذاب و اشتیاق آور بود که مرا جدی تر به این گزینه مشغول نمود.
نکته دیگر این بود که چهار سال پیش که این نشریه با عنوان «مدیریت دانش سازمانی» منتشر شد، برخی دوستان می پرسیدند شما که این نام را انتخاب کرده اید چگونه است که تنها چند صفحه از نشریه را به این علم نوظهور اختصاص داده اید، پاسخم این بود که اگر فقط بتوانم اذهان مدیران را کمی بیشتر با این عنوان آشنا کنم، کافی است و البته امیدوار بودم که در آینده این دانش پرطرفدار و تعیین کننده بیش از پیش جای خود را در افکار مدیران باز کند و همینطور هم شد. حال بر خلاف آن ایام که آشنایی مخاطبان با دانش مدیریت دانش، و گرایش آنان به مباحث مدیریت دانش به حدی نبود که بتوان همه ی نشریه را به این مهم اختصاص داد، می توان امیدوار بود که نه تنها نشریه ای کم حجم، که سایتی با ظرفیت و تنوع بسیار، به مباحث متنوع مدیریت دانش سازمانی (در گروه های دانشی زیر) اختصاص یابد و باز هم نتواند عطش علاقه مندان این عرصه را فرو نشاند:• کتابهای مدیریت دانش (فارسی و انگلیسی)• مقالات مدیریت دانش (فارسی و انگلیسی)• سایت های مدیریت دانش• نرم افزارهای مدیریت دانش• ابزارها و تکنیک های متداول در مدیریت دانش• نشریات مدیریت دانش• شرکت های فعال در زمینه مدیریت دانش و...
مجموعه خدمات پیش بینی شده در این سایت به نحوی است که بخش محدودی از مطالب آن برای استفاده ی همگان آزاد و بخش عمده ی خدمات آموزشی و فرهنگی آن تنها در معرض دید مشترکین نشریه (یا بهتر است بگوییم مشترکین سایت) قرار خواهد گرفت. از طرفی همچنان ارائه برخی مطالب کوتاه، متنوع و جذاب مانند اندیشه های الهام بخش، روایت های سازمانی کوتاه و تامل برانگیز و نمایی از واقعیت نیز که در نشریه علاقه مندان بسیار یافته بود، اجتناب ناپذیر به نظر می آید و از همین رو، انتشار این بخش چه در قالب نشریه و چه در شکل سایر بخش های سایت همچنان تداوم خواهد یافت.

همه کسانی که تجربه انجام کار از طریق دیگران یا به اصطلاح عام تر "مدیریت" را داشته اند، به خوبی تفاوت "منابع انسانی بالنده" یا" نخبه" و نیروی انسانی ضعیف را احساس نموده اند. نخبگان کار محوله را با سرعت بیشتر، کیفیت بالاتر و علاقه مندی و تعهد فزون تری انجام می دهند. در ادبیات جهانی نیز، سنجه نخبگی میزان سودآوری فرد تلقی می شود و بهره وری افراد نخبه 200 یا 300 درصد بیشتر از همکاران غیر نخبه خویش است...

موفقیت مدیران در گرو مهارت هایی است که به آنان امکان می دهد تا در دنیای رقابتی امروز از همگنان خود پبشی گیرند. نویسندگان کتاب" توسعه مهارت های مدیریت" مهارت های لازم برای کامیابی مدیران امروز را در سه دسته مهارت طبقه بندی کرده اند: مهارت های شخصی، مهارت های ارتباطی یا میان فردی – و مهارتهای سازمانی و گروهی، که طی چهار بخش و ده فصل در کتاب آمده است.
در مهارتهای شخصی به این نکته تاکید می شود که شناخت خویشتن اولین گام در راه مدیریت موفق است. مدیران بزرگ در دنیا از خود آگاهی بالائی برخوردار بوده، توانائی حل مشکلات و مسائل را داشته و به اخلاقیات و ارزشها پای بند بوده اند. این مدیران دربرابر فشارهای عصبی و عوامل استرس زا مقدم بوده و از زمان بهترین استفاده را به عمل می آورده اند.
پژوهشگران پزشکی نیز معتقدند 50 تا 70 درصد بیماری ها منشاء استرس دارند. البته میزان کمی از استرس برای ایجاد تحرک و انگیزش لازم است و در شرایطی که افراد هیچ استرسی را تجربه نمی کنند دچار حالت بی تفاوتی شده و از تلاش و کوشش باز می مانند.

