Journal of Dental School
Volume:20 Issue: 1, 2002

در مورد نسبت عرض جمجمه به ارتفاع آن و ارتباط آن با شکل صورت در نژادهای اروپایی تحقیقاتی صورت گرفته است.
مطالعه حاضر به منظور ارزیابی وضعیت شکل جمجمه و صورت گروهی از پسران ایرانی طراحی گردید.
مواد و در تحقیق حاضر این ارتباط در یک مجموعه 400 نفری از پسران 12 ساله در مدارس راهنمایی مشهد بررسی گردید. بنظر می رسد صورت پسران ایرانی کشیده تر و جمجمه آنها تا حدی پهن تر است. در نمونه های مورد مطالعه سفالیک ایندکس دارای میانگین 80% و فیشیال ایندکس دارای میانگین 100% بود.
بررسی حاضر نشان داد ارتفاع جمجمه با ارتفاع صورت و عرض آن با عرض صورت رابطه قابل توجهی دارند که با گزارشات مربوط تا حدودی متفاوت اند.

این مطالعه جهت تعیین جهش رشدی قد از طریق ارزیابی شاخصهای تکاملی اسکلتال با استفاده از رادیوگرافی دست و مچ انجام گردید.
مواد و در این تحقیق تعداد 578 دختر و پسر 8 تا 17 ساله شهر شیراز مورد مطالعه قرار گرفته اند که از تمامی آنها رادیوگرافی دست و مچ تهیه گردید تا از نظر وضعیت تکامل اسکلتی مورد بررسی قرار گیرند. در این مطالعه پنج شاخص تکامل اسکلتی مورد ارزیابی قرار گرفتند. قد این افراد نیز اندازه گیری گردید. نمونه ها بر حسب سن تقویمی به تفکیک جنس به گروه هایی با فواصل سنی 6 ماه برای ارزیابی شاخصهای تکامل اسکلتی و یکساله برای ارزیابی قد تقسیم شدند.
نتایج حاصله نشان دادند که محدوده سنی جهش رشدی قد 13-11 سالگی برای دخترها و 15-13 سالگی برای پسرها و میانگین سن پیدایش شاخص سسموئید 11.6±0.9 در دخترها و 0.99 ± 14.3در پسرها میباشد.
مقایسه پیدایش شاخص های تکامل اسکلتی خصوصا ظهور استخوان سسموئید و محدوده سنی جهش رشدی قد، در تعیین مقطع رشدی فرد جهت انجام درمانهای ارتدنسی بسیار مهم است.

شیوع مال اکلوژن C1 III در نژادهای مختلف متفاوت بوده و در مقالات از 1 تا 13% گزارش شده است. بنظر می رسد شیوع آن در ایران از درصد قابل توجهی برخوردار بوده، از 7.88% تا 19.5% گزارش شده است. درمان زودرس این نوع مال اکلوژن از اهمیت بسزایی برخوردار بوده، مورد توصیه واقع شده است.
از این مطالعه معرفی دستگاهی ساده برای درمان مال اکلوژن C1 III و ارزیابی اثرات دنتواسکلتال حاصل از درمان توام آن با چین کپ در این بیماران بخصوص بررسی اثر این دستگاه بر روی فک بالاست.
مواد و 30 بیمار ایرانی الاصل دارای مال اکلوژن C1 III اسکلتال انتخاب شدند و با استفاده از درمان ترکیبی دستگاه زبانی و چین کپ مورد درمان قرار گرفتند. متوسط سنی بیماران قبل از درمان 8.6 سال و متوسط طول مدت پیگیری آنان 39 ماه بود. گروه کنترل این مطالعه شامل 60 نفر واجد مال اکلوژن C1 III اسکلتال درمان نشده در دو گروه سنی 9-7 و 13-11 سال بودند.
سفالوگرامهای اولیه و نهایی از هر بیمار تهیه شد و آنالیز سفالومتریک نمایانگر تغییرات زیر بر روی نسج سخت و دندانهای این بیماران بود: افزایش قدامی خلفی و عمودی در شاخصهای ماگزیلا: SNA=1.06±1.52، A(x)=2.9±3.4mm، A(y)=4.3±3.9mm، تغییر جهت رشد مندیبل از قدامی به عمودی: (Yaxis = 1.56 ± 2.29، SNPOG = 0.017 ± 2.34، SNB = 0.6 ± 2.27) تصحیح مال اکلوژن CI III: Uprighting Overjet = 2.95 ± 1.1 mm، ANB = 1.6 ± 1.88) دندانهای قدامی فک بالا و پایین: (IMPA=10.7±7.145، 11 to SN=0±4.70).
در گروه کنترل مقدار رشد قدامی خلفی ماگزیلا کمتر از نمونه تجربی و میزان رشد قدامی خلفی مندیبل بیشتر از نمونه تجربی بود. پروفایل نسج سخت و نرم نمونه تجربی تمایل بیشتری بسمت رابطه نرمال داشت.

