آرشیو یکشنبه ۹ آبان ۱۳۹۵، شماره ۳۶۶۰
صفحه آخر
۱۶
در همین حوالی

کتاب تازه ای در راه است

تاریخ طنز ایران و نشانه های اجتماعی آن

جواد مجابی

تاریخ فرهنگ و ادبیات هر ملتی، نشانه هایی از حضور طنز و شوخی دارد. هیچ ملتی نیست که شوخی نداشته باشد. فرهنگ یک ملت را می شود از شوخی و طنز جاری در زبان مردم آن جامعه یا ثبت شده در متون نظم و نثر آن دریافت. در تاریخ ادبی و فرهنگی، مردم هر جامعه ای با شوخی ها و لطیفه های شان شناخته می شوند: گاهی این طنزها زمخت و خشن و انتقام جو هستند و گاهی هم ظریف. شوخی ها میزان فشار اجتماعی روی جامعه را در مقاطع تاریخی مختلف نشان می دهند. اما شوخی تنها مخصوص ایرانی ها نیست. هر ملتی شبیه این شوخی و طنز را دارد. شوخی ها بسته به فشارهای زمانه و جامعه شفاهی و کتبی می شوند. در زمانه ای که فشار وجود داشته باشد، شوخی ها هم بیشتر دهان به دهان و شفاهی است و جایی مکتوب نمی شود. اما وقتی آزادی بیان وجود داشته باشد و فشارها هم کمتر، متون طنز و کتبی هم بیشتر می شود. من از چهل سال پیش تا امروز بررسی دقیقی از متون طنز فرهنگ و ادبیات ایرانی را آغاز کردم: پژوهشی که دوجلد اولیه آن تا اواخر این ماه توسط نشر ثالث منتشر می شود و عنوانش «تاریخ طنز ادبی ایران» است. در این پژوهش چندین و چند دهه ای از متون دوران هخامنشی و ساسانی آغاز کردم، به عصر حافظ رسیدم و بعد تا مشروطه پیش رفتم و نگاهی جامع به طنز ایرانی انداختم تا به این سوال ها پاسخ داده شود که ایرانی ها واقعا ملت شوخ طبعی هستند؟ این شوخ طبعی در زمینه های اجتماعی و فرهنگی تا چه حد است و در ساختار اجتماعی ما چه تاثیری دارد؟ با این سوال ها می شود نگاه جدی تری به فرهنگ طنز و شوخی ایرانی داشت و از لفافه آنها شرایط اجتماعی هردوره و آنچه در دل جامعه ایرانی در هر مقطع تاریخی می گذرد را پیدا کرد و دید که چطور ایرانی ها از شوخی های خردورزانه به شوخی های خشمگین رسیدند و چطور در مقاطعی آرام و زیبا و معقول طنز ادبی را ثبت کردند.