نشریه مطالعات منطقه ای
سال دوازدهم شماره 1 (زمستان 1389)

با ورود باراک اوباما به کاخ سفید فرصتی تاریخی برای حزب دموکرات فراهم آمد تا معادلات سیاسی را برای چند دهه آینده براساس ارزش لیبرال شکل دهد. اوباما به عنوان سمبل موج سوم لیبرالیسم از همان زمان مبارزات انتخاباتی مشخص نمود که خواهان پیاده سازی سیاست هایی است که همیشه از اولویتهای گروه های مترقی و جنبش پیشرو جامعه بوده است. در اختیار داشتن انحصاری اهرم های قدرت در قوه مقننه و قوه مجریه و برخورداری از اکثریت مطلق در کنگره این اعتقاد را بوجود آورد که باراک اوباما به یکی از تاثیرگذارترین رهبران آمریکا تبدیل خواهد شد. اما کیفیت و شیوه تصمیم گیری در کنگره، و همچنین ارائه نظرات و ارزش های فکری بوسیله باراک اوباما و ماهیت سیاست های مورد نظر او شرایطی را رقم زدند که درماه های پایانی دو سال اول حضور در واشنگتن او و حزبش سنگین ترین شکست و ناکامی را در هشتاد سال اخیر در صحنه انتخاباتی متحمل شدند. این مقاله کم و کیف این شکست و وجهه عمومی اوباما در تحولات جاری و آتی را بررسی می کند.

پرسش اصلی مقاله حاضر این است که فن آوری نظامی و تسلیحاتی چه نقشی در حیات اقتصادی رژیم صهیونیستی ایفا می کند. نویسنده با تحلیل آماری سهم صنایع نظامی در اقتصاد اسراییل بدین جمع بندی می رسد که صنایع نظامی رشته ای است که اجزای مختلف اقتصاد اسراییل را به هم متصل می نماید. امتیاز خاص مقاله آن است که با رجوع به منابع کمیاب و فن آوری های نظامی و کاربرد آن در بخش های هسته ای، های تک، الکترونیک و شیمیایی را وارسی نموده، وجوه قوت و ضعف سیاست اسراییل در منطقه را تحلیل می کند. شرکت ها و موسسات فعال در حوزه تولید، تحقیق، فروش و مونتاژ مبحث دیگر این مقاله است که امید می رود برای خوانندگان ایرانی که عمدتا با زبان های عبری و عربی بیگانه اند، مفید افتد.

اتاق های فکر یا مخازن اندیشه در آمریکا به عنوان کانون های تصمیم ساز و سیاست گذار شناخته می شوند که دولت و یا کنگره را در امر تصمیم گیری و اتخاذ راهبردهای مناسب به ویژه در سطح سیاست خارجی یاری رسانده و بودجه رسمی و غیررسمی خود را از سوی دو نهاد حکومتی مذکور تامین می نمایند.
از آنجا که منطقه ژئواستراتژیک، ژئواکونومیک، ژئوپلتیک و ژنوکالچر خاورمیانه به ویژه جمهوری اسلامی ایران، موقعیت و منزلت حساس و خاصی را در سیاست های امنیتی، اقتصادی، فرهنگی و نظامی آمریکا دارند، مقاله حاضر می کوشد در درجه اول به روش های تاثیرگذاری اتاق های فکر در ایالات متحده پرداخته و سپس از میان 1913 مؤسسه فکری، میزان تاثیر سه مخزن مهم و اثربخش بنگاه رند، مؤسسه بروکینگز و شورای روابط خارجی را از طریق استخراج تعداد محصولات آنها طی سال های 2000 میلادی تا 2011 در حوزه مسائل خاورمیانه و به ویژه ایران، تبیین، تحلیل و ارائه کند. در نهایت، دستاورد حاصله این است که شورای روابط خارجی با 3789 محصول، جایگاه اول در حوزه خاورمیانه و مؤسسه بروکینگز با 1446 اثر، رتبه نخست با موضوع ایران را داشته است. این امر ضرورت شناخت نگرش ها و شیوه های اقدام مخازن اندیشه مذکور را تایید می کند و می تواند در تنظیم راهبرد مناسب برای ایران مفید و مؤثر باشد.