تعیین قابلیت کاربری روشی ریاضی در دقت ارزیابی کمبود فضای فکی.
قالبهای 8 بیمار که 4 بیمار دچار پروتروژن و 4 بیمار دچار رتروژن دندانهای قدامی فک پائین بودند انتخاب شدند. تریم ساسونی با سوپر ایمپوزیشن قالب فک بالا و پائین بر روی تریسینگ سفالومتری انجام شد. با برش قالب گچی در پلن ساژیتال، محور طولی دندان انسیزور و پلن مندیبل بخوبی مشخص شده و زاویه بین این محور طولی با پلن مندیبل تعیین گردید. سپس دندانهای قدامی در موقعیت جدید با تغییر زاویه IMPA چیده شدند. از قالب Set-up شده در وضعیت جدید قالب گیری شد. از هر دو قالب اولیه و ثانویه با دستگاه زیراکس، جهت بررسی فرم دو بعدی آن از پلن اکلوزال کپی تهیه شد. با به دست آوردن شعاع قوسی که دندانهای قدامی بر روی آن قرار دارند، فضای حاصل از پروتروژن یا رتروژن با استفاده از فرمول و یک بار بطور کلینیکی اندازه گیری و با یکدیگر مقایسه شدند.
در این فرمول ریاضی، براساس طول ریشه، زاویه IMPA، عرض مزیودیستال اینسیزور و محل قرارگیری مرکز چرخش، میزان فضای حاصل از پروتروژن یا فضای مورد نیاز برای رتراکشن محاسبه می گردد. صحت این فرمول بر روی کست ها نشان داده شده است. برای مقایسه دو روش از آزمون t مزدوج (Paired t-test) استفاده شد و اختلاف معنی داری در میان دو روش مشاهده نگردید.
در این مطالعه یک فرمول ریاضی ارائه شده است که ارتباط میان دندانهای اینسیزور تحتانی در پلن ساژیتال و در پلن ترانس ورس را نشان می دهد.

علت کراودینگی که غالبا بعد از رویش مولرهای دوم و سوم در قوس دندانی تحتانی رخ می دهد همچنان مورد تناقص می باشد. واضح است که این امر مولتی فاکتوریال بوده، بیش از یک عامل در ایجاد آن موثر می باشد. به اضافه اینکه این دلایل از فردی به فرد دیگر نیز متفاوت هستند. نشان دادن یک رابطه علت و معلولی میان افزایش کراودینگ و هر یک از این عوامل مشکل بوده و متاسفانه هنوز امکان پیشگویی اینکه در هر فردی کدام عامل عمل می نماید وجود ندارد. این مقاله به بررسی عوامل مختلف ذکر شده در ایجاد کراودینگ تاخیری اشاره می نماید.

