فصلنامه هویت شهر
پیاپی 4 (بهار و تابستان 1388)

حمل و نقل همواره یکی از مهمترین عوامل اثرگذار بر ساختار شهرها بوده است. اما بویژه در یک سده اخیر با گسترش انواع وسایل نقلیه موتوری و تغییرات فزاینده جمعیتی به یکی از اصلی ترین مشکلات شهرنشینی بدل گردیده است. رویکردهای نظری به حمل و نقل درون شهری نیز طی دوره های زمانی مختلف از روندی متفاوت برخوردار بوده است. پژوهش حاضر، بررسی روند تحول نظریه های مرتبط با حمل و نقل درون شهری است که با مطالعه اسنادی و با استفاده از جدیدترین و معتبرترین منابع انجام گرفته است و بر مبنای مشابهت های موجود، ایده های نظری حمل و نقل درون شهری در سه دوره زمانی دسته بندی گردید.
نتایج حاصل از مطالعه نشان می دهد در قرن گذشته یک تغییر جهت گیری کلی از حمل و نقل خودرو مدار به سمت گسترش شبکه های حمل و نقل همگانی و توسعه در نواحی پیرامونی آنها به وجود آمده است.

از آن جا که هر گونه تصمیم سازی درباره ی وضعیت، مستلزم شناخت درست آن وضعیت است و عمیق ترین لایه ی شناخت هر پدیدار، شناخت وجود آن پدیدار است، این مقاله با توجه به بحران هایی که در حال حاضر گریبانگیر شهر در ایران معاصر است، تلاش می کند برای شناخت دقیق وضعیت شهر ایرانی تعریفی دقیق از ماهیت شهر مبتنی بر آگاهی هستی شناسیک1 از مبحث وجود ارایه نماید.
از این رو با استفاده از روش استدلالی و تحلیل محتوای متن بدنبال بهره گیری از متون فلسفه ی وجود خواهد بود و سپس با روش قیاسی به تعمیم تعریف های فلسفی بر مباحث شهرشناسیک و در نهایت با استفاده ی توامان از همین روش و روش استدلالی به استخراج شاخص ها و معیارهای تعریف می پردازد و در پایان به یافته های زیر می رسد:1-مفهوم ماهیت شهر عینی معاصر را تعریف می کند. (مفهوم شهر ذهن و آرمان شهر را تعلیق می کند)2-شاخص ها و معیارهایی برای سنجش ماهیت شهر معاصر ارایه می نماید.

پیوند فرم معماری و سازه براساس شواهد بسیار در معماری گذشته ایران به خصوص سلجوقی و تیموری و در اروپا (بویژه گوتیک) و همچنین معماری بومی اکثر کشورهای جهان وجود داشته است. به تدریج این پیوند در پی تحولات معاصر می تواند دستمایه ای باشد تا این دو خویشاوند (معماری و سازه) زیبایی و استواری جدیدی را شکوفا کنند. این مقاله، بررسی وجوه این روش را می پوید. بی تردید فضای معماری در تار و پود سیمای شهری، فضایی کیفی و مبین خصوصیات بصری است. بر اساس این 1- شکل گیری فضای معماری و سازه به طور همزمان همراه با بیانی بصری است، 2- معنی شناسی و نماد پردازی به گونه ایست که فرم سازه اساس زیبایی فضای معماری است پس این روش می تواند ساختار زیباشناسی جدیدی را ایجاد کند.
پیوند بین فرم و سازه تندیس خاصی را پدید می آورد که حاصل خلاقیت در سازه، فرم و فن آوری های ویژه ای در ساخت است.

