برجام یک تفاهم نامه بین المللی است که مورد تایید شورای امنیت سازمان ملل متحد قرار گرفت. باراک اوباما، رئیس جمهور وقت ایالات متحده و پنج کشور دیگر طرف مذاکره ایران نیز آن را دستاورد دیپلماسی برای جهان دانستند. توافق هسته ای بر این محور استوار بود که تحریم ها برداشته شود و انتقال تکنولوژی به ایران صورت بگیرد. بعد از تغییر دولت در آمریکا و روی کارآمدن دونالد ترامپ، او اعلام کرد به صورت یک جانبه از این تفاهم نامه خارج شده و نه تنها برجام را اجرا نمی کند، بلکه تحریم های سنگین تری وضع خواهد کرد. تحریم های آمریکا یک جانبه و مضاعف است، به این معنا که کشورها یا شرکت های طرف مبادلات تجاری با ایران، از سوی ایالات متحده تحریم می شوند و مبادلات اقتصادی آنها با آمریکا، خاتمه می یابد و معمولا آنها براساس منافع ملی خود، تمایلی به تنش اقتصادی با آمریکا ندارند. اتحادیه اروپا پس از خروج آمریکا از برجام، از حفظ آن سخن گفت و حتی بحث هایی بر سر خرید یک سوم نفت تولیدی ایران و ایجاد یک سازو کار مستقل از دلار انجام شد؛ اما هیچ کدام از این وعده ها تحقق نیافت. هدف نهایی ایالات متحده، بازگرداندن ایران به وضعیت پیش از برجام است تا داوری در شورای امنیت را که آمریکا با شرکای اروپایی خود، دست بالا را در آن دارند، به ضرر ایران به پیش ببرد. مشخص است که فلسفه برجام، برداشته شدن تحریم های مرتبط با موضوع هسته ای و جذب سرمایه خارجی بود و با خروج آمریکا از آن، رسما این اتفاق رخ نداد. ایران گام هایی برای کاهش تعهدات برجامی خود برداشت و حالا مقامات ایرانی به طور واضح و شفاف می کوشند به اروپا و جامعه بین المللی هشدار بدهند تامین نشدن منافع ایران، ادامه همکاری با مجامع جهانی را حتی می تواند متوقف کند. مسئول جدید سیاست خارجی اتحادیه اروپا در چنین فضایی و بعد از تنش های جدی اخیر میان ایران و آمریکا پس از ترور سپهبد سلیمانی، به ایران سفر کرده است. او چهره ای میانه رو و حامی توافق برجام به شمار می رود اما مسئله این است که اتحادیه اروپا این روزها بیش از گذشته، خود را در مقابل ایالات متحده، ضعیف می بیند. متاسفانه در منطق بین الملل، کشور های قدرتمند به واسطه انواع ظرفیت های خود، خط مشی گذاری می کنند و با توجه به نظرات خود قوانین و حقوق بین الملل را زیر پا می گذارند؛ اما درعین حال از دیگر کشور ها انتظار دارند به تعهدات خود پایبند بمانند و از آنها تمکین کنند. 

تصور این بود که چون اروپایی ها تعاملات گسترده ای با آمریکا دارند، می توانند شامل برخی استثناها و حفظ بخش هایی از برجام شوند. حتی این امکان وجود داشت که آنان شبیه دوران بیل کلینتون، عمل کنند. زمانی که آمریکا قانون داماتو را اعلام کرد، اروپایی ها اذعان کردند این تحریم های یک جانبه مضاعف برخلاف مقررات سازمان تجارت جهانی و مغایر با حقوق بین الملل است و سازو کارهایی را برای تجارت با کوبا و ایران در نظر گرفتند. آنان حتی می توانستند به سازمان تجارت جهانی شکایت کنند اما این اتفاق هم رخ نداد. مشاهده شد این وضعیت حتی شامل چین با قدرت اقتصادی عظیم هم می شود و تفاهم اقتصادی اخیر 200 میلیارد دلاری واشنگتن- پکن این مسئله را به روشنی نشان می دهد. چین سالانه 600 میلیارد دلار صادرات به آمریکا دارد. از طرفی یکی از بزرگ ترین خریداران محصولات کشاورزی آمریکا محسوب می شود. سطح تولیدات کشاورزان آمریکا به واردات از چین گره خورده است، بااین حال در جریان جنگ تعرفه ها، چین هم ناگزیر به همراهی با خواسته ترامپ شده و گویا همه منتظر انتخابات سال 2020 آمریکا هستند تا مشخص شود ترامپ می ماند یا خیر؟ به نظر می رسد آنچه ایران باید به جوزف بورل، کمیسر سیاست خارجی اتحادیه اروپا و همه کشورهای جهان بگوید، جنبه های انسانی و حقوق بشری تحریم های ظالمانه ای است که حتی حوزه دارو را در بر گرفته و جان بیماران ایرانی را تهدید می کند. باید از آسیب هایی که به واسطه تحریم ها به مردم عادی زده شده، سخن گفته شود. کشورهای دیگر به دلیل تعاملات اقتصادی با آمریکا حتی اگر موافق نباشند، اما در نهایت مجبور می شوند ملاحظاتی را در قبال تصمیم آمریکا رعایت کنند؛ اما باید این فضا به شکلی شکسته شود. طرح موضوع خروج کامل از برجام و خروج از NPT یا همان پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای، حتما شرایط خاصی را ایجاد خواهد کرد، چراکه دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، به دنبال همین مسئله برای فشار بر متحدان اروپایی خود برای فشار کامل بر ایران است. روسیه و چین نیز با وجود اعلام مخالفت با تشدید فشارها بر ایران، مانند دوران قطع نامه های هسته ای، مسیری خلاف نظر اعضای شورای امنیت را طی نخواهند کرد. در زمان خروج ترامپ از برجام نیز سه کشور انگلیس، آلمان و فرانسه در بیانیه ای، توقف برنامه توسعه موشک های بالستیک ایران و محدودشدن فعالیت های منطقه ای جمهوری اسلامی را خواستار شدند. به نظر می رسد چه در طرح مکرون، رئیس جمهور فرانسه که چندین نوبت مذاکره با رئیس جمهور ایران داشت و چه پیشنهادهای احتمالی مسئول سیاست خارجی جدید اروپا، ایجاد چارچوب جدیدی برای مذاکرات مد نظر است، درحالی که ایران معتقد است این چارچوب قبلا در برجام شکل گرفته و درباره آن توافق شده است. با برداشته شدن گام پنجم کاهش تعهدات ایران، اروپا تصمیم گرفت مکانیسم حل اختلاف را برای ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت فعال کند، درحالی که این اقدام را پس از خروج آمریکا انجام نداد. مذاکرات احتمالی مقامات ایران با «بورل» احتمالا درباره مواضع اخیر اروپاست که حالا با خروج انگلستان از آن، شرایط متفاوت تری هم پیدا کرده است.