فصلنامه معماری و فرهنگ
پیاپی 51 (بهار 1392)

فضای شهری خود کلیتی است متشکل از اجزای مختلف. یکی از اجزای تشکیل دهنده فضای شهری ساختمان ها هستند. از آن جا که نمود بیرونی و ظاهری قابل رویت ساختمان ها، نمای آن ها است، کیفیت تک تک نماها و تاثیری که در جمع بر فرد می گذارند، بسیار مهم خواهدبود. در این میان، پرسش مهم این است که «چگونه می توان علی رغم حفظ شخصیت نماهای منفرد و بیان استقلال هر ساختمان از مجموعه، به سطح مناسبی از وحدت دست یافت؟»، بستری که در آن هم معمار و طراح سطح توانایی و خلاقیت خود را به کار گیرد و هم تاثیر جمعی نماها در کنار یکدیگر، کیفیت فضای شهری را به عنوان یک کل مخدوش نسازد. در این راستا، این مقاله با هدف تبیین نکات لازم برای طراحی ساختمان های منفرد جهت ایجاد وحدت در عین کثرت، به بررسی موضوعات مرتبط با نماهای ساختمانی پرداخته است. برای این منظور، رابطه میان جزء و کل و عوامل موثر بر آن مورد بررسی قرار گرفته و الزامات و ملاحظات مرتبط با آن ارائه شده است.

شهرها همانند موجود زنده در حال تغییرند و نماد خارجی تغییرات آنها را می توان در ملموس ترین پوسته شهر یعنی نمای ساختمان، دنبال کرد. نمای شهری مانند کتابی بازگو کننده گذشته شهر بوده و به نوعی روایت کننده زنده تاریخ و هم چنین نشان دهنده دیدگاه جامعه معاصر و آینده است. شهر های تاریخی گرچه کوله باری از گذشته را بر دوش دارند اما در حال زندگی می کنند و به آینده نگاه دارند. برخورد با این گونه شهر ها در تمامی لایه ها ظرافت بی نهایتی را طلب می کند. در این بین آخرین لایه یا نمای شهری و برخورد با آن جایگاه ویژه ای دارد. این مقاله بر آن است تا ضمن بررسی شیوه های گوناگون برخورد با این گونه شهر ها چند سوال را دنبال کند: آیا شهرهای تاریخی باید به تکرار یا تاکید بر گذشته بپردازند؟ در صورت ایجاد نمای جدید و امروزی متفاوت با گذشته، میزان تفاوت بر چه پایه ای قابل پذیرش است؟ در این مقاله جایگاه نماهای تاریخی و قدیمی و رویکردهای مختلف برخورد با آنها بررسی می شود و جایگاه و نقاط مثبت و منفی هر رویکرد نیز مطرح می شود. گرچه در بستر تاریخی ایران به دلیل قرارگیری بسیاری از شهرها در اقلیم گرم و خشک و مسا ئل اجتماعی و عدم امنیت در گذشته، نمای شهری به معنای غربی آن کمیاب است اما مطالعات نشان می دهند بافت شهری قدیم دارای هویتی منحصر به فرد بوده است. با وجودی که مثال های1 این مقاله از بستر غربی آن، بیش تر انگلستان، انتخاب شده اند، اما اصول مطرح شده با مناسب سازی اقلیمی و فرهنگی می تواند در برخورد با این گونه بافت ها در ایران نیز راهگشا باشد.
الحاقات نما، نیاز فراموش شده16محمد مهدی عابدیچکیده منظر شهری از عناصر مختلفی تشکیل شده است. یکی از این عناصر نمای بدنه های شهری است که فضاهای شهری را محصور کرده و روزانه در دید مستقیم شهروندان قرار می گیرد. ساکنان و استفاده کنندگان از ساختمان ها، به مرور زمان و با توجه به نیازهای خود در ساختمان ها الحاقاتی را به نما اضافه می کنند. این الحاقات گاهی باعث به وجود آمدن ناهماهنگی در نما شده و موجبات اغتشاشات بصری را فراهم می کنند. به عنوان مثال کانال های کولر، سیم های آویزان و سردرگم تاسیساتی مانند برق و مخابرات، یونیت خارجی کولرگازی، لوله های بخاری و... همه و همه در این امر دخالت داشته و بر اغتشاشات موجود نمای بدنه های شهری می افزایند. پس یکی از مهم ترین مشکلات منظر و نمای بدنه های شهری ساختمان های شهرهای ما، الحاقات نامناسب نماست. این جستار سعی دارد که اهمیت الحاقات نمای بدنه های شهری در منظر شهری را تبیین کرده و بعد از ارائه یک تقسیم بندی از الحاقات نمای بدنه های شهری، نکاتی را جهت رعایت مواردی برای ساختمان هایی که معماران می خواهند طراحی کنند، یاد آوری کند.

رنگ از ابزارهای اساسی هویت و شخصیت یک شهر است که از طریق منظر شهری آن درک می شود. یکی از اجزای اصلی منظر شهری در هر مقیاسی از شهر ساختمان هایی هستند که امروزه رنگ آنها به صورت تصادفی و سلیقه ای انتخاب می شود. به گونه ای که کاربرد رنگ در نمای ساختمان های شهری به یک معضل تبدیل شده است که کم تر پاسخی برای آن وجود دارد. معماران، سازندگان و مالکان با استفاده بیش از حد از رنگ بدون هماهنگی با سایر عناصر منظر شهری، شهر را تبدیل به یک بوم رنگی بی هویت و مغشوش کرده اند که نه تنها بازگو کننده شخصیت و هویت شهر نیست که تاثیرات روانی نامطلوبی بر ساکنانش دارد.