در فرایند توسعه همگام با محیط زیست، ارزیابی آسایش حرارتی به صورت بومی ضروری می باشد، زیرا با تعیین این حدود از اتلاف مقدار متنابعی از انرژی جلوگیری می شود. بیش از 60 درصد وسعت ایران در اقلیم خشک و فراخشک واقع شده است، بنابراین شناسائی محدوده های آسایش در این اقلیم اهمیت مضاعفی می یابد.
به منظور محاسبه محدوده آسایش حرارتی در شرایط خشک، شهر یزد مورد توجه قرار گرفت و با استفاده از مدل اولگی و اصلاح مرزهای آسایش حرارتی مدل مذکور بر مبنای عرض جغرافیایی، داده های اقلیمی و مشاهدات میدانی،محدوده آسایش حرارتی برای دوره های گرم و سرد سال محاسبه گردید.
بر اساس نتایج حاصله، محدوده آسایش حرارتی برای منطقه مطالعاتی در شرایط تابستانی 27 – 8/21 و برای شرایط زمستانی 23 – 4/20 درجه سانتیگراد ارزیابی شد. رعایت محدوده حرارتی پیشنهادی ضمن تا مین شرایط مناسب داخلی، از مصرف ناپایدار انرژی جلوگیری می کند.

"جنسیت"1به عنوان یک مقوله اجتماعی و هم ساخته2 و متاثر از فرهنگ حاکم برجامعه، با واژه"جنس"3 که عموما برای بیان همان مقوله فقط از دیدگاه زیست شناختی بکار می رود متفاوت است. این مقاله در بررسی ارتباط موجود بین جنسیت و معماری، مشکلی تحت عنوان "جنسیتی شدن فضا" را با تمرکز بر فضای پارک به عنوان فضای عمومی مطرح نموده، سپس به تبیین دلایل وقوع مشکل مذکور راهکارهای اجتناب از آن می پردازد. نتایج مشخص نمود پدیده جنسیتی شدن فضای عمومی دلیلی بر افت کیفیت و مطلوبیت فضا همچنین نمایانگر ناکارآمدی آن و تبدیل یک فضای عام به یک فضای خاص است. روش تحقیق بکار گرفته شده روش کیفی و در بخشی از پژوهش روش پیمایشی بوده، برای تشخیص مشکل از روش بالینی6 منتصب به آکوف استفاده شده است. علاوه بر نتایج حاصل، این مقاله به ارائه روشی جهت پرداختن به مقوله جنسیت در بخشی از حوزه معماری- فضا، محصول معماری- می پردازد.

عبارت سبزراه برای مسیرهایی به کار می رود که انسجام محیط زیست را در زیرساختار شهری محافظت می کنند، سبزراه ها به عبارتی پارک های خطی پیوسته، جدید و یا به نوعی زیرساختارهای سبز شهری هستند، با توجه به اینکه شهرگرایی و افزایش جمعیت شهری در ایران همانند کشورهای دیگر تعارضاتی را میان توسعه شهر و محیط زیست، منافع خصوصی و عمومی شهروندان، ضرورت های کالبدی، روانی و فرهنگی ایجاد کرده است، بنابراین اجرای طرح های سبزراه می تواند این تعارضات را کاهش دهد و کیفیت محیط زیستی، زیبا سازی، تفرجی، آموزشی، رفاهی و حفاظت از زیستگاه های سرزمین را بالا ببرد. مطالعه حاضر در دو بخش ارائه می شود، در بخش اول با استفاده از روش شناسایی اسنادی، مراحل عمده تحول و تکامل مفهوم سبزراه و اقدامات جهانی انجام شده در حوزه برنامه ریزی و طراحی مطرح می شود و در بخش دوم با استفاده از روش تحلیل محتوا به نخستین گام ها برای ایجاد شبکه سبزراه در ایران می پردازد.

در پژوهش های مرتبط با برنامه ریزی و طراحی شهری و همچنین طرح های ساماندهی مناطق غیر رسمی، سخن از مشارکت بسیار بکار رفته، با این وجود راه های موثر بر ایجاد انگیزه مشارکت در فرآیند تهیه و اجرای طرح ها هنوز تا حدودی مبهم و ناکافی است. نتیجه آنکه اغلب در کشورهای در حال توسعه، علیرغم مباحث بسیار گسترده در این عرصه؛ مشارکتی شدن طرح ها چندان عملی نشده است و متعاقب آن بسیاری سرمایه های مادی و معنوی بدون بازدهی مناسب در حال هزینه شدن هستند.
این مقاله درصدد است با شناخت نسبتا کامل موانع مشارکت در طرح های ساماندهی سکونتگاه های غیر رسمی بر مبنای دیدگاه های مطرح در روانشناسی اجتماعی، روش های مناسب در چارچوب این نظریه ها را مورد بررسی قرار دهد. انتظار می رود با بهره گیری از ابزارهای موثر در جهت ایجاد انگیزه مشارکت که از بنیادی ترین ابعاد اجتماعی توسعه می باشد و متاسفانه کمتر ملحوظ گردیده، راه برای حضور فعال ساکنان در ارتقاء سکونت گاه خود هموار گردد.