یکی از مشکلاتی که ممکن است پس از درمان با دستگاه های فانکشنال ایجاد شود Dual Bite می باشد به این لحاظ حرکت دادن فک پایین بطور تدریجی در بیماران Cl II، div I بعلت کمبود رشد فک پایین بوسیله پیچ ارتودنسی در یک مطالعه آزمایشی مورد بررسی قرار گرفت. در این مطالعه آزمایشی پیچ ارتودنسی در یک دستگاه جدید فانکشنال قرار داده شد و فک پایین از وضعیت غیرطبیعی خود در اکلوژن عادی بیمار بتدریج توسط پیچ بطرف جلو آورده شد.مواد و این تحقیق روی 10 پسر و دختر دارای ناهنجاری Cl II، div 1 در سن 11-9 سال بکار برده شد، شاخص های سفالومتریک شامل زوایای SNB، ANA، ANB و گونیال طول فک پایین ایندکس Jarabak تمایل دندانهای قدامی بالا و پایین در قبل و بعد از درمان مقایسه شد و عرض آرچ های دندانی بالا و پایین در ناحیه مولر اندازه گیری شد.پس از دوره درمان که 10-6 ماه بطول انجامید Dual bite دیده نشد. اورجت و اوربایت طبیعی در بیماران بدست آمد.
زاویه ANB کاهش پیدا کرد که از نظر آماری معنی دار بود (P<0.001). زاویه SNB افزایش داشت و از نظر آماری معنی دار بود (P<0.001). تغییرات زاویه SNA گونیال و ایندکس Jarabak معنی دار نبود. طول فک پایین افزایش داشت که از لحاظ آماری معنی دار بود (P<0.001).تمایل دندانهای قدامی بالا و پایین نسبت به پلن های SN و GoGn کاهش نشان داد که از نظر آماری معنی دار بود (P<0.001و P<0.004) عرض آرچ های دندانی بالا و پایین افزایش نشان داد که از نظر آماری معنی دار بود (P<0.001).
با توجه به عدم وجود Dual bite میتوان نتیجه گرفت که جلو بردن تدریجی فک پایین می تواند سبب مطابقت عضلانی گردد. گرچه پیشنهاد می شود که نمونه های بیشتری با دستگاه های متفاوت فانکشنال تحت مطالعه و مقایسه قرار گیرند تا تاثیر واقعی حرکت تدریجی فک پایین به سمت جلو مشخص گردد.

جهت بررسی رابطه مورفولوژی کرانیوفاشیال با عملکرد عضلات دهانی صورتی، سیگنال الکترومایوگرام سطحی عضلات ماستر، تمپورال قدامی، مدور دهانی، و چانه ای در حالت استراحت، حداکثر تماس دندانی، حداکثر فشار دندانها بر هم، و در حین عمل بلع بزاق در 10 فرد بالغ دارای اکلوژن نرمال و 10 فرد بالغ دارای اکلوژن Class II، Div.2 بررسی شدند.
مواد و روش ها خصوصیات سن و خصوصیات سن و جنس میان دو گروه مورد مطالعه Match شدند و ثبت سیگنال الکترومایوگرام سطحی انجام شد. جهت قرارگیری سر در وضعیت طبیعی، هر یک از نمونه ها بر روی یک صندلی بدون تکیه گاه برای سر و گردن در حالت عمود در مقابل آینه ای به فاصله 1.5 متری از خود قرار گرفتند و از ایشان درخواست شد تا در طول بررسی به چشمان خود در آینه بنگرد. سپس از تمیز کردن سطح پوست با محلول ویژه، الکترودهای سطحی دو قطبی از نوع Ag/AgCl به قطر 10 میلیمتر جهت کاهش مقاومت و تسهیل جریان الکتریکی به ژل هادی مخصوص، آغشته و با استفاده از نوار چسب ضد حساسیت در محل مورد نظر ثابت شدند. سیگنالهای بیوالکتریکی عضلات از طریق الکترودها به یک دستگاه تقویت کننده وارد و از طریق بورد تبدیل سیگنال آنالوگ به دیجیتال (A/D converter) وارد کامپیوتر و جهت استخراج پارامترهای مورد نظر پردازش شدند.
آنالیز یافته ها و نتایج آماری تفاوت معنی داری را میان دو گروه نشان نداد. با توجه به تفاوتهای فعالیت الکترومایوگرافیک عضلات دهانی صورتی میان کودکان دارای مال اکلوژن Class II، Div.2 و کودکان دارای نرمال اکلوژن که توسط برخی از محققین گزارش شده است.
یافته های این مطالعه ممکن است بیانگر نوعی تطبیق میان فرم و عملکرد طی رشد و تکامل سیستم عصبی عضلانی دنتوفاشیال باشد. ارزیابی دقیقتر میزان و نحوه این تطبیق می تواند از اهمیت کلینیکی خاصی برخوردار باشد.