بیستم فوریه 1932 تاراپور J. Tarapore در شهر بمبئی هند آیین مدیریت و نامه نگاری دولتی ایران در دوران ساسانیان را از روی یک نسخه اصل دوباره نویسی کرد و منتشر ساخت. این آیین نامه یک بخشنامه (دستور العمل) اداری بود که در عهد خسرو انوشیروان ساسانی برای مقامات دولتی ارسال شده بود تا رعایت کنند.
در این آیین نامه کهن، به مقامات دولتی و کارمندان سازمان های عمومی تاکید شده است که در گزارشها و نامه های اداری از تعارفات معمول دست بردارند، ملاحظات را کنار بگذارند، روشن بنویسند، لفاظی نکنند و توجه داشته باشند که اگر گزارشی خلاف واقع بدهند به سختی مجازات خواهند شد. این آیین نامه از دیپترتاران (دفتر داران منشیان ادارات) خواسته است که در گزارش خود به سه نکته کلیدی توجه کنند: چه می خواهند بگویند و چه خبری می خواهند برسانند؟ منظورشان (از ارسال این خبر) چیست و چرا باید خبر دهند؟ و بالاخره نتیجه گیری و بیان نظر خود درباره موضوع.
این آیین نامه مدیران دولتی را از تبعیض و افاده و بی اعتنایی به مردم بر حذر داشته و آنان را خدمتگذار و جیره خور مردم خوانده و دقت و اهمیت کار حسابداری را مورد تاکید قرار داده است. از نکات جالب این آیین نامه ضابطه ی نمره ی منفی دادن به مدیران و کارمندانی است که در انجام وظیفه سهل انگاری و قصور می کنند. بر اساس این ضابطه رسیدن نمرات منفی به میزان (نصاب) معین باعث برکناری مدیر و یا کارمند می شده است.

•اینک که من از دنیا میروم 25 کشور در محدوده ی امپراطوری ایران است. در تمام این کشورها پول ایران رواج دارد و ایرانیان در آن کشورها دارای احترام هستند و مردم آن کشورها نیز در ایران محترم شمرده می شوند.
•جانشین من خشایار، باید همانند من در حفظ این کشور بکوشد و راه نگهداری این سرزمین ها این است که در امور داخلی آنها دخالت نکند و مذهب و شعایر آنها محترم بشمارد.
•هرگز و هرگز دوستان و ندیمان خود را به کارهای مهم مملکتی نگمار؛ برای آنها همان مزیت دوست بودن با تو کافی است. چون اگر دوستان و ندیمان خود را به کارهای مملکتی بگماری و آنها به مردم ظلم کنند و استفاده نا مشروع نمایند تو نخواهی توانست آنها را به مجازات برسانی چون با تو دوست هستند و تو ناچاری که رعایت دوستی را نمایی.
•کانالی را که می خواستم بین شط نیل و دریای سرخ ایجاد کنم به اتمام نرسیده و تمام کردن آن از نظر بازرگانی و جنگی بسیار اهمیت دارد. تو باید آن کانال را به اتمام برسانی. همچنین عوارض تردد کشتی ها از آن نباید آنقدر سنگین باشد که ناخدایان ترجیح دهند که از آن نگذرند.
•توصیه دیگر من به تو این است که هرگز دروغگو و متملق را به خود راه مده چون هر دوی آنها آفت سلطنت هستند.
• هرگز عمال دیوان (ماموران دولت) را بر مردم مسلط مکن و برای اینکه آنها در هنگام اخذ مالیات بر مردم مسلط نشوند قانونی وضع کن که تماس آنها با مردم کمتر شود.
•امر آموزش را ادامه بده و بگذار اتباع تو بتواند بخوانند و بنویسند تا فهم و عقل آنها فزونی یابد در این صورت با اطمینان بالاتری می توانی سلطنت نمایی.
•همواره حامی کیش یزدان پرستی باش اما هیچ قومی را مجبور مکن که پیرو کیش تو باشد.

