فصلنامه هویت شهر
پیاپی 6 (بهار و تابستان 1389)

معماری ایران برای باز یافتن جایگاه ویژه خود راه دشواری پیش رو دارد، زیرا با جامعه ای در حال تحول روبروست که جریان های صنعتی شدن، جهانی شدن و شبکه ای شدن را تجربه می کند. هنر و معماری در چنین موقعیتی نقش موثری در بازتعریف هویت (زمانی که بحران هویت بزرگترین چالشی است که انسان با آن مواجه است) خواهند داشت. گذار از جامعه سنتی به مدرن و جامعه مدرن به شبکه ای در تمامی دنیا در حال بروز است و تاثیرات مطلوب و نامطلوب خود را بر جوامع می گذارد. جامعه ایران نیز دوران گذار از جامعه سنتی به مدرن را بسیار سریع و بدون ایجاد زیرساخت های لازم علمی، فرهنگی و هنری تجربه نموده است. در چنین شرایطی ظهور جامعه شبکه ای نیز در بطن جامعه ایرانی در حال وقوع است. برای ایجاد کالبد مناسب، گام نخست شناخت وضعیتی است که با آن مواجه هستیم. لذا معماری معاصر ایران در دهه اخیر نقد گردیده است.

با افزایش مشکلات دنیای مدرن، سامانه های پایدار در اولویت سیاست های کشورهای توسعه یافته قرار گرفت. کشورهای در حال توسعه مانند ایران نیز هم اکنون در پی اجرای این سیاست ها در جهت حل مشکلات مختلف فرهنگی، اجتماعی، زیست محیطی و با در نظر گرفتن پیامدهای اقتصادی هستند.
موضوع بام سبز در کشور ما موضوع جدیدی نیست اما سامانه بام سبز موضوعی جدید می باشد که مزایای مربوط به آن در گرو استفاده گسترده و کلان آنها می باشد. یکی از راه حل های اجرای گسترده سامانه سبز تعریف و تحلیل آن در قالب سیاست ها و مؤلفه های توسعه پایدار می باشد.
مقاله حاضر بر اساس اسناد و مطالعات کتابخانه ای تهیه شده است و هدف از آن استفاده از معیارهای توسعه پایدار جهت توجیه پذیر نمودن سامانه های سبز در ایران می باشد. نتیجه آنکه یکی از راه های توسعه بام سبز و توجیه پذیر نمودن آن در کشور تعریف و تحلیل راه های گسترش آن بر مبنای معیارهای توسعه پایدار می باشد.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی وقوع تحولات گسترده ناشی از ارزش های انقلاب، همچنین نفوذ اندیشه های تکثرگرای پست مدرن غربی و تولید پارادایم هایی متفاوت با فرهنگ سنتی جامعه، سبب ایجاد دگرگونی های بسیاری در حوزه معماری گردید. در پی انقلاب فرهنگی، فقدان تحرک قابل ملاحظه در فعالیت های نظری و پژوهشی و نیز بستر شکل گیری نظریات معماری سبب گردید طراحان آن در پی ایجاد نسبتی نوین بین ساختار و محتوای آموزشی دانشگاه ها هم گام با شرایط نوین جامعه باشند. بدیهی است که این خواست ها بر روی همان محورهایی طرح شدند که شعارهای انقلاب مطرح می کرد. این امر در تناسب با روح عمومی جریانات هویت طلبانه معماری، ضرورت تغییر برنامه آموزشی معماری را نیز به جدیت طرح می کرد. این پژوهش به تبیین رویکرد معماری ایران در دوره بعد از انقلاب و تحلیل اهداف هویت طلبانه آن در برابر پدیده ای به نام جهانی شدن، ظهور فن آوری ارتباطات و رایانه خواهد پرداخت.

بافت های فرسوده به دلیل عدم توجه و از بین رفتن حس تعلق، زمینه لازم برای آسیب های اجتماعی را فراهم آورده اند. یکی از اهداف معماری بناها، حفظ ایمنی و آرامش است که از طریق گسترش امنیت کالبدی حاصل می شود. بر این اساس معماری باید محیط های انسان ساخت را بدانگونه طراحی کند که از ظرفیت کافی جرم خیزی برخوردار نباشند. رویکرد جلوگیری از جرایم شهری با تکیه بر طراحی محیطی (CPTED)1 زمینه لازم جهت کاهش جرایم را فراهم آورده است. محدوده نعمت آباد دارای مشکلات حاد در زمینه وقوع جرائم و گستردگی آن می باشد که وجود زمین های خالی و رها شده باعث تشدید این معضل شده است. در این پژوهش با استفاده از نتایج حاصل از پرسشنامه که توسط ساکنین تکمیل گردیده، سعی بر این است تا ضمن شناسایی مکان های دارای معضل عوامل محیطی موثر بر ایجاد این مکان ها شناسایی و راهکارهای طراحی محیط ارائه شود.

