نشریه بانوان شیعه
پیاپی 20 (تابستان 1388)

با تعریف «مدیریت خانواده» به عنوان «دانش و هنر هماهنگی کوشش اعضای خانواده و استفاده بهینه از منابع خانوادگی برای رسیدن به اهداف در دوره زمانی معین»، زمینه تحلیل و تبیین اصول و ویژگی های نظام مدیریت در خانواده فراهم می-گردد.
این مقاله، ضمن بررسی انواع ساخت تصمیم گیری در خانواده و سنخ شناسی پنج گانه آن، به نقد الگوهای مدیریتی معاصر در خانواده (مبتنی بر روابط متقارن و نامتقارن اعضا) پرداخته است. الگوهای پنج گانه ساخت قدرت در خانواده در نظریات مدیریت خانواده، مشتمل بر «ساخت مستبدانه»، «ساخت اقتدار گرایانه»، «ساخت دموکراتیک»، «ساخت مبتنی بر برابری» و «ساخت مخیرانه»، است. با تحلیل و بررسی این مدل ها، در ادامه مقاله، تلاش گردیده با ارائه یک الگوی عملی، زمینه فهم انضمامی از الگوی مدیریت اسلام در خانواده میسور گردد.

گفتار و رفتار معصومان بهترین راهنما و الگو برای زندگی انسان هاست و به گواه قرآن کریم، پیامبر اکرم بهترین الگو برای همه هستند. امامان که جانشینان و وارثان آن حضرت می باشند، نیز بهترین الگو در عصر و زمان خود و همه زمان ها هستند. زندگانی و سخنان گهربار سرور شهیدان جهان حضرت اباعبدالله الحسین، امام سوم شیعیان، که با قیام عظیم خود حیات بخش پیوستار سیره نبوی در تمام طول تاریخ اسلام بودند و خواهند بود، بهترین معلم برای همه انسان ها و آزادگان دنیاست. این مقاله با بررسی ازدواج در کلام و سیره آن حضرت، به این نتیجه رسیده است که امام حسینبا حفظ عظمت وجودی زن، هیچ حرجی را در امر ازدواج بر زن نمی پذیرد.

در خصوص ازدواج، مرسوم است که پیش از آن، مرد به خواستگاری زن می رود؛ یعنی از زنی در خواست ازدواج می کند. خواستگاری جایز و مشروع دارای شرایطی است که با توجه به آن شرایط، احکام متعددی دارد. از طرفی، خواستگاری یا به طور صریح و روشن است و یا به طور تعریض و کنایه. همچنین خواستگاری ممکن است توسط شوهر سابق از زن مطلقه اش باشد یا از زنی که در ایام عده به سر می برد. نیز ممکن است خواستگاری از زنی باشد که فرد دیگری پیش از او از آن زن خواستگاری کرده است و یا اینکه زنی از مردی خواستگاری نماید. با وجود این حالات مختلف، احکام آن هم متفاوت می باشد.
در عین حال، از نظر مذاهب اسلامی هم ممکن است اختلافاتی در احکام مربوط به خواستگاری وجود داشته باشد. این مقاله به بیان شرایط و احکام خواستگاری و تبیین ادله و مبانی فقهی آن از نظر مذاهب اسلامی پرداخته است.

فضای روابط همسران از منظر قرآن کریم، مملو از بایسته ها و شایسته های ناب اخلاقی است که پیوند مودت آمیز و عاشقانه همسران را محکم و استوار می نماید. شناخت اصول اخلاقی حاکم بر روابط همسران از منظر متعالی قرآن کریم، ارمغانی نوین و تمدنی ناب را ثمربخش است. از جمله آن اصول، اصل معاشرت به معروف است. مطابق فرهنگ غنی قرآنی، هر یک از همسران باید با یکدیگر به معروف رفتار نمایند. از آن رو که دایره معنایی «معروف» محدود و ثابت نیست، بلکه در هر زمانه ای، افزون بر مطابقت با معیارهای شرعی، همراه با تحول زمان و پیشرفت خردمندان متدین قابل تغییر است، لازم است مسائل مربوط به روابط همسران در هر زمانه ای، تحت حاکمیت چنین اصلی، لباس زیبای اخلاق را بر تن کنند.این باور مقتضی آن است که اندیشمندان و صاحب نظران اسلامی در تعیین روابط و وظایف همسران، به راهنما و بنیادین بودن اصل معاشرت به معروف میان همسران اهتمام داشته باشند.