مطالعه فرایند های مدیریت دانش بیانگر آن است که استفاده صحیح از اطلاعات به همان اندازه ی استخراج آنها حائز اهمیت است. از این رو، لازم است از ابزار هایی استفاده شود که با استفاده از آنها بتوان اطلاعات به دست آمده از فعالیت های استخراج اطلاعات را به شکلی مناسب در استراتژی ها و برنامه های سازمان به کار برد. نرم افزار ها از جمله این ابزار به شمار می آیند.
در خصوص فرایند اجرایی مدیریت دانش مطالب گوناگونی ذکر شده است. همانطور که اشاره شد، پرابست فرایند مدیریت دانش را در هشت مرحله تدوین می نماید. این فرایند به زعم او شامل: تعیین هدف های دانشی، شناسایی دانش، کسب دانش، توسعه دانش، تسهیم دانش، نگهداری، استفاده و نهایتا ارزیابی دانش می باشد.
از آنجا که کلیدی ترین عامل در مباحث مدیریت دانش خود دانش است، نخستین معیار طبقه بندی نرم افزار ها را می توان بر اساس نوع دانش سازمانی استوار ساخت. چرخه مدیریت دانش دومین معیار مناسب برای طبقه بندی نرم افزار های این حوزه به نظر می رسد. در درون این چرخه و در مرحله انتشار دانش، قابلیت وب فاکتور دیگری است که گنجاندن آن در این طبقه بندی ضروری است.

مدیریت دانش نقش ارزنده ای در فرآیند تصمیم گیری ایفاد می نماید. به ویژه در سازمان های متولی پروژه های مطالعاتی که ستاده ی عمده ی آنان مستندات می باشد؛ مستند سازی تجارب حاصل از پروژه ها از دیدگاه مدیریت دانش، تاثیری به سزا در کاهش زمان و هزینه ی پروژه های آتی و افزایش دانش سازمانی دارد. این مهم مدیریت پروژه ها و نیز نحوه ی تصمیم گیری استراتژیک سازمان را تحت تاثیر قرار می دهد...
غالبا تصمیم های دشوار به تعویق می افتند چرا که پیچیدگی ها و محرکهای اصلی تصمیم درک نشده اند و مدیران به اشتباه در پی اطلاعات بیشتر و بیشتر هستند؛ حال آنکه مؤلفه درک و دانش، شناسایی اطلاعات مناسب را تسهیل نموده و در این صورت به اطلاعات کمتری در تصمیم گیری نیاز خواهیم داشت...
مدیریت دانش اثربخش موجب می گردد اعضای سازمان بدانند که چه چیزهایی را در سازمان می دانند. این درحالی است که بسیاری اوقات تجارب و دانسته ها تنها به صورت یک رویداد ذهنی درپروژه ها استفاده می شوند اما در سطح سازمان مستند و نظام مند نمی شوند. لذا در هنگام تعیین نقاط قوت سازمان، شمار قابل توجهی از توانایی های درون سازمانی که از وجود آنها بی خبریم را از قلم می اندازیم.

در یک مطالعه تحقیقاتی فهرستی از نام های اشخاص معروف برای گروه های مختلفی از افراد خوانده شد. برای گروه های مختلف فهرست های متفاوتی خوانده شد به طوری که در بعضی فهرست ها اشخاص زن و در بعضی فهرست ها اشخاص مرد شناخته شده تر و معروف تر بودند. اما در همه فهرست ها تعداد زنان با تعداد مردان برابر بود. هنگامی که از افراد مورد آزمایش خواسته شد تا بگویند به نظر آنها تعداد مردان در فهرست اسامی بیشتر بود یا تعداد زنان؛ پاسخگویان در مواردی که اشخاص زن فهرستشان معروف تر بودند تعداد زنان را بیشتر دانستند و در مواردی که اشخاص مرد فهرستشان مشهور تر بودند تعداد مردان را بیشتر دانستند. این خطا ناشی از آن است که بازیابی اطلاعات مربوط به اسامی معروف تر برای انسان ها آسان تر است...
واقعیت آن است که در بسیاری از مواقع افراد فراوانی یک پدیده یا احتمال یک رویداد را با اتکا به میزان سهولت به یاد آوردن مثال ها و نمونه هایی از آن موجودیت یا رویداد ارزیابی می کنند. به عنوان مثال افراد ممکن است میزان بروز سکته قلبی در افراد میان سال را با اتکا به نمونه هایی که در دوستان و آشنایان خود دیده اند ارزیابی کنند. یا اینکه احتمال موفقیت یا شکست یک کسب و کار جدید را با اتکا به موارد شکست یا موفقیت راه اندازی کسب و کار که در اطراف خود دیده اند مورد ارزیابی قرار دهند. این میانبر قضاوتی را میانبر «در دسترس بودن» می نامیم.

