فهرست مطالب
فصلنامه شیعه پژوهی
پیاپی 1 (زمستان 1393)
- بهای روی جلد: 55,000ريال
- تاریخ انتشار: 1393/11/28
- تعداد عناوین: 6
-
صفحات 5-24امام سجاد(ع)، چهارمین پیشوای شیعیان، بنابر داده های تاریخی در قیام مردم مدینه علیه دستگاه خلافت یزید شرکت نکرد. دو سال پس از واقعه کربلا بود که مدنیان در تقابل با یزید، شورش پرهزینه ای به پا کردند که به حکم وقوع آن در حره واقم، محلی در شرق مدینه، واقعه حره نام گرفت. این رخداد بزرگ از دیرباز تحلیل هایی را به خود دیده و اظهارنظرهای چندی داشته است. از آن جمله، برخی واقعه حره را معلول خشونت یزیدیان با خاندان رسول خدا، به ویژه آنچه در روز عاشورا واقع شد، دانسته اند و دسته ای دیگر با اندکی تقلیل، آن واقعه را در آن دخیل دانسته اند. اما در هر حال آنچه آدمی را با پرسش جدی مواجه می سازد، عدم مشارکت و ناهمراهی امام سجاد(ع) به عنوان تنها خون خواه امام حسین(ع) و شهدای کربلا، در آن شورش یا حرکت معترضانه است. به راستی چرا امام با مردم مدینه در حرکتی که می توانست انتقامی علیه حاکمیت مستبدانه یزید و راهی برای تسکین آلام گذشته باشد، شرکت نکرد و حتی به تایید آنان نیز نپرداخت و از آن بالاتر، با رفتاری رازآلود، به درخواست مروان بن حکم که خود یکی از افراد مورد کینه و تعقیب مدنیان بود، پاسخ گفت و از خانواده اش حمایت کرد؟ این دست کنش ها از یک سو اقدام مردم مدینه را دچار بحران مشروعیت می کند و از دیگر سو، وجهه امام را مورد هدف قرار می دهد که چرا با مردم هم نوا نبودند؟ این مقال با نگاهی به اصل واقعه، با این فرضیه که قیام مردم مدینه، تلاشی برای بازیابی موقعیت سیاسی از دست رفته بود، به تبیین رفتار امام سجاد (ع) می پردازد. فرضیه این نوشتار آن است که مشارکت نجستن آن حضرت در شورش مدنیان، از آن رو بوده که در آن تلاش ارزشمند و دین مدارانه را نیافته بودند تا بتوانند همراهی با آنان را توجیه کنند، نه آنکه از سر آسایش خواهی یا ترس از پیامدها و هزینه ها کناره گرفته باشند.کلیدواژگان: امام سجاد، واقعه عاشورا، مدنیان، شامیان، واقعه حره، مسلم بن عقبه
-
صفحات 25-44کتاب التکلیف شلمغانی(م322 ق) از همان زمان تالیف، به ویژه با توجه به اینکه هنوز انحرافی از شلمغانی سر نزده بود و او یکی از افراد مورد اطمینان حسین بن روح (م326ق) محسوب می گردید، مورد توجه شیعیان قرار گرفت و به تدریج در تمام خانه های شیعیان جای یافت. بعد از آشکار شدن انحراف شلمغانی مسئله اعتبار این کتاب اذهان شیعیان را به خود مشغول ساخت. از این رو حسین بن روح، کتاب را مطالعه کرد و به صحیح بودن تمام روایات آن به جز دو یا سه مورد تاکید ورزید. از این پس بود که مولفان شیعه اهتمام خود را به این امر اختصاص دادند که از مقبولیت کتاب التکلیف در بین شیعیان بکاهند؛ زیرا مولف این کتاب را به دور از قابلیت های لازم در می یافتند. با وجود این، بررسی کتاب های فقهی مولفان شیعه روشن می سازد که آنها در مباحث فقهی خود، کتاب التکلیف شلمغانی را نادیده نینگاشته اند و حداقل تا قرن دهم هجری این کتاب با نام و مشخصات کامل در دسترس برخی از آنها قرار داشته است.