نفقه در لغت به معنای خروج و مستهلک شدن می باشد و در اصطلاح، به تمام نیازمندی های متعارف زن که با وضعیت او متناسب باشد، گفته می شود. این کلمه و مشتقات آن، بیش از 75 بار در قرآن کریم به کار رفته است.
نفقه زوجه نسبت به دیگر نفقات از ویژگی های خاصی برخوردار است؛ از جمله: مقدم بودن بر دیگر نفقات و دیون مرد، تبدیل شدن به دین، مشروط نبودن به فقر زوجه و یک طرفه بودن آن.
هنگامی زن می تواند از نفقه برخوردار شود که در عقد دائم و یا موقتی ای که نفقه در آن شرط شده، قرار گیرد و از شوهر خود تمکین نماید. این زن اگر در حال شیردهی و یا عده طلاق رجعی باشد، و یا اگر صاحب حمل بوده و در عده طلاق بائن و فسخ نکاح به سر برد، باز هم مستحق دریافت نفقه است.
وضعیت نفقه زوجه پس از انحلال نکاح، مسئله ای است که امروزه مورد توجه حقوق دانان واقع شده است.

مشارکت سیاسی زنان در جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از مهم ترین ظرفیت های سیاسی است که عوامل مؤثر بر آن باید مورد بررسی دقیق قرار گیرد. کتاب «مشارکت سیاسی» میلبراث، شاخص های عملی را در مورد مشارکت سیاسی ارائه داده است که بررسی کیفیت مشارکت را در جوامع مختلف آسان می کند. یک دسته از عوامل مؤثر بر مشارکت سیاسی، عوامل اجتماعی اقتصادی (از جمله میزان تحصیلات، شغل، شرایط خانوادگی، محل اقامت و مذهب) است که در این پژوهش در مورد ایران مورد بررسی قرار گرفته است. بدین سان برخورداری از تحصیلات و شغل مناسب در کنار شرایط خاص خانوادگی، محل اقامت و نزدیکی به مراکز مهم تصمیم گیری و سیاست گذاری و ارتقای مجموع این شرایط، باعث تحول اساسی در وضعیت مشارکت سیاسی زنان در ایران شده است. هر چند در سطوح بالای مدیریتی کشور هنوز جای زنان مدیر این مرز و بوم خالی است.

حجاب به عنوان پدیده ای فطری و جهان شمول، در تمام جوامع و ادیان الهی به انحای مختلف مورد تاکید قرار گرفته است. در دنیای پیشامدرن، نگرش خاصی نسبت به حجاب وجود نداشته و مسئله ای اجتماعی قلمداد نمی شده است؛ زیرا انسان ها بر اساس فطرتشان به آن عمل می کردند. اما در دنیای مدرن، پدیده هایی نظیر استعمار، جهانی شدن، ورود زنان به عرصه های عمومی در کشورهای اسلامی و همچنین حضور آشکار زنان محجبه در کشورهای غربی و... موجب گردیدند که حجاب موضوع محوری مجادله و مباحث اکثر روشن فکران غربی و اندیشمندان اسلامی شود.
نظریات فمنیستی مدرن در صدد حذف حجاب به عنوان اصلی ترین نماد دینی و پدرسالارانه برآمدند. اما فمنیست-های پست مدرن (مسلمان، سیاه و جهان سومی)، در ضمن انتقاد از فمنیست های اولیه، از یک سو، به اثرات و کارکردهای مثبت حجاب اعتراف نمودند و از سوی دیگر، مسئله حجاب را با توجه به مفاهیم پست مدرن (مانند سبک زندگی، هویت و شمایل گونگی) تحلیل کردند. از جانب دیگر، اندیشمندان اسلامی با توجه به مقتضیات زمانی و مکانی جامعه اسلامی، تبیین بهینه ای از مسئله حجاب ارائه نموده اند تا بتوانند زنان را با حفظ حجاب به کمال واقعی خویش رهنمون سازند.