فصلنامه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران
پیاپی 178 (1385)

روایات بسیاری از شیعه و اهل سنت نشان می دهد که امام علی (ع) در آغازین روزهای در گذشت پیامبر گرامی اسلامی (ص)، بنابر سفارش آن حضرت، قرآن را در مجموعه ای گردآورد، این مجموعه که به «مصحف علی (ع)» نامبردار است، دربردارنده تاویل و تفسیر آیات قرآن محکم و متشابه و اسباب النزول بوده است و آیه های منسوخ پیش از آیات ناسخ قرار داشته اند و به همانگونه، آیات مکی پیشتر از آیه های مدنی بوده است. برخی از محققان مسلمان بر این رای هستند که مصحف بر اساس ترتیب نزول سوره های قران گرداوری شده است، این دیدگاه، تنها به روایت شیعه دیده نمی شود. بنابراین نمی توان به دیده اطمینان به آن نگریست و به دلیل وجود مسائل مهم علوم قرآنی در مصحف علی (ع) و زمان گرداوری آن می توان نتیجه گرفت که مصحف آن حضرت نخستین کتاب در حوزه علوم قرآنی می باشد.

الواقعیه التفاولیه مذهب فی عالم الادب اذانه متجذر فی الفلسفه المارکسیه التی توغلت فی ارجا العالم خاصه فی اوروبا الشرقیه، و انطلاقا من هذا المذهب الابی ظهرت آثار شعریه و قصصیه هامه فی روسیا و فی بلدان العالم الثالث. و من الکتاب المتمیزین فی العالم الثالث الذین تاثروا بهذا المذهب، هو نجیب محفوظ الذی کتب اولی روایاته من عام 1945 حتی 1957 علی اساسها. نحاول فی هذا البحث، ان نشیر الی الممیزات الرئیسه للواقعیه التفاولیه ثم نتطق الی هذه الممیزات فی آثار نجیب محفوظ القصصیه نموذجا و ناقل الکفر لیس بکافر مستهدفین من هذا ان ینتبه مترجمو آثار نجیب محفوظ علی خیوط افکاره تحسبا من الانزلاق فی متاهات غیر محموده.

مطالعه تحولات شگرف در ادبیات، و عوامل و زمینه هایی که این تحولات را بوجود آوردند، یکی از شاخه ها و زمینه های مطالعاتی در حوزه «تاریخ ادبیات» می باشد. شناخت تحولات و ویژگی ها و عوامل تاثیرگذاری، ما را در فهم و تحلیل و تبیین متون ادبی بویژه: متون مصنوع، یاری می کند. چراکه: ظهور یک سبد ادبی و بیانی، معلول یکسری تحولات و زمینه های اجتماعی و فرهنگی است. اگر آن زمینه ها شناخته نشود پیام و مفاد آثار ادبی به طور کامل به دست نخواهد آمد. در این مقاله تلاش داریم برخی از عوامل نهضت ادبی در ادب عربی پس از امویان را که می توان آن را انقلابی ادبی نامید شناسایی و تحلیل کنیم.

در بدیع و کتابهای فنون بلاغت و صنایع ادبی روش های پراکنده و نامنسجمی در طبقه بندی انواع مختلف جناس وجود دارد. برخی از این روش ها ماهیت ترجمه ای داشته و از ادبیات عرب بر گرفته شده است. بخشی دیگر از گونه های جناس نیز بر پایه اواشناسی و واج شناسی طبقه بندی شده اند. نگارنده در این مقاله کوشیده است پس از بررسی روش های معمول در طبقه بندی جناس، روش هایی نو و علمی را ارائه نماید.

ما در این مقاله با بررسی بعضی از جملات در زبان فارسی و با استفاده از نظریات زبانشناسان، ابتدا وجود گروه شمار (number phrase) را در گروه تعریف (DP) زبان فارسی ثابت می کنیم و سپس نشان می دهیم که جایگاه تکواژ جمع در زبان فارسی نیز مانند دیگر زبانها، هسته گروه شمار است. سپس ضمن بررسی ویژگی های تکواژ جمع در زبان فارسی، ثابت می کنیم که ظاهر نشدن اعداد بیش از یک با اسم های دارای تکواژ جمع در این زبان (برخلاف زبانهای دیگر) به دلیل ویژگی های خاص تکواژ جمع در زبان فارسی است.