کلیدواژگان: شلمغانی، التکلیف، فقه الرضا، فصل القضا -
صفحات 45-72دوره فاطمیان(297-567 ق) از دوره های مهم در زمینه شکوفایی تمدن اسلامی است که تاکنون کمتر اندیشمندان و صاحب نظران مسلمان و غیر مسلمان به واکاوی آن پرداخته اند. با وجود آنکه توجه نویسندگان مسلمان و خاورشناسان به حوادث سیاسی این دوره، زوایایی از تاریخ فاطمیان را آشکار نموده، اقدامات فرهنگی و علمی آنان بیشتر در حاشیه مورد توجه قرار گرفته است.
خاورشناسان متقدم بیشتر به موضوعات سیاسی این دوره پرداخته و کمتر به جنبه های علمی آن توجه نموده اند، اما برخی از متاخران مانند هاینس هالم و پل.ای.واکر در دوره اخیر با تمرکز بیشتری، به بررسی جنبه های علمی دوره فاطمیان نموده و زوایایی از آن را واکاوی کرده اند. اگر چه برخی از خاورشناسان در مورد شکوفایی علمی در این دوره، نظر مثبتی نداشته و یا تردید نموده اند، در مقابل برخی دیگر با اطمینان از وجود شکوفایی علمی در این دوره سخن به میان آورده و معتقدند شواهد متعددی بر شکوفایی تمدنی این دوره می توان ارائه نمود. تاسیس موسسات علمی برجسته ای نظیر الازهر و دارالعلم و تالیف آثار علمی در زمینه های گوناگون به دست دانشمندان برجسته در این دوره، برترین این شواهد به شمار می رود.
بررسی دیدگاه خاورشناسان به منزله نگاه بیرونی که این نوشتار در پی آن است، می-تواند برای شناسایی جنبه های پرتوان تمدن اسلامی در این دوره ارزشمند باشد.
کلیدواژگان: فاطمیان، خاورشناسان، شکوفایی علمی، علوم اسلامی، تمدن اسلامی -
صفحات 73-90سوگواری دینی یا همان عزاداری و برگزاری آیین های سوگ برای بزرگان دین و به ویژه سوگواری های درپیوند با محرم از مهم ترین عناصر شکل دهنده هویت شیعی است. این موضوع چنان مهم است که شمار فراوانی از مطالعات شیعه پژوهان غربی تنها به سبب مواجهه آنان با این آیین ها بوده است.
شکوه روزافزن آیین های عاشورایی نشان می دهد که این سنت داغ دیدگی باید از کارکردهای عمیق اجتماعی برخوردار باشد؛ چه اینکه اگر غیر از این بود، این مراسم ها نباید تا این اندازه از عمق و پویایی برخوردار می شد. این مقاله در تحلیلی کارکردی، افزایش روحیه انقلابی گری و اعتراض، بردباری در برابر مشکلات، تخلیه رنج، افزایش انسجام اجتماعی، برقراری پیوندهای میان نسلی، افزایش کنترل اجتماعی، رویت پذیری و بازنمایی هنرهای شیعی را از جمله مهم ترین کارکردهای آیین های عزاداری در ایران پس از انقلاب نشان می دهد. البته از کژکارکردها یا کارکردهای منفی که حاصل مواجهه فرهنگی معاصر با این رخداد تاریخی است، نیز می توان به ایجاد گروه های دینی و تهدید پیوندهای کلان اجتماعی، تقویت معارضه میان شیعیان و غیرشعیان، دین داری و اخلاق فصلی اشاره کرد.
