پنجشنبه، 12 دی 1398، زمین لرزه ای با بزرگای 5.5 ریشتر در جنوب سنگان و در منطقه شمال شرق زیرکوه قائن رخ داد. این زمین لرزه که در ساعت 7:59 بامداد پنجشنبه رخ داد، خوشبختانه تلفاتی نداشت؛ ولی تا جمعه، 20 دی 98، هفت پس لرزه با بزرگای بیش از 3.5 در حوالی آن رخ داده است. این زلزله در راستای شرقی-غربی رخ داد؛ همان گسلی که در زمین لرزه های 6 آذر 58 در همین محل با بزرگای 7.0 و 9 شهریور 1347 (دشت بیاض) با بزرگای 7.1 در حدود 50 کیلومتری غرب این نقطه گسیخته شده بود. زلزله 1347 دشت بیاض بر اثر گسلش بخش غربی از همین گسل رخ داد. در تاریخ زمین لرزه های ایران منطقه قائنات و به ویژه ناحیه شرق قائن از لرزه خیزترین نواحی کشور شناخته می شود. بسیاری از زلزله های این منطقه به صورت پی در پی و زمین لرزه های متوسط و شدید و گاه با تحریک جنبش در یک گسل در یک زلزله و رخداد زمین لرزه بر اثر گسیختگی در گسل مجاور شناخته می شود. در منطقه شرق قائنات، در تاریخ 26 دی 57 در ساعت 13:20 زمین لرزه ای با بزرگای 6.5 در گسل اردکول با راستای تقریبا شمال-جنوبی رخ داد که با خسارت هایی در منطقه زیرکوه قائن همراه شد؛ ولی گزارشی از تلفات در این رخداد موجود نیست. در 20کیلومتری شرق کانون زلزله 26/10/57 در تاریخ 23 آبان 58 زمین لرزه ای با همین بزرگای 6.5 تکرار شد. در این رخداد دوم 420 نفر کشته شدند؛ چرا که روستاهای منطقه زیرکوه کریزان، استند و بهن آباد خواف تخریب شدند. از این زمین لرزه حدود یک متر جابه جایی در سطح زمین در راستای شمال غرب-جنوب شرق مشاهده و گزارش شد. نگارنده در بازدیدی در آبان 1373 به بررسی میدانی این زمین لرزه پرداخت و توانست بیشترین جایه جایی ها را در پانزدهمین سالروز زمین لرزه 23 آبان 58 در محل روستاهای ابراهیم آباد و اردکول مشاهده کند. در هر دو رخداد زمین لرزه 26 دی 57 و 23 آبان 58 گسلشی با روندی شمال غرب-جنوب شرق، روستاهای منطقه زیرکوه قائن را به لرزه درآورد. با جنبش در گسل اردکول، این بار گسلی با روندی شرقی-غربی در کمتر از دو هفته بعد در ساعت 20:40 شب هنگام 6 آذر 1358، در حدود 10 کیلومتری غرب کانون زلزله 23 آبان، در محدوده روستای کولی-بنیاباد قائن با بزرگای 7.0 گسیخته شد. چکانش حرکت و گسلش دوم دقیقا رخداد زمین لرزه های متوالی را به صورت دومینو در ذهن متجسم می کند. در زمین لرزه دوم 130 نفر کشته شدند که احتمال دارد علاوه بر کم جمعیت بودن منطقه، آمادگی بر اثر وقوع زمین لرزه قبلی نیز موثر بوده باشد. در بازدید آبان 1373 مشاهده کردم که مرد حدود 40ساله ای که از زمین لرزه 23 آبان 58 بازمانده بود و چگونگی رخداد آن را تعریف کرد، توضیح داد که همه اعضای خانواده (همسر و چهار فرزندش) را در روستای ابراهیم آباد در زلزله 23 آبان 58 از دست داده است؛ ولی توضیح داد که بعد از زمین لرزه مجددا ازدواج کرده و در آن هنگام مجددا همسر و پنج فرزند داشت. خیلی دوست داشتم و دارم بدانم که این مرد و خانواده اش آیا از زمین لرزه 20 اردیبهشت 1376 که با بزرگای 7.2 مجددا در همین گسل اردکول و پهنه زلزله 23 آبان 58 رخ داد، جان به در برده یا نه؛ به هر حال اگر هنوز زنده باشد، الان حدودا بین 54 تا 70ساله باید باشد. 

جالب است که توالی زمین لرزه ها را می توان با از بین رفتن خانواده ها و شکل گیری خانواده های جدید در این نواحی ایران ردگیری کرد. در بهمن 1392 نگارنده فرصت بازدید و مطالعه مجددی در ناحیه خواف و جنوب سنگان یافت و مشاهده شد که چنین منطقه ای البته در مقایسه با بازدید حدود 20 سال قبل نگارنده توسعه بیشتری یافته است. البته همچنان (خوشبختانه) جمعیت زیادی ندارد؛ چراکه پهنه ای که چنین فراوان زمین لرزه های پی درپی در آن رخ دهد، یکی از نکته های مهمش از دید ریسک زمین لرزه میزان معرضیت جمعیت در آن بوده و خواهد بود. با توجه به توالی یادشده، رخداد زمین لرزه 12 دی 1398 با بزرگای 5.5 چه بسا شروع یک سکانس جدید زمین لرزه ای در راستای همین گسل شرقی-غربی دشت بیاض (که دست کم از 9 شهریور 1347 تاریخچه زمین لرزه ها در آن را می شناسیم) یا تحریک گسلش در گسل اردکول (در راستای شمال غرب-جنوب شرق) که با گسل دشت بیاض تلاقی دارد، باشد. بررسی این توالی های زمین لرزه می تواند هشداری برای آمادگی و مدیریت کاهش ریسک زمین لرزه های بعدی در همین منطقه باشد.