اخیرا در عرصه های گوناگون علمی، تلاش هایی صورت گرفته تا علوم را از انزوای شناخت شناسیک1 خود خارج کنند. چرا که علوم مختلف بیشتر سرگرم مناسبات درونی خود هستند تا دریافت واقعیت ها. شهرسازی نیز با توجه به تحولات فکری، فلسفی و علمی اخیر، دستخوش تحولات بنیادین شده است. در شهرسازی امروزی بسیاری از مردم گرایش به خدمات شهری مدرن و سنتی دارند. بسیاری این پدیده را نشانه ای از ظهور مجدد حکمت شهودی کهن می دانند، در حالی که بسیاری آن را جریانی کاذب و ناشی از برخی انحرافات فرهنگی، ارزیابی می کنند. بیرون از این دو تحلیل دیدگاه هایی وجود دارد که این پدیده را نه مسیری قهقرایی و نه بی اهمیت و انفعالی تلقی می کند. در این مقاله سعی شده تاثیر فرهنگ ایرانی در زمان وبستر مکان در تجسد کالبدی اش یعنی اصفهان دوران صفویه (1778-1535) مورد بررسی قرار داده، و نقش عوامل فرهنگی در شکل گیری کالبد شهر مورد بررسی قرار گیرد.

این پژوهش درصدد پاسخ به این سؤال است که چه تحولاتی در فضاهای شهری از دوره ایلخانی تا ظهور مکتب اصفهان در دوره صفوی صورت گرفت و زمینه های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی این تحولات چه بود؟ برای پاسخ به این سؤال با رویکردی تفسیری- تاریخی و بر اساس مطالعات کتابخانه ای، تحولات شهرسازی در شهرهای واجد آثار شهرسازی این دوره با تحلیل تاثیرات تحولات اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بررسی گردید. این دگرگونی ها از زمان ایلخانان زمینه تحولات شهرسازی و شکل گیری فضا های شهری جدید در شهرسازی ایران را فراهم نموده است. تاسیس حکومت صفویه و به ویژه اقدامات شاه عباس، زمینهساز ایجاد مکتب شهرسازی اصفهان شد. به این ترتیب عناصر و فضا های شهریی که در دوره های پیشین شکل گرفته بود، تکامل یافتند و با هم ترکیب شدند. همچنین در مکتب اصفهان، ارسن های تجاری خدماتی یا مذهبی تشیع رسمی به جای ارسن های مذهبی صوفیه، هسته های گسترش و توسعه شهری شدند.

هدف ازین نوشته مروری بر چگونگی، شکل گیری، عملکرد و سرنوشت میدان ایرانی است که به علت از هم گسیختگی فضایی موجود در کالبد و عملکردش، و نیز هرج و مرج جاری در تجسم هویت این عنصر شهری در عرصه طراحی و شکل بخشی، در اینجا به عنوان فضایی تعریف نشده موسوم گردیده است. اینک روند رسیدن به نقطه کنونی چگونه بوده، چه عواملی در آن دخیل بوده اند و اینکه چه راه برون رفتی ازین آشفتگی حاضر می تواند وجود داشته باشد، نکاتی هستند که در دنباله این نوشته خواهد آمد. این مقاله باغ رویکردی تحلیلی، تفسیری سیر تحول اینگونه فضاهای تعریف نشده شهرهای ایرانی را دنبال می کند. نتیجه محتمل این بحث توجه دادن خواننده به گذار شهرهای ایران، بویژه تهران، از دوران تازه ای از تجدد فضایی است که نیازمند برخوردی نوین و چاره جویانه به نگهداری از میراث قدیم و طراحی هوشمندانه برای فضاهای نوین شهری، است.