افضل الدین بدلیل ابراهیم بن علی معرو ف به خاقانی شروانی نویسنده و شاعر بزرگ قرن ششم، جز بزرگترین قصیده سرایان زبان و ادبیات فارسی است که به زبان عربی نیز شعر گفته. عمده شهرت خاقانی به خاطر قصاید پرهیمنه و مطنطن اوست که به زبان دشوار و صور خیال عالی و دور از ذهن سروده شده است. تسلط شاعر بر دانشهای زمان خود و اشرافش بر احادیث و علوم اسلامی و نسطور و اساطیر و تلمیحات سامی – ایرانی – عبری -... درک شعر او را دشوار کرده است. دیوان خاقانی چند نوبت تصحیح و چاپ شده است ولی بخاطر عدم اصالت نسخه و بدخوانی مصححان، فهم شعر شاعر دوچندان مشکل شده است. با وجود مقالات و پایان نامه های متعدد در این زمینه همچنان مواردی در دیوان وجود دارد که به تصحیح مجدد با دقت بیشتر نیازمند است. این مقاله به تصحیح و توضیح یکی از آن ابیات پرداخته. بیت مورد نظر و ابیات قبل و بعد آن که همگی به هم مرتبطند شرح و تحلیل شده است.

انبیا در دعوت خود روش های مختلفی را بکار گرفته اند که حکمت موعظه حسنه و جدال محورهای کلی آنست و در شرایط خاص می تواند از برخورد قهرآمیز بهره گرفته شود. در مقابل نیز ائمه کفر، ملا، مترف و عوام نادان به مقابله پرداخته و از شیوه هایی چون بی اعتنایی، جنگ روانی، تهمت، جلوگیری از تبلیغ، ششکنجه، تبعید و قتل استفاده کرده اند.

شاید بتوان گفت عجایب نامه ها نوعی از انواع ادبی است که ریشه در باورها، سنن و فرهنگ مردم هر منطقه دارد. از دیرباز ناشناخته های عرصه خلقت نظر آدمیان را به خود جلب کرده و آنها را به فکر فرو برده است. آنچه را که به راز آنها پی نبرده و یا به خوبی نشناخته و یا برایش تازگی داشته است تحت عنوان عجایب و غرایب سینه به سینه نقل کرده و چه بسا از نقل آنها لذت نیز می برده است. بعضی از عجایب به افسانه بدل شده اند و پاره ای دستمایه نویسندگان گشته که بر پایه آن آثار ادبی گوناگونی را به وجود آورده اند. جغرافی دان ها و تاریخ نویسان که بهره ها جسته و در واقع کتاب خود را به آنها مزین نموده اند و گاهی مطالبی نیز بر آنها افزوده اند. آذری طوسی نیز آن عجایب و غرایب را دست مایه کار عرفانی و اخلاقی خود کرده و از دیدگاه های متفاوت، به عجایب نگریسته است. حاصل کار او کتابی است منظوم در قالب مثنوی در بحر خفیف، به نام «غرایب الدنیا و عجایب الاعلی» که مضمونی کاملا عرفانی دارد. این کتاب در اصل باب دوم و سوم کتاب چاپ نشده منظومی است به نام مرآت.

اثارت بعض الروایات المتعلقه بنزول القرآن جدلا واسعا، خاصه روایات التی توحی بنزول القرآن علی سبعه احرف، حیث احرف، حیث اصبح فهمها و استجلا معناها میدانا للصراع بین آرا المحققین من علماء الاسلام، کما تعرض لها المستشرقون ایضا، و توصلوا – علی ضوء روایات اهل سنه – الی نتیجه مفادها ان القرآن یشوبه الاضطراب.
هی ان القرآن لم ینزل علی سبعه احرف – کما یتوهم بعضهم – و انما هو قرآن واحد، نزل الی حرف واحد، من عند الواحد.

میان ابوالعلا معری، خیام و حافظ همسویی هایی وجود دارد که همه این اشتراکات نه در اثر تاثیر مستیم آنها از یکدیگر است. اشتراکات فکری حافظ و خیام را می توان در سه مقوله: خدا، انسان، جهان بررسی کرد. بیگمان زیر بنای فکری خیام، ارسطویی است و زیر بنای فکری حافظ افلاطونی و اشراقی است. ولی آن دو درباره جهان و انسان غم مشترکی دارند برای مثال مرگ، ناپایداری های جهان و اوضاع سیاسی و اجتماعی روزگار آنها بسیار رنج می دهد و به اندیشه وا می دارد، بنابر هر دو سفارش هایی به دریافت وقت و اغتنام فرصت دارند. هر دو معتقدند به نیرویی مسلط بر اراده انسان هستند و از دست این نیروی ناگزیر با زبان شعر به فغان آمده اند. هر دو از وضع جهان و اداره آن ناراضی هستند و شکایت دارند. هر دو رند و سنت شکن هستند.