فناوری های نوین ارتباطی و اطلاعاتی در هزاره سوم و ظهور نظام های اطلاعاتی وب مدار روند کلی تصمیم گیری را در سازمان های مبتنی بر دانش، متحول کرده است. یکی از عوامل مؤثر در بهبود نظام تصمیم گیری در سازمان وجود سیستم های اطلاعاتی است که محصول آنها دانشی بموقع، دقیق و صحیح به عنوان مبنا و ماده ی اولیه تصمیم گیری مدیران است. ایجاد و به کارگیری نظام های نوین اطلاعاتی نظیر سیستم یکپارچه ی اطلاعات (IIS) که خود شامل برنامه ریزی منابع بنگاه (ERP) و نظام مدیریت استراتژیک سازمانی(SEM) است با تاثیر بر ویژگی های کیفی اطلاعات، بهبود فرایند تصمیم گیری های دانش محور را موجب می شوند.
به نظر می رسد با پیاده سازی و بکارگیری نظام های نوین اطلاعاتی وب مدار، نظیر سیستم یکپارچه ی اطلاعات مدیریت در سازمان ها و دانش مدار شدن تصمیم گیری های مدیران، زمینه ی بهبود عملکرد، افزایش سود آوری و تحلیل های آینده نگر برای سازمان ها فراهم خواهد شد.

حائز اهمیت آن است که شبکه های دانش تنها با مجموعه ای از تجهیزات و تلاش های فنی ایجاد نمی شوند. همانطور که داونپورت و پروساک (2000) بیان می کنند ((شرکت ها باید توجه خود را از اسناد و مدارک به بحث و تبادل نظر معطوف کنند)) همانطور که بعدا بحث خواهد شد مدیریت دانش اغلب به طور موثرتری ازطریق مدیریت منابع انسانی دقیق و استراتژیک اعمال می شود.
یک مثال تبدیل دانش ضمنی به آشکار، ابتکار پیمانکاری است که بسیاری از فرایندهای پیچیده ی موجود در تسهیلات تولیدی اش را به صورت نوار ویدئویی درآورد و آنها را در محیط آموزشی آن لاین در دسترس قرار داد. پالنی (1966) اشاره می کند که متاسفانه همیشه دانش موجود از دانش مستند شده بیشتر است، از همین رو هر ابتکار مدیریت دانش که منحصرا بر تسخیر دانش ضمنی تمرکز کند همیشه یک استراتژی کامل نخواهد بود...

کتاب مدیریت دانش جدید دیدگاهی کاملا جدید و جذاب را در برابر علاقه مندان روزافزون عرصه ی KM می گشاید و از همین دیدگاه پرسش های تعیین کننده ای را که دست کم در کتب فارسی موجود بدون پاسخ رها شده بود، پاسخ می دهد. پرسش هایی چون:•حوزه های کاربردهای عمر دانش کدامند و در هر حوزه چگونه باید گام نهاد؟
•مفهوم چرخه عمر دانش و ارتباط بین انگیزش، یادگیری، دانش و رفتار در این چرخه چیست؟
•اهمیت ادعاهای دانش و فرا ادعاها در چیست؟
•موضوعات اساسی در چشم انداز مدیریت دانش جدید کدامند؟

درست یک روز پس از انتشار شماره ی پیشین نشریه، خبر ناگوار رحلت استاد ارجمندم جناب آقای دکتر مهدی جمشیدیان (دانشیار گروه مدیریت دانشگاه اصفهان) را شنیدم و نه آن روز، که هنوز هم برایم باور کردنی نیست که آن وجود نازنین از میان ما پر گشوده است. اکنون با انتشار گزیده ای از یکی از آخرین مقالات ایشان، یادش را گرامی می داریم و برایشان طلب مغفرت می نماییم (مدیر مسئول).
بازاریابی مبتنی بر دانش که از ابزارهای مناسب استخراج داده و چهارچوب های مدیریتی استفاده می کند، به این نیاز اشاره کرده و کمک می کند تا دانش نهفته در پایگاه های داده، مورد استفاده قرار گیرد. سه حیطه اصلی کاربردی برای استخراج داده و بازاریابی مبتنی بر دانش وجود دارد (شاو و دیگران،2001): ایجاد پروفایل (شرح حال) برای مشتریان، تجزیه و تحلیل انحرافات و تحلیل روندهالله