عقل در لغت به معنای حبس و امساک آمده است. عاقل را از آن رو عاقل گفته اند که خود نگهدار بوده، خویشتن را از رفتن به دنبال هواهای نفسانی باز می دارد. عقل مایه امتیاز انسان از حیوان و به معنای فهم و ضد حماقت نیز آمده است.(ابن منظور، لسان العرب، ج 9، ص 326، «عقل»)

علامه طباطبایی درباره اصطلاح قرآنی و فلسفی عقل نوشته است: با توجه به معنای اصلی عقل که بستن و امساک است، بر ادراک با این خصوصیت نیز عقل اطلاق می شود و همچنین مدرکات انسان و قوه ای که به وسیله آن انسان بین خیر و شر و حق و باطل تمیز می دهد، عقل نامیده می شود و مقابل آن جنون، سفاهت، حماقت و جهل است که هر کدام به اعتباری است.(المیزان، ج 2، ص 247)