کلیدواژگان: تحلیل کارکردی، سوگواری دینی، عزاداری های محرم، کارکردهای اجتماعی -
صفحات 91-108این نوشتار در پی ارائه تصویری جامع از امکان های مختلف کاربست عقل در قلمرو دین و استشهاد به برخی از دیدگاه ها و گفته های عالمان امامیه است که می تواند بر این کاربست های ممکن، متصور و محتمل انطباق یابد. این تصویر ارائه شده قرار است جامع و فراگیر باشد، اما از لحاظ صور مفروض و محتمل، نه از لحاظ تطبیقات آن بر تفکر امامیه. به تعبیر دیگر قرار نیست همه نظرگاه های امامیان استقصا و احصا گردد و در خانه های این جدول جای گیرد. در بخش تطبیق، آنچه انجام می دهیم جایابی برای بخشی از مواضع وتصریحاتی است که در مطالعات خود یافته ایم و به نظر ما می تواند با فلان کاربست احتمالی یکی گرفته شود. طبعا هرچه از آرای عالمان امامی یافت شود می تواند به این مجموعه افزوده و در جایگاه مناسبش گنجانده شود.کلیدواژگان: کاربست های عقل، عقل و نص، حجیت عقل و نظر، منابع تفکر شیعه
-
صفحات 109-133بررسی تاریخ تحولات دولت صفویه از مباحث مهم و مطرح در تاریخ تحولات ایران است. عده ای صوفی منش و قزلباش در تاریخ این مرزوبوم مجال ظهور و بروز پیدا کردند و حکومتی را بنیان نهادند که فقهای شیعه در اصل تاسیس آن نقشی نداشتند. با این همه درگذر زمان فقی هان شیعی نقش های کلیدی را به عهده گرفتند و مذهب تشیع را با رویکرد فقهی و کلامی رسمیت بخشیدند. فرایند و چگونگی رسمیت بخشیدن به مذهب تشیع به عنوان مذهب رسمی کشور، از همان ابتدای تشکیل حکومت به عنوان مهم ترین ویژگی های حکومت صفویان با قدمتی بیش از دویست سال از ظهور شاه اسماعیل اول(907-930قمری) تا آخرین پادشاه آنها یعنی شاه سلطان حسین(1105-1135 قمری) از جمله مباحث مهم و درخور توجه عصرصفوی است که پژوهش درباره آن ضروری می نماید. مهم بررسی علل و سیر تحولات چنین رویدادی است که یک به یک دست در دست هم داده و بستر لازم را برای گذر از تصوف به تشیع فراهم می سازد.
نوشتار حاضر تحقیقی است به روش کتابخانه ای و مطالعه اسنادی که به بررسی برخی از علل سیاسی و اجتماعی و فکری این رویداد پرداخته است.
کلیدواژگان: تشیع، تصوف، صفویه، قزلباش، آناتولی، ارتباط شیعه با تصوف، فرایند انحطاط صوفیان
-
Pages 5-24According to the historical reports, Imam Sajjad (P.B.U.H), the fourth leader of the Shiites, refused to participate in the uprising by the people of Medina against Yazid’s Caliphate. It was two years after the battle of Karbala that the people of Medina revolted against Yazid, a costly revolt which is called Harrah after the name of the place of occurrence in the east of Medina. This major event has been analyzed many times by the historians, some considering it as an aftermath of Yazid’s hostility towards the household of the Prophet Mohammad (P.B.U.H) especially in the battle of Karbala, while some other consider these two factors just correlated to each other. Anyway, the question that is raised here is that why Imam Sajjad avoided participating in the revolt of Harrah along with the people of Medina against the Umayyid Caliph, Yazid-Ibn-Mu’awiyah? To answer this question, this article aims at surveying the reasons behind Imam Sajjad’s non-participation with the hypothesis that he did not consider the revolt as a valuable religion-oriented movement; Thus, Imam Sajjad was never apprehensive of its following results and costs, nor seeking comfort and convenience.Keywords: Imam Sajjad, battle of Ashoura, people of Medina, people of Shaam, Revolt of Harrah, Moslim, Ibn, Ughbah
-
Pages 25-44As long as Shalmaghani (d. 322 AH) was a trustworthy disciple of Husein-ibn-Rooh, his book, Al-Taklif was paid attention to by Shias from the beginning, and was found in every home; but when Shalmaghani’s heretical thoughts revealed, the credibility of his book was questioned. Therefore, it was studied and endorsed by Husein-Ibn-Rooh except for a few traditions; therefore, then Shiite scholars began to discredit it, for they considered him as devoid of merit required. Having surveyed the jurisprudential works of Shiite scholars, this article shows that they had not ignored Shalmaghani’s Al-Taklif throughout their studies on Islamic jurisprudence, using it expressively with full recognition of him, at least up to the 10th century (A.H).Keywords: Shalmaghani, At, Takleef, Fiqh, or, Ridha, Fasl, ul, Ghadha
-