هویت را می توان به معنایی که انسان ها از طریق احساسات ذهنی از وجود هر روزه خود و ارتباطات گسترده اجتماعی کسب می کنند، تعریف کرد. لازمه درک هویت هر مکانی حضور، حرکت، مکث و تامل در ویژگی های کالبدی، اجتماعی و کارکردی آن است که زمینه شناخت جامعی از آن مکان را فراهم می آورد. مسیرهای پیاده گردشگری دارای قابلیت بسیار در این زمینه اند.
در این مقاله که از سنخ مقالات توصیفی با تکیه بر مطالعات اسنادی است، با بررسی محورهای شاخص شهری در ارتباط با دالان رودها، با توجه به مسیرهای پیاده؛ اصول حاکم بر شکل گیری آنها مورد شناسایی قرار گرفته است. این مسیرهای پیاده گردشگری در امتداد محورهای شاخص شهری، در اتصال به دالانهای بوم شناسانه رودها، با ایجاد اتصال بصری و فیزیکی و لحاظ کردن ملاحظات زیست شناسانه سبب ارتقای کیفیت و خوانایی فضای شهری گشته و متضمن پایداری مکان های شهری و هویت بخشی به محدوده های پیرامون و بالتبع کلیت شهر هستند.

این نوشتار برگرفته از پژوهشی می باشد که در جهت شناسایی عوامل موثر بر سرزندگی فضاهای شهری و ایجاد یک فضای شهری سرزنده انجام گرفته است. در این پژوهش تلاش بر این بوده که با توجه به اهمیت فعالیت خرید و هم چنین نقش پیاده روی در کیفیت زندگی شهروندان (در تقابل با حضور اتومبیل و حرکت سواره که مخل ایمنی و امنیت می گردد) در قالب مفهومی تحت عنوان مرکز خرید پیاده، بتوان ارتباط موثری میان فعالیت خرید، ایمنی و سرزندگی یافت. پس از مرور مفاهیم و نظریات مرتبط، با بررسی نمونه موردی (خیابان ستارخان) که به لحاظ تجاری، قوی و در عین حال از سرزندگی کافی برخوردار نمی باشد، به اثبات فرضیات پژوهش پرداخته شده است. در نتیجه مدل تحلیلی پژوهش که درواقع دربرگیرنده مدل کلی عوامل اثرگذار بر سرزندگی فضاهای شهری می باشد، تدوین گردیده و در انتها پیشنهاداتی در راستای ارتقای سرزندگی خیابان در دو بخش کالبدی و غیرکالبدی ارائه شده است.

عوامل موثر بر میزان رضایت از سفر با مترو به کارایی و کارآمدی آن یعنی سرعت، زمان بندی مناسب و امنیت مربوط می شود. اما هدف این نوشتار این است که فارغ از این مسائل، با ارائه مدلی مناسب، میزان مطلوبیت سفر با مترو را به عنوان یکی از شاخص های حمل و نقل پایدار شهری، از دید ویژگی های فردی استفاده کننده گان مانند جنسیت، سن، شغل، تحصیلات مورد بررسی قرار داده و متغیرهای مستقل تاثیرگذار را شناسایی نماید.
بنابراین فرضیه تحقیق، تاثیرگذاری ویژگی های فردی استفاده کنندگان بر میزان رضایت از سفر با مترو است. بدین ترتیب هدف آن است تا با تکنیک پرسش گری از گروه های مختلف استفاده کننده و بررسی های آماری، مدلی بهینه و قابل تعمیم مبتنی بر پیش بینی رضایت مندی از سفر با مترو با استفاده از ویژگی های فردی ارائه شود. نتایج تحقیق نشان می دهد متغیر میزان فاصله از ایستگاه مترو، مکان اشتغال، سن بر میزان رضایت از سفر با مترو تاثیرگذار است.

بافت های تاریخی امروز، بخشی از بافت شهرهای کشور به یادگار مانده از یک یا دو قرن گذشته و حتی نیمه اول قرن حاضر می باشند که اکثر آن ها علی رغم واجد ارزش بودن از نظر تاریخی - فرهنگی به فرسودگی گرائیده اند. ولیکن همواره ضرورت حفظ، احترام و بازآفرینی ارزش ها در این گونه بافت ها مورد توجه معماران، برنامه ریزان و طراحان شهری بوده است و به تاثیر ساختارهای اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی بر توسعه بافت های مذکور توجه گردیده و توسعه در بافت های تاریخی با رویکرد حفظ ارزش های کالبدی- فضائی مد نظر قرار گرفته است. گذشت زمان ما را به شناخت توسعه جدید شهرها به عنوان بافت های تاریخی و حتی فرسوده نزدیک می کند و در آینده برنامه ها و طرح های توسعه شهری، جزئی از بافت های فرسوده محسوب خواهند شد. هدف از ارائه این مقاله بررسی توسعه های شهری جدید که به احتمال بسیار زیاد، در آینده بافت فرسوده محسوب خواهند گردید، می باشد (ماجدی، 1389).

