«ناگهان، دیر شد» شاید هم نه؛ «ماه عسل دیپلماتیک به پایان رسیده» یا هر عبارت دیگری. آنچه در آنیم شاید به فرصتی اندک به روند پیشین بازگردد و دوباره تکرار شود. این همان جایی است که سیاست خارجی و سیاست داخلی تنه به تنه هم پیش می روند و می توانند یکدیگر را کامل یا یکدیگر را نابود کنند.

اگرچه در جمهوری اسلامی گفته می شود که سیاست خارجی بر اساس مواضع کلان نظام تعیین می شود، اما نقش دولت ها و رویکردهایشان در تعامل با دیگر کشورها غیر قابل انکار است. همان طور که در دولت اوباما، اگرچه مذاکره محرمانه با دولت احمدی نژاد آغاز شده بود، اما آنها مذاکره جدی را زمانی آغاز کردند که دولت حسن روحانی بر سر کار آمد. با این اوصاف شرایط سیاست خارجی که در آنیم، آنچه نبود که دولت حسن روحانی از ابتدا با امید به آن بر سر کار آمد. اما نکته آنجاست که برخی هشدارها نیز وجود دارد که گویی این شرایط ممکن است به سمتی بدتر هم پیش برود. اگر فرایند سراشیبی که برجام طی می کند، به نقطه پایان برسد، آغاز معضلاتی خواهد بود که ملت ایران یک بار پیش از این در دولت احمدی نژاد آن را تجربه کرده بودند و آن بهای مقاومت و البته بدعهدی آمریکایی ها و اروپایی هاست. از آنچه اکنون در مسیر برجام پیش آمده، گریزی نیست. آمریکا از توافق خارج شد و تحریم ها را بازگرداند، اروپا به تعهداتش پایبند نبوده و ایران هم تعهداتش را متوقف کرده تا همه با هم بی حساب شوند و حالا دیگر جانی برای برجام نمانده، مگر آنکه همه به نقطه ای که از آن بدعهدی را آغاز کرده اند برگردند و قصه را از سر بگیرند.

تا اینجای کار خودش تکرار یک تاریخ است؛ تکرار تجربه سال 2005، پایان توافق سعدآباد با شرایط مشابهی که امروز برای برجام پیش آمده و... . گروه مدیریت بحران در پایان گزارشش به مناسبت چهارمین سال اجرائی شدن برجام، نوشته «زوال مداوم برجام چونان ریختن هیزم بر آتش فروزان خاورمیانه است»؛ خاورمیانه ای که از آتش و خون سیراب نمی شود.

با این اوصاف، می توان تاریخ و دور باطل دیپلماسی را شکست، اما با نگاهی واقع بینانه به آنچه بر ما رفته و آنچه در پیش روست.

از دو کارشناس خواستیم که در این مورد برای «شرق» مطلب بنویسند که در ادامه می خوانید.