هدف از این مطالعه بررسی تغییرات الکترومیوگرافی (EMG) عضلات ماستروتمپورال بدنبال کاربرد دستگاه های فانکشنال Two Piece function corrector (TPFC)، و Harvold امتحان فرضیه بوده که کاربرد دستگاه های فانکشنال باعث افزایش فعالیت EMG عضلات جونده می گردند.
مواد و روش ها فعالیت الکترومیوگرافیک عضلات ماستروتمپورال در 30 کودک مبتلا به ناهنجاری Class II Division 1 (دو گروه پانزده نفره) در حالت استراحت، بلع 10CC آب و Maximum Clenching توسط الکترودهای سطحی اندازه گیری شده و بعد از گذشت سه ماه از درمان با دستگاه فانکشنال Harvold (گروه اول) و TPFC (گروه دوم) و رکوردگیری مشابهی در دو حالت همراه با دستگاه در داخل دهان و بدون دستگاه در دهان بعمل آمد و نتایج حاصل توسط آزمونهای آماری Paired T-test و Unpaired T-test مورد بررسی قرار گرفتند.
به استثنا افزایش فعالیت EMG عضیله ماستر در حینClenching Maximum، استفاده از دستگاه های فانکشنال با کاهش فعالیت EMG عضلات فوق همراه بود. یافته های حاصل از این مطالعه در تضاد با این فرضیه است که دستگاه های فانکشنال همواره از طریق افزایش فعالیت سبب مال اکلوژن Class II Division 1 می شوند. یافته ها هیپوتز مطالعه را تایید نکردند.

پاسخ پروفایل بافت نرم اطراف دهان نسبت به عقب بردن اینسایزورهای ماگزیلا هنوز مورد بحث است. این تحقیق برای تعیین تغییرات پروفایل متعاقب درمان ارتودنسی و مهمترین عواملی که مسئول این تغییرات هستند صورت گرفته است.
مواد و روش ها تصاویر سفالومتری 56 بیمار C1 II (38 دختر و 18 پسر با میانگین سنی 10 سال) جهت بررسی این تغییرات قبل و بعد از درمان آنالیز شد. آنالیزهای همبستگی (correlation) وMultile regression رابطه پیچیده ای را میان دندانها، ساختمانهای استخوانی و بافت نرم اطراف دهان نشان دادند.
از هفت تغییر کلینیکی قابل توجه نرم که در پاسخ به درمان ارتودنسی صورت گرفت رتراکشن لب بالا و افزایش طول لب پائین در پسرها بیشتر از سایر تغییرات قابل توجه بود. رتراکشن لب بالا و رتراکشن لبه اینسایزورهای بالا در طی درمان، رتراکشن نقطه A، ضخامت قبل از درمان سالکوس لب بالا و رتراکشن سالکوس فوقانی مربوط بود. افزایش بیشتر طول لب پائین با مقادیر بیشتری از رتراکشن لبه اینسایزورهای بالا در طی درمان بیشتری از رتراکشن سالکوس فوقانی همراه می باشد.
موقعیت لبه اینسایزورهای بالا نشان داد که درجه نسبتا بالایی از همبستگی با تغییرات لب بالا و پائین و سالکوس فوقانی در پسرها وجود دارد.

مندیبل انسان دارای شکل منحصر به فرد سه بعدی است که از بالا توسط حفرات گلنوئید محصور شده است. به این ترتیب، یش بینی میزان و نحوه جابجایی سگمنت هاس استخوانی، در طی فرآیند دیستراکشن یکطرفه به سادگی میسر نمی باشد. با توجه به اهمیت این موضوع و برای جلوگیری از عوارضی که گریبانگیر بیماران نیازمند دیستراکشن یکطرفه مندیبل می باشد به انجام تحقیقی جامع در این زمینه نیاز احساس می شد.
مواد و روش ها در این تحقیق، پس از بازسازی یک مدل سه بعدی مندیبل انسانی توسط کامپیوتر با روشFEM، 3 برش یکطرفه در سمت راست این مدل ایجاد گردید. برش اول برشی مایل از خلف مولر سوم تا زاویه گونیال و دو برش دیگر با اختلاف 45 درجه نسبت به برش اول و یا مبدا خلف مولر سوم به صورت افقی و عمودی ترسیم شدند و سپس در هر کدام از برش های فوق، پین های دیستراکتور با زوایای 30، 60 و 90 درجه نسبت به خط استئوتومی قرار گرفتند و اجزای دیستراکتور به میزان 15 و 30 میلی متر باز شدند.
نتایج این تحقیق نشان دادند که بیشترین میزان جابجایی کلی Pog در برش عمودی با زاویه 90 درجه و کمترین میزان جابجائی کلی Pog در برش افقی با زاویه 90 درجه مشاهده می شود. از طرفی Pog در تمام برشهای مورد مطالعه به جز برش افقی با زاویه 90 درجه به سمت بالا جابجا شد. در برشهای عمودی با تغییر زاویه برش از 90 درجه به 60 درجه و 30 درجه میزان جابجائی Pog در تمام محورها کاهش یافت ولی در برشهای مایل و افقی با تغییر زوایای برش از 90 درجه به 60 درجه و 30 درجه میزان جابجائی Pog در تمام محورها افزایش یافت.
با انجام این تحقیق الگوی مناسبی جهت درمان فراهم گردیده است در طراحی درمان برای دیستراکشن استوئوژنز فک پایین قواعد بیومکانیکال را لحاظ نمود.

