فصلنامه هویت شهر
پیاپی 13 (بهار 1392)

این مقاله با هدف شناخت مشکل اسکان غیر رسمی و ارتباط آن با مسائل و برنامه های توسعه در سال های اخیر در کشور ایران، به بررسی علل بروز این مشکل پرداخت و با نقد آن راهی به سوی مفهوم جدیدی از توسعه به نام توسعه درون زا می گشاید. همچنین در ارتباط با این مفهوم راه حل توانمندسازی درونی را برای حل معضل اسکان غیر رسمی و مشکلات مترتب بر آن معرفی نموده است. توانمندسازی درونی متاثر از توسعه درون زا است که در ارتباط با مفاهیم برگرفته از توسعه پایدار متضمن به کارگیری توان ها و قابلیت های بالقوه ساکنان غیر رسمی شهرها به منظور بهبود شرایط زیستی و زندگی آنان است. لذا با رویکرد تحلیلی توصیفی متون مربوطه بررسی گردید و در نهایت اصولی در رابطه با حل معضلات اسکان غیر رسمی عنوان گردید.

هدف از این بحث تعیین چگونگی پراکنش آسیب های اجتماعی، به عنوان یکی از تعریف کننده های میزان احساس امنیت و در نتیجه موثر بر میزان مشارکت مردم و تحقق برنامه های توانمندسازی، در محله ی خاک سفید تهران است که از محله های با سابقه اسکان غیررسمی محسوب می گردد. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی از نوع موردی (محله خاک سفید) است و جمع آوری داده ها، به روش کتابخانه ای و میدانی با استفاده از پرسش نامه بوده است. تحلیل ها با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی 1 انجام شده است. نتایج نشان می دهد کمترین میزان امنیت به دلیل تعدد آسیب های اجتماعی در expert choice و نرم افزار محله خاک سفید، در قسمت میدان نواب صفوی قابل مشاهده است و وجود چنین آسیب هایی در این میدان، بر روی محدوده های اطراف آن نیز تاثیر بسیار منفی گذارده است، به طوری که این مناطق نیز به نواحی نا امنی از منظر آسیب های اجتماعی تبدیل گردیده اند و به کارگیری برنامه ای جهت بهبود بخشی وضعیت امنیت در این نقاط را ضروری نموده است.

شهرها به عنوان مکان زندگی و فعالیت انسان نه تنها، بخش مهمی از محیط می باشند که علاوه بر تاثیر گذاری بر محیط زیست باعث بهبود کیفیت زندگی، احساسات و تصورات مردم نیز می گردند. بنابر این وجود فضاهای طبیعی در شهرها از عوامل موثر در تضمین سلامت روحی و روانی ساکنان آن خواهد بود. این مقاله به بررسی عملکرد طبیعت شهر بر کیفیت معنوی زندگی مردم، از طریق بررسی میدانی با پرسش نامه از بین بازدید کنندگان پارک چیتگر در منطقه 22، پرداخته است. نتایج تحقیق رابطه بین انگیزه مردم از مراجعه به فضاهای طبیعی، ابعاد حسی مثبت و غیر ملموس ناشی از تجربه طبیعت و نقش آن در ارتقاء سلامت روحی و کیفیت زندگی آنان، که یکی از جنبه های دستیابی به توسعه پایدار است، را بررسی می کند. هدف بررسی تاثیر و اهمیت ابعاد غیر مادی طبیعت بر زندگی انسان به عنوان گامی در جهت پایداری زندگی شهری بوده است.

هدف این بحث بررسی تطبیقی مفهوم و نقش محله در شهرنشینی ایرانی با واحد همسایگی درشهرسازی معاصر غرب است. ضرورت تحقیق به آن دلیل است که علیرغم اهمیت جایگاه محله و تاثیر آن در ساختار فضایی و اجتماعی شهرسازی سنتی ایران، در طرح های توسعه شهری معاصر کشورمان از الگوی واحد همسایگی غربی استفاده می شود. روش تحقیق مقایسه تطبیقی است که پس از تحلیل مفاهیم محله و واحد همسایگی، به بررسی دو اصل مرکزیت و قلمرو با استفاده از بررسی دو مطالعه موردی پرداخته شد. نتایج نشان دهنده آن است که: 1) تفاوت بنیادینی در پیدایش و شکل گیری مفهوم محله در شهرنشینی ایرانی و واحد همسایگی غرب وجود دارد که می توان اولی را قلمرویی اجتماعی برای سکونت و دومی را قلمرویی کالبدی برای برخی مفاهیم اجتماعی دانست؛ 2) محله سنتی ایرانی در زمینه اصول طراحی، کامل تر و دارای انعطاف پذیری بیشتری نسبت به واحد همسایگی است.