در آستانه هزاره سوم فضاهای عمومی شهری به عنوان مکان سوم که نقشی اساسی در برقراری تعاملات اجتماعی ایفا می نمایند مورد توجه جدی قرار گرفته و به کانون تمرکز دانش- حرفه طراحی شهری بدل گردیده اند. در این میان، صاحبنظران گوناگون با رویکردهای متفاوتی این موضوع را مورد بحث و بررسی قرار داده اند. پژوهش حاضر به منظور ارزیابی نظرات اصلی ترین و مطرح ترین متفکران مرتبط با فضاهای عمومی شهری به روش مطالعه اسنادی و با استفاده از منابع واجد ارزش در این عرصه انجام گرفته، ضمن بررسی متاخرترین ایده ها همچون نوشهرسازی و نوپیاده گرایی، این نظریه پردازان را در شش محور دسته بندی نموده است.
نتایج حاصل از این مطالعه نشان می دهد که گرچه دیدگاه های ارائه شده در ارتباط با این موضوع در بسیاری موارد واجد جنبه هایی مشترک بوده اند اما در دوران اخیر با تثبیت اهمیت نقش کالبدی و اجتماعی فضاهای عمومی شهری، تاکید بسیار بر رویکردهای پایداری، ایجاد امنیت و انسان مداری می باشد.

تحولات و رشد علم و فن آوری با همه ی تغییرات مثبتی که بوجود آورده است، به امنیت شهرها کمکی نکرده است. گزارش سازمان های معتبر جهانی نشانگر رشد فزاینده، خشونت، تبهکاری، بزهکاری جوانان، حاشیه نشینی و توسعه فقر علیه ایمنی و امنیت شهرهاست. به اعتقاد اندیشمندان نیاز به امنیت در میان سایر نیازها از اهمیت بالاتری برخوردار است. در نظام برنامه ریزی و شهرسازی رویکرد مقاوم سازی در مقابل حوادث طبیعی و مقابله و مبارزه با ناامنی های انسانی به امنیت شهرها نینجامیده است. ادامه این فرایند نیز به بهبود امنیت شهرها منجر نخواهد شد. در این مقاله با استناد به قرآن کریم که عامل پیدایش نا امنی را در نتیجه اعمال و کردار بد انسان ها و تحقق شهر امن را در اعمال و رفتار نیکو بیان می فرماید، بحث می گردد. از این منظر، تغییر در رفتارها و هنجارهای اجتماعی بر اساس آموزه های قرآنی سبب حذف و امحاء ناامنی و تحقق امنیت در شهر است.

یکی از زیر شاخه های شهرسازی که شاید محدودتر با GIS در ارتباط بوده، طراحی شهری است. آن چه در مقالات کاربرد GIS در طراحی شهری مشاهده می شود اکثرا مربوط به توان نمایش سه بعدی نرم افزارهایGIS است. حال آن که یکی از بهترین امکانات سامانه اطلاعات مکانی توان بالای تحلیلی و جستجوی مکانی و توصیفی با کمک پایگاه داده متصل به سیستم است.
هدف از این مقاله بررسی قابلیت های تحلیلی GIS برای پروژه های طراحی شهری بوده و پیامد تجربه ای است در یک نمونه موردی پروژه طراحی شهری که توانست تا حدود زیادی توافقی عمومی بین گروه های ذی نفع را ایجاد نماید. این تجربه نشان داد که بسیاری از فرآیندهای ذهنی طراح را می توان به طور جامع و همه جانبه با نگاه فازی، و با کمک فضای انعطاف پذیرمحیط رستر و توابع مربوطه مدلسازی نمود. لذا تجربه مذکور می تواند باب جدیدی را برای استفاده از GIS در پروژه های طراحی شهری باز نماید.

اسناد تاریخ معماری اسلامی ایران به ویژه اسناد تصویری کمتر مورد توجه قرار گرفته اند. نقشه های ترسیمی بناها از این دوران اندک اند، در عوض نگاره های بسیاری از دوران اسلامی به ویژه از ایلخانی تا اوایل صفوی باقی مانده است که می تواند به عنوان اسناد معماری مورد بررسی قرار گیرد. سؤالات پژوهش این بود که نگاره ها چگونه همچون اسناد تاریخی می توانند برای شناخت معماری اسلامی ایران مورد استفاده قرار گیرند و با به کاربستن چه روش هایی، چه نوع داده های تاریخی را می توان دریافت و اعتبار آن ها را چگونه باید ارزیابی نمود. برای پاسخ دادن به این پرسش ها به بررسی شیوه های بیانی نگارگری در تبیین معماری، بررسی تاریخ تصویر بناهای معماری، مقایسه نگاره ها با نمونه های معماری اسلامی ایران و نگاره های دیگر فرهنگ های اسلامی پرداخته شده است. در نهایت ویژگی های بیانی نگارگری اسلامی ایران در تبیین معماری ایرانی ارائه شده است. به علاوه معانی اجتماعی معماری با روش معنا شناسی تطبقی و بازخوانی بناهای معماری آمده است.