تغییرات بیومکانیک مندیبل طی درمان ارتوپدی Chin Cup با استفاده از روش محاسباتی اجزای محدود (Finite Element Analysis) به طریق تجربی بر روی یک مدل کامپیوتری که از جمجمه خشک یک انسان جوان مدلسازی شده بود در دانشکده Element Analysis تجربی بر روی یک مدل دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در سال 1376-77 انجام پذیرفت.
مواد و پس از ساخت مدل سه بعدی و آلمان بندی آن با ثابت فرض نمودن مندیبل در قسمت فوقانی سطح حفره مفصلی، نیروهای 400 و 900 گرم نیرو در مسیر Pogonion به سمت کندیل بر روی مدل وارد و سپس نحوه توزیع تنشهای فشاری و کششی حاصل از اعمال نیرو در نواحی مختلف مدل مندیبل تعیین گردید.
بیشترین تنش فشاری در سه مقدار حداکثر- متوسط و حداقل به ترتیب در Pogonion و بعد از آن در حاشیهPogonion، قسمت قدامی کندیل،mandibular notch و بوردر قدامی ریموس دیده شد. بیشترین تنش کششی نیز در سه مقدار ذکر شده به ترتیب، کمی پایین تر از Pogonion و اطراف آن، بوردر خلفی ریموس و بوردر تحتانی مندیبل نزدیک به Gonial Angleمشخص گردید. جهت جابجایی مندیبل نیز به سمت بالا و خلف بود.
در این تحقیق چگونگی توزیع تنشها در نواحی مختلف مندیبل و جهت جابجایی آن با توجه به بردار نیرو، می توانند بیانگر نتایج مطلوب درمانی در اثر اعمال نیروی ارتوپدیک Chin Cup باشند.

با توجه به اهمیت Crowding و شناخت عوامل موثر بر آن و تناقضی که در مورد نقش رشد عمومی صورت وجود دارد این تحقیق بر روی بیماران بالای 12 سال دارای Crowding دندانهای قدامی پایین انجام شد.
مواد و روش ها تحقیق به روش توصیفی بر روی 100 نفر افراد دارای 2Crowding میلی متر بیشتر انجام گرفت و بیماران بر حسب Crowding به 4 طبقه تقسیم و ایندکس Jarabak آنها مشخص و میزان همبستگی (شدت)، جهت و تعمیم پذیری آنها تعیین گردید.
از 100 نفر مورد بررسی (68 دختر و 32 پسر) در سنین 3.4 ±15.6 میان 4 گروه Crowding و ایندکس Jarabak همبستگی وجود نداشته یا بسیار ضعیف و معنی دار هم نبود. در کل همبستگی میان Crowding و ایندکس Jarabak وجود نداشت.
پیشنهاد می شود افرادی که دارای ایندکس Jarabak کمتر و بیشتر از حد طبیعی هستند (افراد دارای رشد عمومی و افقی) مورد ارزیابی قرار گرفته و میزان Crowding و تمایل دندانهای اینسایزور پایین در آنها اندازه گیری شود.