درپی هشدارهای ناشی از بحران انرژی، متخصصین حیطه های مرتبط با معماری نیز باید رویکرد انرژی کارائی را در تمامی مراحل فرآیند طراحی و ساخت مد نظر قرار دهند. از مهمترین ابزارهای موثر در این زمینه، شبیه سازی رایانه ای مصرف انرژی است. تحقیقات در مورد قابلیت ابزارهای شبیه سازی موجود، غالبا کلی بوده و بندرت پژوهش هایی در زمینه قابلیت های مطلوب در حوزه معماری صورت گرفته است. در نوشتار حاضر، ابتدا شبیه سازی مصرف انرژی، حوزه های کارکردی آن و مشخصات نرم افزارهای شبیه ساز مصرف انرژی بررسی شده و سپس نرم افزارهای مذکور از نظر کارآیی در حوزه معماری بایکدیگر مقایسه و ابزار منتخب، ارائه شده اند. در گام بعدی، با استفاده از نتایج پژوهش نظرسنجی «جان هنسن» و تحقیقی در رابطه با میزان بهره گیری از این ابزارها در مدارس معماری آمریکا، نرم افزارهای پرکاربرد استخراج گردیده است و نهایتا از ترکیب نتایج در دو حیطه نظری و کاربردی، نرم افزارهای برگزیده نهائی پژوهش معرفی شده اند.

این بحث به باز شناسی تشابهات کالبدی و ذهنی و مطابقت نمادهای موجود در باغ ایرانی، اسلامی با بهشت پرداخته و اجزاء آن را با توصیفات بهشت در قرآن مقایسه و بازبینی نموده است. از زمانی که آدم و حوا از بهشت برین رانده شدند همیشه آرزوی برگشت و سکونت در آن دیار باقی را داشته اند. دیار بی منتها، امن (حجر: 46)، باقی (دخان: 56) که به پرهیزگاران در اسلام و ادیان دیگر وعده داده شده است. مسلمان ایرانی به دنبال ایجاد باغی فانی در دنیای مادی نبوده است. اگر از نمادهایی متناظر با عناصر بهشت وعده داده شده استفاده نموده، و برآن تاکید کرده، به دنبال معنا بخشی و غنابخشی به معماری باغ می باشد. تفکر سنتی به دنبال معناگرایی در این دنیا است، دنیایی که واقعیتی، از حقیقتی لایزال است و در معماری طی تاریخ معانی و مفاهیمی پایدار را ایجاد نموده است، که برگرفته از جهان بینی خود بوده است.

کیفیت شهرها تابع ملاحظات منطقی طراحانه در فرایند کیفیت دهی به فضاها است. شهرهای امروزی ایران که دستخوش تحولات تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و رویدادهای بسیارطی تاریخ بوده است و واجد بستر لازم برای برقراری تعاملات اجتماعی نمی باشد و در راستای آن شکل گیری قرارگاه های رفتاری آن نیز مهیا نمی باشد. این بحث در صدد شناسایی و تشخیص هویت گذشته شهرها و بررسی مولفه های هویتی است تا با مداخلات طراحانه بتوان به احیای هویت پیشین آن ها دست یافت و با ارائه سنتزی از مولفه ها این مهم نائل آید. لذا فعالیت ها و رفتارهای انسانی و ارتباط متقابل محیط و رفتار شناسایی گردید تا نوعی هویت مطلوب در شهرها از طریق بسترسازی الگوهای رفتاری مشخص تبیین گردد. در این راستا با بررسی یک نمونه موردی، تاثیرات متقابل الگوهای رفتاری در احیای هویت محیط شهری مشخص گردید.

حس زمان یکی از مهمترین مولفه های زمانی طراحی شهری است و از جایگاهی منحصر به فرد در ساختار و نظام توسعه شهری برخوردار است. هدف این بحث توجه به مفاهیم و الزامات طراحی شهری وابسته به این موضوع است. در این راستا با روش تحلیل محتوای کیفی متون تخصصی طراحی شهری سعی در ارائه نظامی از توجهات طراحی شهری با محوریت حس زمان دارد. یافته های تحقیق نشان می دهد حس زمان در طراحی شهری از سه جنبه واجد اهمیت است. شناسایی الگوهای فعالیتی در دوره های زمانی، شناخت عناصر ساختاری شهر و حفظ آنها و در نهایت یادگیری مدیریت زمان و زمانبندی اجرا در پروژه های توسعه شهری؛ مهمترین عوامل و مولفه های مورد نظر در رویکرد طراحی شهری زمان محور است. ارائه راهبردهایی برای چگونگی پاسخگویی بهاین توجهات از دیگر دستاوردهای تحقیق به شمار می رود.