Pages 45-72The Fatimid era is one of the most important periods of the flourish in Islamic civilization that has been less considered by Muslim and non-Muslim scholars so far. Although Muslim writers and scholars paid particular attention to the political aspects of the era, revealing some parts of the Fatimid history, their cultural and scientific activities have been treated in a marginal way. Early orientalists were often concerned with the political issues of the era rather than the scientific ones; however, some of the recent scholars such as Heinz Halm and Paul E. valker focused on the scientific aspects, with some of them holding a positive attitude about the scientific flourish in this period and some others negative, in contrast. Those scholars with positive attitudes believe that the establishment of scientific institutions such as Al -Azhar and Dar-ul-Elm along with various works written on different scientific subjects are good evidence for their claim. To review the viewpoint of the orientalists as an outsider view that the article aims at, could be a valuable way to identify the powerful aspects of the Islamic civilization during this era.Keywords: The Fatimid era, orientalists, scientific flourish, Islamic sciences, Islamic civilization
-
Pages 73-90Religious mourning rituals, especially those of Moharram, are a significant element of the Shiite’s religious identity. Due to such significance, western experts on Shiism have carried out a large number of studies on these rituals. The daily-growing glory of Ashura rituals indicates its deep social functions; otherwise, they wouldn’t enjoy dynamism and deepness as they do. Based on a functional analysis, the present paper is going to offer some of the most important functions of these rituals such as the promotion of revolutionary and protesting spirit, patience in the face of difficulties, pain releasing, the increase of social solidarity, establishment of the inter-generation connections, the increase of social control and the visibility and representation of Shiite arts. Surely, due to the challenge between the modern culture and this long-lasting ritual one can mention some malfunctions or negative functions, such as the emergence of religious groups endangering social bonding, the increase of conflict between Shiites and non-Shiites, permanent religiosity and seasonal morality.Keywords: Functional Analysis, Religious Mourning, Moharram Mourning, Social Function
-
Pages 91-108This article aims at presenting a comprehensive image of possible usages of reason in the realm of religion through a review of the positions of Shiite scholars that could be compatible in this regard. What is meant by comprehensiveness is all of the probable and presumed images of reason in Shiite scholars’ positions, rather than the whole thought of Imamiyya. In other words we are not going to examine all of the positions of Imamiyya scholars just to fill in the puzzle. Our attempt in examining the compatibility of positions and usages is to find a place for our findings throughout the research and their compatibility with the positions. Naturally, the more one can find the positions of Imamiyya scholars the more one can add in this respect.Keywords: Usages of Reason_Reason_Scripture_Reason as a Source_Instrument_Sources of Shiite Thought
-
Pages 109-133One of the most significant eras throughout the history of Iran is that of the Safavids during which some Qizilbash Sufis of this land founded a government with no role for the Shiite clergymen in the beginning. However, these clergymen, gradually achieving some key positions inside the government, made Shiism as the official religion of the state. The process of formalizing Shiism is the most important feature of the Safavid state, dating over 200 years, from Shah Ismail I (907-930 AH) to Shah Sultan Husein (1105-1135 AH), the last king of this dynasty. Through documental studies, this article seeks to examine some of the social-political and intellectual causes of such an event.Keywords: Shiism, Sufism, Safavid, Qizilbash, Anatoly, Shia, Sufi relation, Process of Sufi's degeneration
©2000-2024 magiran.com All Rights Reserved.