درصد بسیار زیادی از بیماران مراجعه کننده به کلینیکهای تخصصی ارتودنسی را بیماران با ناقرینگی (آسیمتری) فک و صورت تشکیل می دهند. رادیوگرافی های سفالومتریک خلفی- قدامی (P.A) جهت تشخیص و طرح درمان اینگونه بیماران وسیله اطلاعاتی بسیار با ارزشی می باشد.
در این تحقیق به معرفی رادیوگرافی سفالومتریک خلفی- قدامی با استفاده از روش NHP جهت ارزیابی تقارن سر و صورت در کودکان 13-9 ساله تهران و ارائه یک خط مرجع جدید با استفاده از یک نقطه لندمارک و زنجیر آویخته در کنار صورت بیمار و ارائه اندازه گیری ابعاد عرضی مبادرت گردید.
مواد و از میان معاینه 2500 دانش آموز در محدوده سنی 13-9 سال تعداد 60 نفر (30 دختر و 30 پسر) انتخاب شدند. کلیه افراد دارای اکلوژن کلاس I با اورجت و اوربایت طبیعی، پروفایل صورت متقارن، فاقد هیچگونه کراودینگ، کراس بایت، اختلالات مفصلی،missing، T.M.J و بدون سابقه درمان ارتودنسی و جراحی بودند. از کلیه بیماران به طریقه سفالومتری P.A و تکنیک NHP به تهیه رادیوگرافی مربوطه پرداخته شد و سپس با استفاده از خطوط عمودی و افقی که بصورت خارج جمجمه ای بودند به ارزیابی ابعاد عرضی سر و صورت اقدام گردید.در آنالیز مربوط به این روش از نسبت های اندازه گیری، اندازه های میلیمتری و حتی مساحت نواحی مختلف استفاده گردید.
با استفاده از روش NHP در سفالومتری خلفی- قدامی قرینگی سر و صورت با احتمال 96% تعیین گردید.
استفاده از روش NHP در تقویت تشخیص صحیح موثر است.

در درمان ارتودنسی با دستگاه ثابت توجه به وضعیت لثه در درمان از اهمیت بسیاری برخوردار است.
این تحقیق با هدف بررسی وضعیت لثه به دنبال استفاده از دستگاه های ثابت ارتودنسی در بیماران مراجعه کننده به دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی طی سال 79-1378 بعمل آمده است.مواد و روش ها تحقیق حاضر به روش توصیفی (Descriptive) و با تکنیک مشاهده و مصاحبه و به صورت غیر تصادفی و گردآوری داده های پرسشنامه به روی 50 بیمار مراجعه کننده به بخش ارتودنسی که حدودا یکسال از درمان ارتودنسی ثابت آنها می گذشت، انجام گرفت. در این افراد: ایندکس لثه، پلاک، دبری و کالکولوس تعیین و استفاده از دهانشویه، درمان پریو، تعداد دفعات مسواک زدن، استفاده از مسواک بین دندانی و مسواک مخصوص ارتودنسی پرسش و ثبت گردید. از 50 بیمار تحت مطالعه 16 نفر مذکر (32%) با میانگین سنی 18.2 سال و 34 مونث (68%) با میانگین سنی 17.7 سال بودند که 25 نفر نوجوان و 25 بزرگسال را شامل می شدند.
تعداد افرادی که از دهان شویه استفاده می کردند، 14%، تعداد افرادی که یک بار تحت درمان پریو قرار گرفته بودند 8% تعداد افرادی که دو بار تحت درمان پریو قرار گرفته بودند 36% و بیش از دو بار در روز مسواک می زدند 56% مسواک بین دندانی 4% استفاده می کردند و تعداد افرادی که از مسواک مخصوص ارتودنسی استفاده می کردند 50% بود.این تحقیق نشان داد که در بین بیماران تحت بررسی،68 درصد نوجوانان و 24 درصد بزرگسالان ژنژیویت متوسط و 76 درصد نوجوانان و 8 درصد بزرگسالان تجمع پلاک متوسط تا شدید داشتند. در کل بیماران تحت بررسی، 46 درصد ژنژیویت متوسط و 54 درصد لثه سالم تا ژنژیویت خفیف داشتند، 58درصد تجمع پلاک خفیف و 42 درصد تجمع پلاک متوسط تا شدید داشتند.
82 درصد بیماران تحت بررسی بهداشت دهان خوب و 18 درصد بهداشت دهان متوسط داشتند، که از لحاظ آماری در کلیه موارد فوق اختلاف معنی دار است.