سازمان های پژوهشی یا گروه های فکری نقش مهمی در فرآیند سیاست گذاری ایفا کرده و به مثابه کاتالیزور ایده ها، ابتکارات و کنش ها عمل نموده اند. آنها شکاف میان جهان آکادمیک و قلمرو دولت را پر می کنند. گروه هایی که در نخستین دهه قرن بیستم به وجود آمدند متعهد به انتقال تخصص علمی به حوزه موضوعات سیاست گذاری عمومی بودند. پیشبرد دانش با هدف ارتقای تصمیم سازی دولتی نخستین اولویت آنها بود. با این حال،گروه های جدید فکری جهت دار بیشتر به نفوذ در سیاست گذاری تمایل داشتند تا تلاش برای بهبود آن. در واقع، رقابت شدید میان گروه های فکری برای نفوذ در محل عرضه و تولید ایده ها باعث شد برخی پژوهشگران با نهادهای پژوهشی سیاست گذاری به مثابه نوع دیگری از گروه هایی که متمایل به نفوذ در سیاست گذاری عمومی می باشند رفتار نمایند. همچنین گروه های فکری با هدف ایجاد تخصص بیشتر برای تصمیم گیران، منابع گسترده تری را برای انجام پژوهش تخصیص داده اند. این در حالی است که گروه های فکری با آنکه دارای ویژگی های مشترک فراوانی با گروه های ذینفع می باشند، از یکدیگر متمایزند. بر این اساس، مقاله حاضر تلاش دارد به تعدادی از معیارها در تعریف ویژگی های نهادهای پژوهشی سیاست گذاری اشاره نماید.

نزدیک به نیم قرن است که اسراییل بلندی های جولان را اشغال کرده و شواهد جاری نشان می دهد که حل و فصل این مناقشه، رفته رفته دشوارتر می شود، برای اینکه تحول استراتژیک و ویژه ای که نیروی تغییر وضع موجود را داشته باشد به چشم نمی خورد. به نظر می رسد مجموعه ای از عوامل اقتصادی، نظامی و هویتی در تطویل این اختلاف دخیل هستند و از آنجا که این سه عامل [توسعه اقتصادی، مصونیت و بازدارندگی نظامی، سیاست هویت] با گذشت زمان اهمیت بیشتری یافته و می یابد، به نظر می رسد چشم اندازهای آتی در خصوص حل و فصل مناقشات بر سر جولان چندان امیدوار کننده نباشد. براین اساس مقاله حاضر برای یافتن پاسخ به «دلایل تطویل بحران جولان» و «سناریوهای پیش روی مناقشه بر سر جولان» به آزمون این فرضیه می پردازد که حل و فصل مناقشه های منطقه ای معمولا به اراده و مهارت نخبگان سیاسی از یک سو و اعتبار اقتصادی، نظامی و هویتی منطقه مورد اختلاف بستگی دارد، به واسطه نبود عزم و مهارت جدی و نیز وزن اقتصادی، نظامی و پرستیژی منطقه جولان، حل و فصل این مناقشه بیش از پیش پیچیده گشته است. طرح این مبحث از یک منظر دیگر اهمیت مضاعف دارد و آن تحولات سیاسی و تغییر رژیم های تونس و مصر و یمن و در آینده ای نه چندان دور لیبی در خاورمیانه است. بعضی ناآرامی های داخلی در سوریه، تداوم اشغال اراضی عربی از سوی اسراییل را تحت الشعاع قرار داده است.

مقاله حاضر به تشریح شیوه های حیات اقتصادی یهودیان در سرزمین های اشغالی می پردازد. پرسش اصلی نویسنده این است که چه عامل و ساز و کاری مهاجرین یهودی را کمک کرد تا بتوانند به رفع نیازهای اولیه خود اقدام کرده، اندوخته ای را برای سرمایه گذاری در حوزه های مختلف تجاری، بازرگانی دست و پا کنند. نویسنده پس از توضیح فعالیت اقتصادی در قالب تعاونی، اقتصادیشوف و کیبوتص و موشاو بدین جمع بندی می رسد که سرمایه داران یهودی در اقصی نقاط جهان با تمهیدات مالی ضروری موفق شدند تا اولا مهاجرین تازه وارد به سرزمین های اشغالی را ماندگار کنند و زمینه را برای ورود مهاجرین جدید مهیا سازند، ثانیا سرمایه داران یهودی، اصل کشاورزی و سکونت در سرزمین های اشغالی را به مثابه سیاستی برتر برای تثبیت جمعیت یهود اختیار کرده، کمک شایانی به تولد رژیم صهیونیستی اسراییل نمودند.