مشکلات ناشی از کمبود زمین در شهرهای پر تراکم موجب بسط ایده فضای سبز عمودی شده است. فضای سبز عمودی در شهرها دارای مزایایی چون بهبود کیفیت بصری، بهبود کیفی منظر بویایی، کاهش آلودگی هوا و مصرف انرژی است. فضای سبز عمودی را می توان به دو دسته تقسیم کرد: الف)دیوارهای سبز با گیاهان رونده یا نمای سبز، ب) دیوارهای سبز با گیاهان غیر رونده. هنگام ایجاد فضای سبز دو جنبه زیبایی شناختی و فنی باید مورد توجه قرار گیرد. در ملاحظات زیبایی شناختی توجه به شخصیت و حس مکان، رنگ و بافت محیط و گیاهان و یا گلجای ها، هم چنین سرعت مخاطب و فاصله او باید مورد توجه قرار گیرد. در ملاحظات فنی مواردی مانند نیازهای گیاهان و مصالح مورد استفاده درگلجای ها نیز باید مورد توجه واقع شود.

با مطرح شدن گرایش توسعه پایدار در طول سال های اخیر، گروه بزرگی از معماران و سازندگان به راهکارهایی روی آورده اند که در عین پاسخ به اهداف طراحانه آنها، مسائل زیست محیطی را به حداقل ممکن کاهش می دهند. در این روند، نمای ساختمان به عنوان حد فاصل فضای درون و بیرون، دارای توان بالقوه ای در جهت مصرف بهینه انرژی از یک سو و ابزار بهره مندی از انرژی های طبیعی تجدیدپذیر از سوی دیگر است. بر این اساس رهیافت نمای هوشمند برای دستیابی به این اهداف به کار گرفته شده است. نوشته حاضر با مروری بر مفهوم نمای هوشمند و ویژگی ها و عملکردهای آن، به صورت اجمالی به معرفی برخی از راهکارهای استفاده شده در این زمینه و نمونه های موفق مرتبط با آن می پردازد.

شهرهای امروزی ما به دلایل گوناگون دستخوش تغییرات بسیار سریع و شتاب زده ای شده اند که نتیجه حاصل از آنها چه در مقیاس کلان و چه در مقیاس خرد، انبوهی از توده ها و فضاهای ناهماهنگ را پدید آورده است. آنچه در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته است، مطالعه ترکیبات (پیش آمدگی و فرورفتگی) در نمای ساختمان ها و ارتباط آنها با فضای شهری است. مولفه ای که امروزه در نما به ویژه ساختمان های مسکونی کیفیت مطلوبی ندارد. دیدگاهی سطحی نگر که نما را همچون الحاقی فاقد ارزش های زیبایی شناختی می پندارد و موجب تنزل نما به سطحی تخت و صلب در شهرهای امروزی شده است. بر همین اساس مقاله به بازشناسی نقش این عامل در معماری دیروز پرداخته و راهکارهایی را برای چگونگی طراحی و توجه به ترکیبات حجمی نما در معماری امروز بیان می کند.

تصور ذهنی شهروندان از محل سکونت و زندگی خود براساس فضاهای همگانی موجود در یک شهر و بناهای ارزشمند و تاریخی آن کامل می شود. چنین بناهایی جایگاه خاصی در ذهن شهروندان دارند. البته تاثیر یک بنای با ارزش در تصویر ذهنی افراد، گاه به ساکنان یک شهر محدود نمی شود و مقیاس کشوری و حتی جهانی پیدا می کند که این امر در احراز هویت یک شهر و آوازه مکانی1 آن تاثیر بسیار زیادی دارد.
بدیهی است به منظور پرهیز از ایجاد اغتشاش در منظر شبانه شهر، نورپردازی بناهای تاریخی باید به صورت یک کلیت در شهر در نظر گرفته شده و با توجه به زمینه اطرافش تابع رهنمودهای مشخصی باشد. این مقاله بر آن است تا ضمن معرفی مزایای توجه به جلوه شبانه بناهای تاریخی به ارائه رهنمودهای نورپردازی بناهای با ارزش تاریخی در شهر بپردازد.

امروزه دست کم در کشورهای توسعه یافته ضرورت حضور و مداخله شهروندان در شکل بخشیدن به محیط های شهری به رسمیت شناخته شده است. به باور برخی صاحب نظران در زمینه طراحی شهری دخیل کردن جامعه و شهروندان در مدیریت شهری موجب تکامل شهروندان و جامعه شده و به آگاه سازی و توانمندسازی آنان در زمینه حقوق محیطی شان و چگونگی پیگیری و تامین آن کمک می کند. این نوشتار حاصل تجربه مشارکت شهروندان با مدیریت شهری در رشد و بهبود کیفیت بصری و وضعیت نمای ساختمان هاست و در پی بیان تجربه ای است از نقش و حضور شهروندان در زمینه های مشارکت با مدیریت شهری در توصیف نمای خوب در تهران.
هدف از این مشارکت، افزایش حساسیت در افکار عموم شهروندان نسبت به محیط بصری اطراف و متاثر کردن ذائقه آنان در خواسته ها و تقاضاهاست و درصدد پاسخگویی به میزان تاثیرگذاری مشارکت شهروندان در بهبود کیفیت محیط های شهری است.